به گزارش سرویس مبانی پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، تمدن اسلامی و دستآوردهای آن بخشی از هویت تاریخی مسلمانان است. دگرگونی‌ها و تحولات منبعث از این تمدن، مجالی برای تأمل در آفتهای موجود در آن نگذاشت. این آفت ها بیشتر به مبانی آن و ناسازگاری هایی که با ریشه های معرفتی اسلام داشت، مربوط است. خلق تمدن جدید اسلامی بدون بازشناسی انتقادی و آسیب‌شناسی سیر تمدن تاریخی مسلمانان و جهت فرهنگی آن میسر نیست از این رو کتاب «سیر تمدن اسلامی» که به همت شکرالله خاکرند؛ استادیار دانشگاه شیراز به رشته تحریر درآمده است به بررسی ن نقادانه سیر تاریخی تمدن اسلامی با تمرکز بر جریان‌های فکری موثر در شکل‌گیری مبانی فرهنگی تمدن اسلامی از جاهلیت تا آغاز دوره دوم عباسی پرداخته است که گزارشی از آن در ذیل تقدیم می گردد.
این اثر، حوادث و پیش‌آمد‌ها را از زمان جاهلیت تا حدود سال‌های ۲۳۳ هجری قمری را به صورت یک فرایند و در چارچوب شکل‌گیری تاریخی جریان‌های فکری در تمدن اسلامی بیان می‌کند و تاثیر تحولات تاریخی را بر شکل‌گیری این مبانی نشان می‌دهد. این اثر در شش فصل سامان یافته است.
فصل اول
مبانی نظری که در نگارش این پژوهش مبنای عمل بوده، بیان شده است، و تفاوت های تمدن سازی دینی با نوع متعارف تمدن ها توضیح داده شده است.
نگارنده در توضیح تفاوت تمدن غیر دینی با تمدن دینی آورده است: با پذیرش آرمان توسعه غیر دینی، جامعه به سوی ثروت و تکاثر جهش می کند، ولی به علت غفلت از ابعاد معنایی انسان، ابعاد روحانی و معنوی او به تباهی می انجامد. در چنین جامعه ای ثروت و قدرت اصالت می یابد و اقتصاد و لذت نسبت به سایر وجوه حیات بشری اصالت می یابد در حالی که نظام اعتقادی دینی، تمدن و توسعه ای معتبر شمرده می شود که بر تعالی روح بشر تءکید دارد و نه رشد اقتصادی محض.
فصل دوم
دوره جاهلیت به عنوان محدوده ای که توسعه نبوی می بایست در این زمین و زمینه رشد کند و الزامات و موانع این محیط معرفی شده است.تحولاتی که منجر به حرکت به سوی توسعه ناموزون با محوریت قریش در مکه و در نتیجه آشفتگی ها و آمادگی های ناشی از آن توضیح داده شده است.
آنچه اسلام به عنوان منبع اصلی توسعه و تمدن جدید به همراه آورد، هیچ برخاسته از شرایط محیطی نبود، چون اصولا چنان محیطی استعداد ارائه ایده جدیدی در باب توسعه و تمدن سازی نداشت. راهی نبود جز آنکه دستی از غیب فرودآید و کاری کند و این دست غیبی در قالب وحی بر روان رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلم) فرود آمد.
فصل سوم
شکل‌بندی مراحل نظری و شیوه‌های عملی زمینه‌سازی و بنیان‌گذاری مدنیت اسلامی و ویژگی‌ها و الگوی انسانی و اجتماعی آن و تقابل دو شیوه جامعه‌سازی جاهلی و دینی به رهبری قریش و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) معرفی شده است.
فصل چهارم
چالش درون دینی بین اندیشه ولایت و امامت و فرهنگ جاهلی که در هیئتِ گونه خاصی از مسلمانی احیا شده بود و زمینه‌های آن قبل از فوت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و پیامدهای آن حین و پس از فوت پیامبر (صلی الله و آله و سلم) که به صورت تجدید توسعه ناهمگون جاهلی تجلی دارد، می‌پردازد.
فصل پنجم
این فصل به دوره دوم یعنی دوره تعامل و تقابل فرهنگ‌ها در ظرف شهر‌ها و فرقه‌ها و فرهنگ‌ها اختصاص دارد که در دوران خلافت امام علی (علیه السلام) و بنی‌امیه صورت‌بندی می‌شود.
فصل ششم
دوره سوم، دوره تعامل و تداخل فرهنگی و شکل‌گیری علوم اسلامی در دوره اول عباسی اختصاص دارد؛ مرحله‌ای که از تداخل و آمیختگی این سه حوزه فرهنگی فرهنگ و تمدن تاریخی اسلامی شکل می‌گیرد.
نتیجه گیری
تشیع در نگاه تاریخی خود از آنچه پیش آمد رضایت ندارد و ضمن دفاع از اصالت های موجود در تمدن تاریخی اسلام، با اعتقاد به تمدن آرمانی جامعه امام زمانی، تمدن مطلوب اسلامی را در آینده آرامانی جست و جو می کند و حرکت عالمان فرهنگ آفرین شیعه در این مسیر بوده است. انقلاب اسلامی ایران اوج حرکت معاصر این جریان با رویکرد بازیابی و احیای تمدن اسلامی شیعی خواهد بود، تا مقدمه ای باشد بر تحقق جهانی مبتنی بر توسعه و تمدن آرامانی اسلامی که همه فرهنگ ها و ادیان تحقق آن را در آخر الزمان و به دست منجی عدالت گستر انتظار می کشند، همان که شیعه مصداق آن را حضرت ولی عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) می داند.
کتاب «سیر تمدن اسلامی» در شمارگان ۱۰۰۰ نسخه، ۵۸۸ صفحه و بهای ۱۰۰۰۰۰ ریال در انتشارات بوستان کتاب به زیور طبع رسیده است./ف