به گزارش سرویس حقوق پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، با آغاز ثبت‌نام برای انتخابات مجلس پنجم، در سال 1374، تعداد 5365 نفر داوطلب در 196 حوزه انتخابیه ثبت‌نام کردند که این تعداد نسبت به دوره‌های گذشته از رشد زیادی برخوردار بود. ثبت‌نام کنندگان رشدی برابر با 9/65% نسبت به دوره چهارم 3/168%، دوره سوم 236% ، دوره دوم و 7/61% ، دوره اول داشتند.
مرحله اوّل انتخابات در 18/12/74 و مرحله دوم در 31/01/75 برگزار شد و در این دوره مشارکت سیاسی مردم 20/71% بود.
از مجموع نمایندگان مجلس پنجم، 98 نفر در دوره چهارم، 44 نفر در دوره سوم، 24 نفر در دوره دوم و 22 نفر در دوره اوّل نماینده بودند و 6 نفر در چهار دوره قبل نماینده بودند و 128 نفر در دوره‌های قبل سابقه نمایندگی نداشته‌اند.
در این دوره نتیجه انتخابات در حوزه‌های انتخابیه اصفهان، میاندو‌آب، زنجان، ملایر، خمین، فومن، آستارا، نطنز، نجف‌آباد، نایین، برخوار و میمه، سلماس و ورزقان از سوی شورای نگهبان باطل اعلام شد و اعتبارنامه نماینده رفسنجان تایید نشد. همچنین نماینده بابلسر و بندپی آقای محمّد مجدآرا که عضو کمیسیون برنامه و بودجه نیز بود در تاریخ 30/06/75 به رحمت ایزدی پیوست و انتخاب نمایندگان این حوزه‌ها به انتخابات میان‌دوره‌ای افتاد.
ترکیب سیاسی مجلس پنجم
در این مجلس اکثریت با جناح راست و اصولگرا بود ولی احزاب چپ، کارگزاران سازندگی، جمعیت دفاع از ارزشهای انقلاب اسلامی و نمایندگان مستقل نیز حضور چشمگیری داشتند. جناح راست با 140 نماینده، کارگزاران سازندگی و تشکل‌های کارگری 110 نماینده و مستقل‌ها با حدود 30 تا 40 نماینده ترکیب سیاسی این مجلس را تشکیل دادند و سه فراکسیون بزرگ پدید آمد:
1. فراکسیون جناح راست که حزب الله نامیده شد.
2. فراکسیون کارگزاران و گروه‌های خط امام و تشکل‌های کارگری که فراکسیون مجمع حزب الله نامیده شد.
3. فراکسیون مستقل، که نمایندگان غیر وابسته به هر دو فراکسیون را در بر می‌گرفت.
مجلس پنجم طرح‌ها و لوایح بسیاری را بررسی کرد و اقدامات مهمی را در عرصه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی به انجام رساند. مجموعه قوانینی که در دوره پنجم تصویب شد مشتمل بر 365 لایحه و طرح بود که به صورت اصلاحیه، الحاقیه، موافقت‌نامه بین‌المللی و تفسیر قوانین مصوّب دوره‌های گذشته مجلس در مورد موضوعات متنوّع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بود. از مجموع قوانین تصویب شده در این سال، 258 فقره به صورت لایحه از سوی دولت ارائه و 107 فقره به صورت طرح و از سوی نمایندگان مجلس مطرح شد و مورد بررسی و تصویب قرار گرفت. علاوه بر مصوّبات فوق، 77 فقره لایحه و طرح نیز پس از طرح و مذاکرات در مجلس، رد گردید.
مجلس پنجم در زمینه مسائل خارجی و گسترش روابط خارجی نیز بسیار فعّال بود. رئیس مجلس شورای اسلامی، ناطق نوری در زمینه گسترش روابط خارجی و گسترش روابط بین‌المجالسی در سطح جهان، به ویژه در میان کشورهای اسلامی تلاش و فعالیت بسیاری انجام داد که مهمترین ثمره آن تشکیل بین‌المجالس کشورهای اسلامی و حضور فعالانه هیاتهای اعزامی مجلس شورای اسلامی در اجلاس‌های بین‌المجالس جهانی بود.
