به گزارش خبرنگار وسائل، آیت الله مقتدایی، در جلسه صد و سیزدهم درس خارج فقه ولایت فقیه که در روز چهارشنبه 20 اردیبهشت ماه سال 96 در مدرسه مبارکه دارالشفاء برگزار شد، به بررسی طوایف مختلف روایات در بررسی عدم صلاحیت ولدالزنا برای تصدی منصب ولایت فقیه پرداخت.
آیت الله مقتدایی در ابتدای درس خارج ولایت فقیه بیان داشت: روایاتی که درباره ولدالزنا وارد شده است نشانگر این است که چنین شخصی صلاحیت به دست گرفتن زمام امور مسلمین را ندارد.
ایشان در ادامه افزود: دسته ای دیگر از روایات اجازه شهادت به ولد الزنا را نمی دهد و طیب مولد در مورد شهادت را شرط می داند و علما این روایات را قبول کرده اند که شهادت چنین فردی موثر نیست.
وی اظهار داشت: دسته چهارم از روایاتی که در این مورد بیان شده است در مورد زنی است که ولدالزنا است و ازدواج کرده است ولی نمی تواند مرضع فرزند مسلمان باشد.
آیت الله مقتدایی در ادامه به دسته پنجم روایات در مورد ولدالزنا اشاره کرد و بیان داشت: حضرت نوح در کشتی خود سگ و خوک حمل کرد اما ولدالزنا حمل نکرد و ناصبی از ولدالزنا نیز بدتر است.
وی افزود: برخی روایات حتی ورود به بهشت ولدالزنا را محل شبهه می دانند و برخی روایات نیز تفاوتی بین ولدالزنا و دیگران در ورود به بهشت قائل نیستند و ملاک را اعمال شخص می دانند.
این استاد حوزه گفت: طینت ولدالزنا از راه نامشروع است و زمینه کفر دارد و لذا آن دسته از علما بر مبنای این مساله حکم کفر صادر کرده اند ولی ما روایات فوق را قید می زنیم و به شرطی کافر می دانیم که اظهار کفر داشته باشند.
آیت الله مقتدایی در ادامه ابراز داشت: در صورتی که ولدالزنا کافر باشد داخل بهشت نمی شود اما اگر احکام اسلام بر او بار شود داخل بهشت نیز خواهد شد.
تقریر درس
آیت الله مقتدایی در جلسه گذشته در خصوص شرط هفتم از شروط ولی فقیه که بحث طیب ولادت است، گفت: از طریق اولویت می توان اینگونه استدلال کرد که همانطور که ولد الزنا نمی تواند پیشوای نماز باشد، چگونه ممکن است در مورد امت اسلامی که همه باید به او اقتدا کنند جایز باشد که شخص ولدالزنا ولی فقیه و زعیم مسلمین باشد؟
ادله شرط طیب ولادت در ولی فقیه
بیان شد ادله خاصی در این مورد وارد نشده است و شخصی در این مورد وارد نشده است و اصحاب نیز این شرط را ذکر نکرده اند برای این که بحث ولایت فقیه را مورد بحث قرار نداده اند اما از موارد دیگر می توان این شرط را به دست آورد.
روایاتی که درباره ولدالزنا وارد شده است نشانگر این است که چنین شخصی صلاحیت به دست گرفتن زمام امور مسلمین را ندارد.
اگر طیب مولد نباشد نواقص، پستی ها و خصلت هایی دارد که با شان ولی فقیه سازگار نیست.
روایات نیز چند طائفه است که دسته ای از آن موارد در شرائط امام جماعت است و می فرماید ولدالزنا نمی تواند امام جماعت باشد و اقتدا کردن به او سبب بطلان نماز است.
دسته سوم روایات
دسته ای دیگر از روایات اجازه شهادت به ولد الزنا را نمی دهد و طیب مولد در مورد شهادت را شرط می داند و علما این روایات را قبول کرده اند که شهادت چنین فردی موثر نیست.
