به گزارش خبرنگار وسائل ؛ حجت الاسلام محسن غرویان در جلسه دهم از درس فقه اصلاح ژنتیک (فقه تراریختگی) در مورد عدم منع استفاده از کارشناس کافر و نابالغ در تشخیص منفعت و ضرر گفت: صاحب جواهر میفرمایند مرجع تشخیص منفعت و ضرر در موضوعات خارجی با خود مکلّف است به اینگونه که نسبت به ضرر قطع یا علم پیدا کند یا احتمال ظنّی بدهد که یک امری برای او ضرر دارد و البته این ظنّ باید یک تکیه‌گاهی داشته باشد که تکیه‌گاه آن یا باید معرفتی باشد که از مراجعه به متخصّص برایش حاصل شده یا اینکه ظنّش از تجربه شخصی برای او بدست آمده است. متخصّص حتی اگر صبِیّ هم باشد و به بلوغ هم نرسیده باشد مشکلی ندارد، چون در اینجا بحث شناخت و تجربه است و بحث دینی و اعتقادی نیست که نتوان به صبیّ و بلوغ در آن اعتماد کرد متخصّص حتی اگر فاسق هم باشد این فسق مدخلیّتی در اخبار ندارد.
وی در ابتدای این جلسه از درس خارج فقه تراریختگی، پس از تبیین روند بحث در این جلسه به کلام صاحب جواهر اشاره کرد و گفت: ایشان یک قاعده کلّی را مطرح کردهاند و قائلند چیزهایی که تشخیص منفعت و ضرر آن با خود مکلّف است اگر قطع پیدا کند یا احتمال ظنّی بدهد که یک امری برای او ضرر دارد میتواند به آن عمل کند، البتّه این ظنّ او باید یک تکیه‌گاهی داشته باشد که تکیه‌گاه آن یا باید معرفتی باشد که از مراجعه به متخصّص برایش حاصل شده یا اینکه ظنّش از تجربه شخصی برای او بدست آمده است.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم در تبیین صفات خبره در کلام صاحب جواهر بیان داشت: متخصّص حتی اگر صبِیّ هم باشد و به بلوغ هم نرسیده باشد مشکلی ندارد، چون در اینجا بحث شناخت و تجربه است و بحث دینی و اعتقادی نیست که نتوان به صبیّ و بلوغ در آن اعتماد کرد. همچنین در متخصّص شرط اسلام هم نیست و او میتواند ذمّی نیز باشد منتها شرطش این است که در معرض اتّهام نباشد که بخواهد به دین ضربه بزند و اگر در معرض این اتّهام باشد قولش در این امر پذیرفته نیست.
آیت الله غرویان سپس موانع استفاده از قاعده دفع ضرر محتمل در بحث تراریختگی را مطرح کرد و در تشریح آنها افزود: مانع اول امکان اختصاص قاعده به ضرر اخروی است که در جلسه قبل بیان شد و همین امکان و احتمال استدلال ما را باطل خواهد کرد و اگر مربوط به ضرر اخروی باشد بحث ما تخصّصا از دفع ضرر محتمل خارج است.
وی مانع دوم را احتمال عدم امکان استفاده و استنباط حرمت شرعی از قاعده دفع ضرر است عنوان داشت و خاطر نشان کرد: دفع ضرر محتمل حکم عقلاء است امّا آیا ملازمه صددرصد برقرار است که هر چه که عقلاء گفتند شرع هم بگوید؟ در پاسخ به این سؤال گفته شده که احتمال میدهیم که حرمت شرعی استفاده نشود و حالا بر فرض هم که دفع ضرر محتمل حکم عقلائی باشد اما شارع ممکن است ترخیص بدهد مثل اینکه خیلی از جاها شارع ضررهای محتمل را ترخیص داده و نه تنها ترخیص داده بلکه گفته است که واجب است اصلا آن ضرر را متحمل شوید مثل مسئله وجوب وضوء با آب سرد.
استاد سطوح عالی در تبیین مانع سوّم گفت: قاعده دفع ضرر محتمل در جایی کاربرد دارد که در تعارض منافع و مضرّات یک امر، مضرّارت بر منافع بچربد، در حالیکه در استفاده از محصولات تراریخته آنطور که کارشناسان اذعان دارند منافع زیادی وجود دارد که ضررهای آن را تحتالشعاع قرار میدهد.
وی در پایان به برخی از منافع استفاده از محصولات تراریخته اشاره کرد و بیان داشت: استفاده از محصولات تراریخته کاهش 37 درصدی از سمومات دفع آفات نباتی را به همراه دارد همچنین تولید محصولات کشاورزی را تا 67 درصد افزایش میدهد و ضمن ایجاد اشتغال بالا، مصرف آب را به طور چشمگیری کاهش میدهد.