مهمترین اقدامات مجلس پنجم
1. قانون داماتو:
تصویب قانون داماتو در سال 1375ش/1996م در مجلس نمایندگان آمریکا بازتاب زیادی در مجلس پنجم داشت. بر اساس آن قانون شرکتهای نفتی که بیش از بیست میلیون دلار در صنایع نفتی ایران سرمایه‌گذاری می‌کردند، از سوی دولت آمریکا تحریم می‌شدند. نمایندگان مجلس این اقدام آمریکا را محکوم و اعلام نمودند همان‌گونه که تحریم‌های اقتصادی گذشته اثر چندانی بر جمهوری اسلامی ایران نداشته است، این طرح نیز با تدبیر مسئولان ایران و مجلس، بی‌اثر خواهد ماند.
2. دادگاه میکونوس
حادثه دادگاه میکونوس به این صورت بود که در سال 1375ش /1996م دادگاهی در آلمان در رأیی کاملا سیاسی و مغرضانه، مسئولان جمهوری اسلامی ایران را متّهم به مشارکت در قتل یکی از رهبران مخالف کُرد در آلمان کرد. این اقدام دادگاه و قاضی آلمانی بازتاب وسیعی در میان مردم و مسئولان ایران و همچنین در مجلس داشت. در 27 آبان 1375 بیش از دویست تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی با امضای نامهای خواستار تجدید نظر در روابط با دولت آلمان شدند. در 13 اردیبهشت نمایندگان مجلس پنجم در بیانیه‌ای با بیش از 135 امضاء، اقدام پارلمان فدرال آلمان دایر بر صحه گذاشتن به رای کاملا سیاسی و مغرضانه دادگاه میکونوس را شدیدا محکوم کردند.
3. تشکیل دادگاه خانواده و اصلاح قانون حضانت طفل
در 8 مرداد 1376 طرح اختصاص تعدادی از دادگاه‌های موجود به دادگاه‌های موضوع اصل بیست و یکم قانون اساسی (دادگاه خانواده) که در کمیسیون قضایی و حقوقی بررسی شده بود، در مجلس تصویب شد و در 19 مرداد به تایید شورای نگهبان رسید. با عنایت به تراکم پرونده‌های خانوادگی و نیز حساسیت و ضرورت عدم تداخل آنها با موضوعات دیگر، نیاز شدید به وجود محاکم خاص برای رسیدگی به امور خانواده به شدّت احساس می‌شد. بر اساس قانون تشکیل دادگاه‌های خانواده، رئیس قوّه قضائیه مکلّف شد ظرف مدّت سه ماه در حوزه قضایی شهرستان‌ها به تناسب جمعیت آن حوزه، حداقل یک شعبه دادگاه عمومی را برای رسیدگی به دعاوی خانواده اختصاص دهد.
در 11 آبان 1376 طرح اصلاح ماده 1173 قانون مدنی و الحاق دو تبصره به آن در خصوص حضانت طفل که در کمیسیون قضایی و حقوقی بررسی شده بود، به تصویب مجلس رسید و در 14 آبان توسّط شورای نگهبان تایید شد.
4. استیضاح عبدالله نوری، وزیر کشور
از وزارت عبدالله نوری 10 ماه بیشتر نگذشته بود که در 20 خرداد 1377، سی و یک تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی خواستار استیضاح وی به دلیل عزل و نصب‌های گسترده در این وزارتخانه و برخورد جناحی با مسائل کشور شدند. وزیر کشور برای پاسخگویی و دفاع از عملکرد خود در موارد استیضاح و رای‌گیری در خصوص برکناری یا ابقاء، به صحن علنی مجلس فراخوانده شد و در نهایت پس از رای‌گیری اکثریت مجلس رای عدم اعتماد به وی داد و وی از وزارت برکنار شد.
5. قتل‌های زنجیره‌ای
قتل‌های زنجیره‌ای عنوانی است که به قتل برخی از شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی مخالف نظام جمهوری اسلامی در دهه هفتاد خورشیدی در داخل ایران داده می‌شود. در 1 آذر 1377 داریوش فروهر (رهبر حزب ملت ایران) و همسرش پروانه اسکندری در منزل شخصی‌شان واقع در محله فخرآباد تهران با ضربات چاقو به قتل رسیدند و جسدشان به طرز فجیعی مثله شد. در روزهای 12 و 18 آذر نیز جسد دو نویسنده دیگر به نامهای محمّد مختاری و محمدجعفر پوینده پس از چند روز بی‌خبری در جاده‌های اطراف شهر پیدا شد. با توجه به باز بودن نسبی فضای مطبوعاتی و سیاسی کشور نسبت به سالهای قبل، این قتل‌ها بازتاب‌هایی در داخل و خارج از کشور داشت و این حادثه غیرانسانی، با انزجار فعّالان فرهنگی و مقامات بلندپایه مملکتی محکوم گردید.
