به گزارش خبرنگار وسائل؛ کتاب درآمدی بر تئوری های حاکمیت و دولت از منظر اسلام نوشته سیدمحمد مصطفوی سعی کرده است به پژوهشی تطبیقی میان فقه اسلامی و حقوق موضوعه بپردازد.
این کتاب از یک مقدمه، درآمد و سه فصل و خاتمه تشکیل شده است. در بخش درآمد، به مقدمات ضروری بحث پرداخته شده که عبارت است از شیوه مورد استفاده در این کتاب، تعریف فقه حکومت، بیان اهمیت موضوع، نیاز به آن و توضیح مفاهیم برخی از دانش واژه های مربوط به نظریه های حکومت و دولت. مولف تعریف فقه دولت را بیان مبانی و اصول کلی و ویژگی های خاصی می داند که بنای دولت در اندیشه و فقه اسلامی بر آنها استوار گشته است.
فصل اول، به دیدگاه های تحلیلی در خصوص پیدایش دولت در اندیشه سیاسی اختصاص دارد که ذیل دو بخش نظریه های قراردادی و نظریه های غیرقراردادی، به این بحث می پردازد. مولف می گوید خاستگاه نظریه های قراردادی، این است که دولت یک پدیده ارادی است که در اثر توافق آزاد و اختیاری میان گروهی از مردم به وجود می آید که ترجیح داده اند از حالت طبیعی به حالت جامعه مدنی و سیاسی انتقال یابند و نتیجه حاصل از انتصاب را پذیرفته اند.
مولف با بیان اینکه نظریه پردازان قرارداد اجتماعی آن را در معانی مختلف به کار برده اند، به دیدگاه توماس هابز، جان لاک، ژان ژاک روسو، می پردازد.
مولف همچنین تصریح می کند که منظور از نظریه های غیرقراردادی، نظریه هایی است که معتقد به اصل پیدایش دولت در قرارداد اجتماعی نبوده، بلکه بر منبای توافق آزاد میان مردم و حاکم یا هیئت حاکم می باشد. صاحبان این نظریه ها معتقدند که عوامل، مبانی و اعتبارات دیگری غیر از قرارداد اجتماعی، دولت ها و حکومت ها را پدید می آورند. از این رو، نظریه ها در تعیین و تحلیل عوامل پدید آورنده دولت دچار اختلاف می شوند که برخی عامل مذکور را قدرت، برخی دیگر پیشرفت اسلامی و برخی پیشرفت تاریخی می دانند که مولف هر یک از این دیدگاه ها را مورد بررسی قرار می دهد.
فصل دوم، به ارکان، اشکال و وظایف دولت در اندیشه اسلامی اختصاص دارد. مولف در بخش مقدمه، مبانی نظری و واقعیت تاریخی حکومت و دولت در اسلام را مورد بررسی قرار می دهد. مولف ضمن اشاره به روایات معصومین، تصریح می کند که در سیره نبوی نیز مشاهده می کنیم که در کنار قراردادها و پیمان ها با داخل و خارج حکومت و برقراری روابط بین المللی بر اساس عدل و آزادی مورد نظر اسلام، به تاسیس دولت در جامعه و سیاستگذاری اداری، مالی، نظامی و غیره همت می گماشت.
بخش اول این فصل، به موضوع ارکان دولت در اندیشه سیاسی اسلام اختصا دارد که پنج رکن ملت حکومت اسلامی، سرزمین اسلامی، قدرت دولت اسلامی، حاکمیت دولت اسلامی و شریعت و قانون دولت اسلامی مورد بحث قرار می گیرد.