متن تقریر
آیت الله غروزیان در درس گذشته با رد نظر آیت الله تبریزیان گفت: این که گفته شده بعضی از محصولات تراریخته مانند هویج فرنگی، اسفناج و نخود فرنگی را استعمار جایگزین بعضی از محصولات ایرانی ما کرده است که این محصولات باعث ناباروری می شوند برای مثال گوجه فرنگی یک گیاه سمی زینتی در کشور فرانسه بوده است که در جنگ جهانی دوم به شهرها فرستاده شد و استفاده از آن باعث استرس و فوبیا شده است.
اشکالات ذیل به این دیدگاه وارد است:
1- نیت این افراد از کجا بدست می آید؟
2- اگر چنین باشد آنها خودشان نیز از این محصولات استفاده می کنند.
این که بگوییم این محصولات را مصرف نکنیم و بجای آن محصولات ایرانی خودمان را مصرف بکنیم و این را به استعمار ربط بدهیم، این باعث تمسخر ما می شود و می گویند اینها چه حرف هایی است که می زنید؟
برای اثبات ضرر ابتدا نیاز به کارشناسی داریم صرف احتمال در این مسائل کافی نیست و در طرح مسائل علمی، دینی، باید دقیق باشیم و حداقل با احتیاط حرف بزنیم.
صاحب جواهر در جلد پنجم صفحه دهم بحثی دارند با عنوان «بطلان وضوی کسی که واجب بر او تیمّم است»، امّا ربط این عنوان به بحث ما این است که ما که در ثبوت ضرر برای محصولات تراریخته بحث میکردیم، محصولات تراریخته اگر ضرر داشته باشند حکمشان چیست؟
چگونه باید یقین کنیم به ضرر یا عدم ضرر و چگونه اعتماد کنیم به حرف متخصّصین و کارشناسان این فنّ؟ به مناسبت این بحث ضرر، مرحوم صاحب جواهر در موضعی که ذکر شد ایشان یک عبارتی دارند که به عنوان یک قاعده کلی است: «ثم المدار فی ثبوت الضرر هنا و غیره مما کان کذلک علی علمه او ظنّه المستفاد من معرفة او تجربة او اخبار عارف و ان کان صبیاً او فاسقاً بل و ذمّیّاً مع عدم تهمة فی الدین.»
کسی که احتمال ضرر میدهد که اگر با آب وضو بگیرد ضرری متوجه او میشود، آیا او میتوان به صرف احتمال ضرر در وضو گرفتن با آب تیمّم کند؟ یا برای تیمّم کردن باید یقین به ضرر آب داشته باشد؟ در این بحث تشخیص ضرر مطرح است که تشخیص ضرری بودن آب برای بدن این شخص مکلّف با چه کسی است؟
صاحب جواهر میفرمایند چیزهایی که از این قبیل است که تشخیص منفعت و ضرر آن با خود مکلّف است به اینگونه که نسبت به ضرر قطع یا علم پیدا کند یا احتمال ظنّی بدهد که یک امری برای او ضرر دارد و البته این ظنّ باید یک تکیه‌گاهی داشته باشد که تکیه‌گاه آن یا باید معرفتی باشد که از مراجعه به متخصّص برایش حاصل شده یا اینکه ظنّش از تجربه شخصی برای او بدست آمده است. ایشان در ادامه میگوید متخصّص حتی اگر صبِیّ هم باشد و به بلوغ هم نرسیده باشد مشکلی ندارد، چون در اینجا بحث شناخت و تجربه است و بحث دینی و اعتقادی نیست که نتوان به صبیّ و بلوغ در آن اعتماد کرد. الآن برخی از بچههای نابالغ هستند که در امور رایانهای از بسیاری از بالغها کارآمدتر هستند. ایشان میفرماید آن متخصّص حتی اگر فاسق هم باشد این فسق مدخلیّتی در اخبار ندارد. ممکن است شخصی نماز هم نخواند ولی کارشناسی تراریخته است ولذا حتّی اگر ذمّی هم باشد حرفش در تشخیص ضرر پذیرفته میشود منتها شرطش این است که در معرض اتّهام نباشد آن شخصی که میخواهد به دین ضربه بزند و اگر در معرض این اتّهام باشد قولش در این امر پذیرفته نیست.
این مطالب را بیان کردیم که ببینیم آیا میتوانیم قاعده دفع ضرر محتمل را در بحث تراریختگی و اصلاح ژنتیک پیاده کنیم یا نه؟ در جواب به این سؤال باید بگوییم که سه مانع وجود دارد:
برخی از منافع آن به شرح ذیل است:
در موضوعاتی که تشخیص آنها با مکلّف است، کارشناسی کافر، فاسق و نابالغ نیز حجّت است.
دو مقوله حکم عقل و سیره عقلاء با یگدیگر تفاوت ماهوی دارند.
تهیه و تنظیم : محرم آتش افروز