در 22 آذر بیش از 140 نماینده خطاب به سید محمد خاتمی، رئیس جمهور و رئیس شورای عالی امنیت ملّی، خواستار پیگیری سریع قتل‌های زنجیره‌ای شدند و اعلام کردند که در پشت پرده، جنایتکاران و منافقان کوردل و سرویس‌های جاسوسی بیگانه حضور دارند که هدفشان، اخلال در امنیت ملی ایران است.
در 16 دی، روابط عمومی وزارت اطّلاعات در اطّلاعیه‌ای عاملان قتل‌های زنجیره‌ای را عده‌ای معدود از نیروهای وزارت اطّلاعات معرفی کرد. در 20 دی نیز بیش از 150 نماینده طی نامهای به رهبری و رئیس جمهوری، کشف و خنثی شدن موجبات و عالمان ناامنی اخیر (قتل‌های زنجیره‌ای) را تبریک گفتند و در 23 دی، نامه بیش از 180 نماینده به رهبری درخصوص قدردانی از رئیس جمهور و فداکاری نظام اطّلاعاتی و امنیتی کشور قرائت شد. پس از وقوع قتل‌های زنجیره‌ای، درّی نجف آبادی از وزارت اطّلاعات استعفا داد و به جای وی علی یونسی بر این مسند تکیه زد.
6. حضور فعّالانه در اجلاس‌های بین‌المجالس
در اواخر شهریور 75، نود و ششمین اجلاس بین المجالس در پکن برگزار شد. در این اجلاس، هیات پارلمانی جمهوری اسلامی ایران به ریاست محمد جواد لاریجانی نیز شرکت داشت. سایر اعضای این هیات عبارت بودند از: موسی زرگر، احمد ناطق نوری، مهدی مهدی‌زاده، الیاس حضرتی، محمدمهدی خزائی، ابوفاضل رضوی‌اردکانی، جمشید قنبری‌ممان و فاطمه رمضان‌زاده. هیات پارلمانی ایران در این اجلاس حضوری فعال داشت و در پایان کنفرانس، سه قطعنامه مهم تصویب شد که عبارت بودند از: 1. قطعنامه اقدامات پارلمانی در راستای منع جامع مین‌های ضدّ نفر، 2. قطعنامه ارتقای حقوق زنان و کودکان، و 3. قطعنامه حقّ غذا.
نود و هفتمین اجلاس بین المجالس به مدّت چهار روز، از تاریخ 21 تا 25 فروردین 1376 در سئول برگزار شد. در این اجلاس بیش از 135 هیات پارلمانی از کشورهای عضو، از جمله هیات پارلمانی جمهوری اسلامی ایران به سرپرستی آقای موسی زرگر شرکت نمود. سایر اعضای اعزامی پارلمان ایران احمد ناطق نوری، بهاءالدین ادب، علی قنبری، علی نعمت‌زاده، محمّدباقر موسوی جهان‌آباد، مرضیه وحید دستجردی و زهرا پیشگاهی‌فرد بودند. در اجلاس پایانی این کنفرانس، 4 قطعنامه به تصویب رسید: 1. قطعنامه پیرامون همکاری در راستای ثبات و امنیت جهانی و منطقه‌ای و احترام به همه اشکال حاکمیت و استقلال کشورها، 2. قطعنامه اقدامات مورد نیاز در راستای تغییر الگوهای تولید و مصرف ضمن تاکید بر توسعه پایدار، 3. قطعنامه اقدامات خانه‌سازی اسرائیل در سرزمین‌های اشغالی از جمله بیت المقدّس شرقی تقبیح و از اسرائیل خواسته شده بود از انجام هر اقدامی از جمله فعالیتهای خانه‌سازی که موجب تغییرات جغرافیایی و جمعیتی منطقه می‌شود، خودداری کند، 4. قطعنامه درباره اوضاع فوق‌العاده در آلبانی و زئیر.