در این رابطه نیز بیان شد شخصی که در این حد نمی تواند شهادت بدهد به طور قطع در مورد به دست گرفتن زمام امور مسلمین نیز صلاحیت لازم را ندارد.
دسته سوم روایات می فرماید دیه چنین شخصی به مقدار دیه شخص ذمی است که کمترین میزان آن 800 درهم است.
اگر شخصی ولدالزنا را کشت باید دیه او که میزان هشتصد درهم است پرداخت کند. روایات این باب نیز مفتی به است که از سید در انتصار نقل شده است و علمای امامیه در این فتوا متفرد هستند.
در این مساله قصاص وجود ندارد زیرا در مورد قصاص اسلام شرط است.
دسته چهارم روایات
عدم صلاحیت استرضاع از ولدالزنا
دسته چهارم از روایاتی که در این مورد بیان شده است در مورد زنی است که ولدالزنا است و ازدواج کرده است ولی نمی تواند مرضع فرزند مسلمان باشد. در این مساله بابی وجود دارد که روایات آن را بیان می کنیم.
«حریز عن محمّد بن مسلم عن أبى جعفر علیه السلام قال لبن الیهودیّة والنّصرانیّة والمجوسیّة أحبّ إلىّ من لبن ولد الزّنا.» این روایت صحیحه است و در روایت دیگری می فرماید: «عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنِ الْعَمْرَکِیِّ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ وَلَدَتْ مِنَ الزِّنَا هَلْ یَصْلُحُ أَنْ یُسْتَرْضَعَ بِلَبَنِهَا قَالَ لَا یَصْلُحُ وَ لَا لَبَنُ ابْنَتِهَا الَّتِی وُلِدَتْ مِنَ الزِّنَا.» اگر زنی از زنا متولد شده است و ازدواج کرده است و شیر دارد می توان فرزند را به او سپرد تا شیر دهد؟ حضرت فرمودند جایز نیست. در ذیل امام علیه السلام می فرماید اگر زن زنا داده است و بچه دار شده است و شیر دارد باز هم صلاحیت ندارد.
فرض این است زنی که زنا زاده نیست و بچه اش از زنا به دنیا آمده است و شیر دارد و این شیر هم صلاحیت ندارد که به بچه دیگر خورانده شود. (پس هر دو فرض مساله مطرح شد و حضرت پاسخ فرمودند)
1- مادر ولدالزنا است
2- فرزندش از راه زنا متولد شده است
البته این مساله دلالت بر حرمت ندارد و مرحوم صاحب وسائل نیز می فرماید: «باب کراهة لبن ولد الزنا»
بنابراین چه از این مساله کراهت یا حرمت فهمیده شود این استفاده می شود که لبن از راه زنا صلاحیت استرضاع فرزند ما را ندارد و این پستی ولدالزنا را می رساند که از راه شیر به او سرایت می کند پس نمی توانیم این منصب ولی فقیه را به ولدالزنا اعطا کنیم.
دسته پنجم روایات
طبق روایات معتبر ولدالزنا از کلب و خنزیر پست تر است. در شأنی که برای حیوانات قائل هستیم وضع این دو حیوان از همه پست تر است. در روایتی می فرماید: «سن، المحاسن أَبِی عَنْ حَمْزَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ هَاشِمٍ أَبِی سَعِیدٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ نُوحاً حَمَلَ فِی السَّفِینَةِ الْکَلْبَ وَ الْخِنْزِیرَ وَ لَمْ یَحْمِلْ فِیهَا وَلَدَ الزِّنَا وَ إِنَّ النَّاصِبَ شَرٌّ مِنْ وَلَدِ الزِّنَا.»[1] در این روایت می فرماید حضرت نوح در کشتی خود سگ و خوک حمل کرد اما ولدالزنا حمل نکرد و ناصبی از ولدالزنا نیز بدتر است.