بخش دوم این فصل که به انواع دولت اختصاص دارد، مولف به دو نوع تقسیم و دسته بندی اشاره میکند. تقسیم اول، شامل اقسام دولت در اندیشه فلسفی- سیاسی می شود که دولت ملی گرا، دولت سکولار، دولت دینی، دولت اخلاقی و دولت فدرال را در برمیگیرد. تقسیم دوم، شامل اقسام دولت در حقوق اساسی و اداری می شود که دارای اشکال مختلفی می باشد که به دولت تک بافت (بسیط) و دولت مرکب (چند پارچه) تقسیم می شود. همچنین به اعتقاد مولف، دولت تک بافت، صرفا دارای یک شکل نیست بلکه دارای شکل های مختلفی است که شامل دو نوع عدم تراکم و عدم تمرکز می شود. برخلاف دولت تک بافت، دولت چند پارچه از مجموع های متعددی از نهادهای قانونگذار و دولت های تک بافت ترکیب یافته است که نشانه اساسی دولت مرکب، پذیرش حاکمیت دولت ها در دو سطح داخلی و خارجی است. این دولت ها به دو نوع اتحاد دولت ها و دولت های متحد تقسیم می شود.
آخرین بخش این فصل، تمرکزگرایی و تمرکززدایی در اندیشه اسلامی است که مورد بحث و بررسی قرار میگیرد.
بخش سوم این فصل، به وظایف دولت در اندیشه اسلامی اختصاص دارد که در دو دسته رسالت های دینی دولت و رسالت های دنیوی دولت، جای میگیرد. بیان احکام، وضع قوانین، اجرای احکام شرعی و قضاوت از جمله رسالت های دینی دولت و امور مدیریتی در جامعه از جمله رسالت های دنیوی دولت می باشد.
فصل سوم مولف به بحث نظریه های حکومت در اندیشه سیاسی اسلام می پردازد. مبحث اول آن، نظریه ولایت اهل حل و عقد است که مولف ضمن مفهوم شناسی اهل حل و عقد، شروط و ویژگی های اهل حل و عقد، به نقش و رسالتهای اهل حل و عقد می پردازد. مولف تصریح می کند که دیدگاه علمای اهل سنت، در خصوص شرایط و ویژگی های اهل حل و عقد متفاوت است.
بخش دوم این فصل، به نظریه ولایت امت اختصاص دارد. مولف ضمن مفهوم شناسی ولایت امت، به ماهیت حکومت و ساز و کار اعمال حاکمیت می پردازد.
بخش سوم نیز به نظریه ولایت عامه فقیه اختصاص دارد.مولف ابتدا به پیشینه اندیشه سیاسی امامیه می پردازد. به اعتقاد مولف، در دوران غیبت کبری، اندیشه سیاسی امامیه، پنج مرحله را به ترتیب پشت سر گذاشت؛ مرحله اول، تدوین اندیشه سیاسی شیعه، مرحله دوم دوره ریشه دار ساختن مبانی نظری اندیشه امامی، مرحله سوم، عصر صفویه و نظریه پردازی برای ولایت عامه سیاسی، مرحله چهارم، عصر قاجار و نظریه پردازی در مورد مشروطه و مشروعه و مرحله پنجم، عصر جمهوری اسلامی و نظریه پردازی برای ولایت مطلقه فقیه این پنج مرحله را تشکیل می دهد.
مبانی کلی نظریه ولایت عمومی فقیه از دیگر مباحث این بخش می باشد که وحدت امر دین و سیاست، فراگیر بودن اسلام، ارتباط داخلی میان اجزای اسلام، اهداف اسلام و مقاصد شریعت، که از جمله این مبانی می باشد. در ادامه، مفهوم ولایت فقیه، ویژگی های ولی فقیه، ادله ولایت عامه فقیه، حدود اختیارات ولی فقیه، ساز و کار تعیین و عزل ولی فقیه، مورد بحث و بررسی قرار میگرد.
کتاب درآمدی بر تئوری های حاکمیت و دولت از منظر اسلام نوشته سیدمحمد مصطفوی و ترجمه مهدی بهزادیان، در 251 صفحه در سال 1386 منتشر گردید./601/823/م