در 17-21 شهریور صدمین کنفرانس بین‌المجالس در مسکو، برگزار شد و با حضور 123 هیات پارلمانی از مجالس کشورهای عضو، از جمله هیاتی از گروه بین‌المجالس جمهوری اسلامی ایران تشکیل شد. اعضای هیات اعزامی ایران عبارت بودند از: محمدجواد لاریجانی، موسی زرگر، محمدرضا موالی‌زاده، قدسیه سیدی علوی، سید احمد رسولی‌نژاد، قاسم رمضانپور نرگسی، اصغر رئیسی دهکردی، محمدرئوف قادری و ابراهیم عزیزی. در این دوره مصوّب شد تا پیشنهاد چهار کشور ایران، انگلیس، دانمارک و ژاپن، مبنی بر اقدام پارلمانی در راستای ترغیب کلیه کشورها به امضاء و تصویب معاهده منع جامع آزمایشهای هسته‌ای، اتّخاذ اقدامات فوری در جهت تقویت رژیم منع گسترش هسته‌ای و تلاش در جهت امحای نهایی سلاح‌های هسته‌ای در دستور کار اجلاس آتی قرار بگیرد.
در 21- 26 فروردین 1378، صد و یکمین کنفرانس بین المجالس در بروکسل با حضور 136 هیات پارلمانی از جمله هیات ایرانی برگزار گردید. اعضای هیات اعزامی ایران بودند از: محمد جواد لاریجانی، محمود آستانه، سید محمود نوری‌زاده، غلامرضا اشرافی، مرضیه حدیدچی. اعضای هیات پارلمان ایران با برخی از مقامات بلژیک، هیاتهای اعزامی کشورهای مختلف و روسای مجالس کشورهای اسلامی دیدار و تبادل نظر داشتند.
در 18 -24 مهر، صد و دومین کنفرانس بین المجالس در برلین تشکیل شد. در این کنفرانس 131 هیات شرکت داشت و هیات ایران به ریاست محمد جواد لاریجانی، و با همراهی محمود آستانه، ابراهیم پیرنعمتی، قدرتعلی حشمتیان، عبدالرضا سپهوند، جهانبخش محبّی‌نیا، سید مجتبی موسوی اجاق و فاطمه کروبی در این کنفرانس شرکت کرد و با تلاش هیات ایرانی، موضوع گفتگوی تمدّنها در دستور کار اجلاس بین‌المجالس عمان قرار گرفت و به اتحادیه بین المجالس کشورهای اسلامی، کرسی نظارت داده شد.
7. اجلاس بین المجالس کشورهای اسلامی
بدون تردید مهمترین و موثرترین اقدام مجلس پنجم در عرصه بین‌المللی، تشکیل اجلاس بین‌المجالس کشورهای اسلامی در تهران بوده است. رایزنی‌های و مذاکرات اولیه بین گروه‌های بین المجلسی کشورهای اسلامی در حاشیه اجلاس‌های بین المجالس و به همّت گروه اعزامی مجلس ایران صورت پذیرفت و هماهنگی‌های اولیه انجام شده بود. در 23-24 آذر 1377 به همّت و تلاش آقای ناطق نوری، رئیس مجلس شورای اسلامی، تهران کانون مذاکرات روسا و نمایندگان مجالس کشورهای جهان اسلام بود. در این گردهمایی، نمایندگان 29 کشور عضو سازمان کنفرانس اسلامی از جمله 10 رئیس و نائب رئیس حضور داشتند و رئیس مجلس کشورمان رسماً این اجلاس را افتتاح کرد.
در این اجلاس در خصوص چارچوب نهایی پیش‌نویس اساسنامه اجماع شد و همچنین پیشنهاد رئیس مجلس شورای اسلامی در خصوص برگزاری کنفرانس تهران در بهار 1378 به مثابه اجلاس تاسیسی با حضور روسای قانون‌گذاری و مشورتی کشورهای اسلامی به تصویب رسید.
در 9 اسفند اجلاس فوق‌العاده شورای اتّحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی با حضور 32 کشور اسلامی و با سخنان ناطق نوری تشکیل شد. در این نشست، ناطق نوری حملات اسرائیل علیه مردم بیگناه لبنان را به شدّت محکوم کرد و خواستار مقابله جهان اسلام با تجاوزهای این رژیم شد.