در روایتی دیگر می فرماید افراد پاک طینت وارد بهشت می شوند که افراد ولدالزنا وارد بهشت نمی شوند. «سن، المحاسن أَبِی عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَحْیَى الْحَلَبِیِّ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ حُرٍّ عَنْ أَبِی بَکْرٍ قَالَ: کُنَّا عِنْدَهُ وَ مَعَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَجْلَانَ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَجْلَانَ مَعَنَا رَجُلٌ یَعْرِفُ مَا نَعْرِفُ وَ یُقَالُ إِنَّهُ وَلَدُ زِنَاءٍ فَقَالَ مَا تَقُولُ فَقُلْتُ إِنَّ ذَلِکَ لَیُقَالُ لَهُ فَقَالَ إِنْ کَانَ ذَلِکَ کَذَلِکَ بُنِیَ لَهُ بَیْتٌ فِی النَّارِ مِنْ صَدْرٍ یَرُدُّ عَنْهُ وَهَجَ جَهَنَّمَ وَ یُؤْتَى بِرِزْقِهِ.»[2] ما محضر امام صادق علیه السلام نشسته بودیم که عبدالله بن عجلان از حضرت سوال کرد ما گروهی هستیم که عقائدمان شبیه هم هست و یکی از افراد به ولدالزنا معروف است. حضرت فرمودند: عقیده تو چیست؟ گفت: من اطلاعی ندارم اما این گونه نقل می کنند که ولدالزنا است. امام علیه السلام فرمود: اگر چنین باشد که زنازاده است در صدر جهنم برای او خانه ای ساخته می شود که شعله آتش جهنم از او دفع می شود. (این نیز به خاطر خدا پرست بودن اوست) برای او روزی نیکو نیز آورده می شود.
بنابراین روایاتی از این نظیر نیز داریم که زنازاده وارد بهشت نمی شود. «علل الشرائع أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عُمَرَ الْجَلَّابِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْجَنَّةَ طَاهِرَةً مُطَهَّرَةً فَلَا یَدْخُلُهَا إِلَّا مَنْ طَابَتْ وِلَادَتُهُ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع طُوبَى لِمَنْ کَانَتْ أُمُّهُ عَفِیفَةً.»[3] از مجموع این روایات این مطلب استفاده می شود، شخصی که این مطالب در مورد او گفته شده است صلاحیت برای منصب امامت و ولایت امر ندارد و «یشترط فی ولایة الفقیه طیب المولد» این روایاتی که بیان شد برای برخی افراد ممکن است تحملش سخت باشد که چرا پدر و مادری که عیش و نوش کرده اند و لذت برده اند باید فرزندشان این تاوان سنگین را تحمل کند.
مرحوم مجلسی و پاسخ به شبهات درباره عدل الهی
مرحوم مجلسی بابی در بحار به نام «باب علة عذاب الاستیصال و حال ولدالزنا» دارد. شبهاتی که مطابق با اعتقادات اسلامی و عدل الهی نیست را جمع آوری کرده است و پاسخ داده است. مثلاً در زمان طوفان نوح که آب همه جا را فرا گرفت و انسان های کافر کشته شدند بچه های آنان چه گناهی داشتند که غرق شدند؟ امام پاسخ فرمودند که از چهل سال قبل زنان عقیم شدند و حتی یک بچه نیز متولد نشد پس کمترین سن در آن زمان چهل سال بود. از این قبیل شبهات زیاد است که پاسخ داده اند تا به بحث ولدالزنا می رسد و روایتی بیان می کند که مخالف تمام روایاتی است که ما بیان کردیم. «أَبَانٌ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ وَلَدَ الزِّنَا یُسْتَعْمَلُ إِنْ عَمِلَ خَیْراً جُزِئَ بِهِ وَ إِنْ عَمِلَ شَرّاً جُزِئَ بِهِ.» پس طبق این روایت هیچ فرقی بین ولدالزنا و ولد طیب مولد نیست و به هر دو اسلام وایمان عرضه می شود و اگر انجام دادند پاداش می برند و بهشت می روند و اگر انجام ندادند عقوبت می شوند و به جهنم می روند.