در واقع مهمترین عملکرد مجلس شورای اسلامی در زمینه روابط خارجی در دوره پنجم و شاید در طول تاریخ مجلس شورای اسلامی، تاسیس اتّحادیه مجالس کشورهای اسلامی بود.
8. استیضاح عطاءالله مهاجرانی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
در 1 اردیبهشت 1378، سی و یک تن از نمایندگان، خواستار استیضاح عطاءالله مهاجرانی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی شدند و وی برای پاسخگویی به موارد استیضاح و دفاع از عملکرد خود به مجلس آمد و توانست پس از دفاعیه موثر خود و نمایندگان، از مجلس رای اعتماد بگیرد.
9. اصلاح قانون مطبوعات
اکثریت مجلس برای تقویت قوه قضائیه در مقابل بی‌اخلاقی مطبوعاتی و سوء استفاده از آزادی بیان و مطبوعات و برای افزایش نظارت، طرح اصلاح قانون مطبوعات را در صحن مجلس مطرح نمودند و کلیات طرح در 15 و 16 تیر 78 تصویب شده و جزئیات آن به مجلس ششم موکول شد.
10. حادثه کوی دانشگاه تهران
در شامگاه 17 تیر 1378 با اعتراض برخی از دانشجویان به تصویب کلیات اصلاح قانون مطبوعات در مجلس و توقیف روزنامه سلام آغاز شد و در صبح 18 تیر به آشوب خیابانی انجامید. در نتیجه نیروهای نظامی و انتظامی به کوی دانشگاه وارد شدند و تعداد زیادی بازداشت شدند. این حادثه با رهنمودهای مقام معظم رهبری، اقدامات نیروهای انتظامی و اطّلاعاتی و قضایی و همکاری و تعامل قوا و نهایتا راهپیمایی سراسر مردم در 23 تیر در حمایت از نظام جمهوری اسلامی ایران پایان یافت. در هنگامه رخداد کوی دانشگاه، مجلس پنجم در تعطیلات تابستانی بود ولی هیات رئیسه پس از چند روز در بیانیه‌ای حمله به کوی دانشگاه را محکوم و تقبیح کرد و از مسولان امنیتی و انتظامی خواست که بر اساس فرمان رهبری در راستای برقراری آرامش تلاش کنند. کمیسیون آموزش عالی نیز با تشکیل جلسه‌ای فوق‌العاده در این ایام، بیانیه‌ای در خصوص محکوم کردن آشوبگران و انتقاد از سیاست توسعه سیاسی دولت و وزارت آموزش عالی منتشر کرد. در ادامه گروهی از نمایندگان اصلاح‌طلب و اصولگرا برای تحقیق و تفحّص در خصوص این حادثه مامور شدند و در 13 مرداد بیش از 160 نماینده خواستار مجازات تمامی عاملان و زمینه‌سازان این حادثه شدند.
11. تصویب قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران
قانون سوم توسعه، مشتمل بر 26 فصل، 199 ماده و 57 تبصره، به صورت لایحه، توسّط رئیس جمهور در مورخه 24 شهریور 78 تقدیم مجلس شد، این لایحه پس از بررسی در جلسه علنی 17 فروردین 78 با اصلاحاتی تصویب شد و در همان روز به تایید شورای نگهبان رسید.
در مجموع عملکرد مجلس پنجم شورای اسلامی با توجّه به شرایط خاص تاریخی آن دوران، عملکردی مثبت داشته و در راستای مصالح عالیه نظام و فارغ از بازیهای جناحی و سیاسی بوده است. در کل می‌توان گفت مجلس پنجم با رویکردی اسلامی- ملی به مسائل می‌نگریسته و از تمامی امکانات و مقدورات کشور برای حل مشکلات جامعه و تامین منافع اسلامی و ملی استفاده کرده و توانسته با سایر قوا و نهادهای اصلی نظام جمهوری اسلامی، تعامل و همکاری سازنده‌ای داشته باشد.
مجلس پنجم در 06/03/79 به کار خود پایان داد و در این دوره 387 جلسه علنی برگزار شد و از 606 فقره لایحه و طرح تقدیمی، 359 مصوّبه شامل 250 لایحه، 109 طرح، 13 مورد تحقیق و تفحّص، 2 مورد استیضاح و 80 مورد سئوال از وزرا و ... حاصل عملکرد نمایندگان در این دوره بوده است./102/ف