مرحوم مجلسی می فرماید: بیان هذا الخبر موافق لما هو المشهور بین الإمامیة من أن ولد الزنا کسائر الناس مکلف بأصول الدین و فروعه و یجری علیه أحکام المسلمین مع إظهار الإسلام و یثاب على الطاعات و یعاقب على المعاصی و نُسب إلى الصدوق و السید المرتضى و ابن إدریس رحمهم الله القول بکفره و إن لم یظهره و هذا مخالف لأصول أهل العدل إذ لم یفعل باختیاره ما یستحق به العقاب فیکون عذابه جورا و ظلما و الله لَیْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ فأما الأخبار الواردة فی ذلک فمنهم من حملها على أنه یفعل باختیاره ما یکفر بسببه فلذا حکم علیه بالکفر و أنه لا یدخل الجنة و أما ظاهرا فلا یحکم بکفره إلا بعد ظهور ذلک منه. اگر ولدالزنا اظهار اسلام کرد هیچ فرقی بین او و دیگران نیست و این مساله مشهور بین امامیه است و در ضمن ایشان خبر را تایید می کند. برخی فقها مانند صدوق، سیدمرتضی و ابن ادریس قائل به کفر او هستند و این مساله مخالف اصول اهل عدل است زیرا با اختیارش کاری نکرده است که مستحق عذاب او باشد.
از مجموع این روایات گذشتیم که مرحوم مجلسی روایتی را در مقابل روایات دیگر نقل کرد و گفت مفاد این روایات مورد تایید امامیه است.
«قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ وَلَدَ الزِّنَا یُسْتَعْمَلُ إِنْ عَمِلَ خَیْراً جُزِئَ بِهِ وَ إِنْ عَمِلَ شَرّاً جُزِئَ بِهِ.» این روایت می فرماید که ولدالزنا نیز مانند سایر افراد است و در صورت اعمال خیر پاداش دارد و در صورت گناه جزا می بیند.
مرحوم مجلسی در ادامه نیز این روایت را مطابق با اعتقاد شیعه امامیه می داند و می فرماید مانند اگر اظهار اسلام نماید مانند یکی از مسلمانان است. این مطلب مهمی است که ایشان بیان دارد و سخن بزرگانی که نسبت کفر به ولدالزنا بیان کرده اند را مخالف با اعتقاد اهل عدل می داند.
طینت ولدالزنا از راه نامشروع است و زمینه کفر دارد و لذا آن دسته از علما بر مبنای این مساله حکم کفر صادر کرده اند. روایاتی نیز وجود دارد برای افرادی که دشمن اهل بیت علیهم السلام هستند در طیب ولادتشان شک وجود دارد. ما روایات فوق را قید می زنیم و به شرطی کافر می دانیم که اظهار کفر داشته باشند.
روایتی از امام صادر شده است که ولدالزنا کافر است باید با این روایت چکار کنیم؟ این روایت ضعیف نیست و قابل توجیه است که تقیید و اطلاق بزنیم و این مشکلی ندارد که در صورت اظهار کفر او را کافر بدانیم و چنین زمینه ای داشته است.
در رابطه با اطفال بحث دیگری وجود دارد که فعلاً وارد آن بحث نمی شویم. بین مساله زناکار و کافر باید تفاوت قائل شد. بقیه روایات را نیز به همین صورت توجیه می کنیم که روایات دال بر کفر را با قید اظهار کفر حجت می دانیم.
بررسی دیه ولدالزنا
دسته ای از روایات بدین صورت است که باید توجیه کنیم و دسته ای دیگر از روایات می فرمود که دیه او مانند ذمی است و این بر فرض کفر است و اگر کفر را پاسخ دهیم این مساله نیز حل می شود. همین قید مذکور در این طائفه روایات نیز جریان دارد.
در این طائفه روایات اگر ولدالزنا مسلمان باشد قطعاً دیه اش مانند مسلمان است و حق نداریم دیه مسلمان را تغییر دهیم. اطلاق عمومات نشان می دهد که دیه مسلمان باید کامل باشد و در صورت اظهار کفر مانند ذمی محاسبه شود. از بین علمای شیعه فتوای خلاف نیز داریم اما قاطبه علمای شیعه به همین صورت فتوا داده اند.
حکم اقتدا به ولدالزنا
طائفه دیگری از روایات اقتدا کردن به ولدالزنا را جایز نمی دانست و با توجه به روایات کراهت اقتدا به ابرص سایر روایات حمل بر کراهت شد. این نهی که حمل بر کراهت شد را به تمامی این 5 دسته تعمیم می دهیم و قائل هستیم که اقتدا در نماز به هر پنج دسته کراهت دارد که یکی از آن موارد ولدالزنا بود.
باید دقت داشت که نباید بین این 5 دسته تفکیک قائل شد که برخی را بر کراهت و برخی را بر حرمت حمل کنیم. در این مساله اجماع نیست.
نظر استاد
فرمایش مرحوم مجلسی نظر درستی است که تمام این موارد قابل توجیه است.
ایشان در پایان فرمایش خود می گویند در صورتی که ولدالزنا کافر باشد داخل بهشت نمی شود اما اگر احکام اسلام بر او بار شود داخل بهشت نیز خواهد شد. طبق روایت قبول می کنیم که به علت طهارت بهشت، ولدالزنا داخل در بهشت نخواهد شد منتهی هر شخصی که وارد جهنم می شود عذاب نمی شود اما اگر چنانچه عقوب و معصیتی ندارد در جهنم عقوبت نخواهد شد.
حتی روایت ابی بکر حضرمی همین مطلب را بیان می کرد که اگر زنازاده است خانه ای در جهنم برای او درست می شود ولی عذاب جهنم از او برداشته می شود و همان جا رزق نیکو می خورد. مرحوم مجلسی این روایت را نیز تایید می کند که عذاب جهنم از او دفع می شود.
روایت ابن ابی یعفور که می گفت اگر اعمال خوب داشته باشد سزای خیر می بیند و اگر اعمال بد داشت مستحق عقاب است با این جمع منافات ندارد. اگر عمل خوب داشت در جهنم رزق بهشتی به او داده می شود.
هر ولدالزنایی به این صورت است که اگر عمل صالح داشت جزای خیر می بیند منتهی در بهشت نمی رود، نظیر روایاتی که برای انوشیروان عادل است. تا زمانی که می توانیم توجیه اطلاق و تقییدی داشته باشیم هیچ مشکلی برای سخن وجود ندارد و نباید مساله خلط شود.
از طرف دیگر عموماتی مانند آیه شریفه «مَنْ عَمِلَ سَیِّئَةً فَلا یُجْزى إِلاَّ مِثْلَها وَ مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ یُرْزَقُونَ فیها بِغَیْرِ حِساب» می فرمایند کسانی که عمل صالح انجام می دهند بهشت می روند نه این که فقط جزای کارهای خوب را ببینند.
ایشان می فرماید این عمومات را نیز قبول داریم ولی روایات مخصص می شوند؛ یعنی هر شخصی عمل خوبی به جا آورد وارد بهشت می شود الا شخص ولدالزنا که وارد جهنم می شود و جزای خیر می بیند.
بنابراین فرمایش مرحوم مجلسی قابل جمع است و حتی تمام روایاتی که ما بیان کردیم نیز قابل جمع است و فتوایی که مرحوم مجلسی از علما نقل می کند مطلب درستی است.
وصلی الله علی سیدنا محمدٍ و آله الطاهرین./926/ف
مقرر: محسن جوادی صدر
پی نوشت: