به گزارش سرویس حقوق پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، انتخابات دوره سوم مجلس شورای اسلامی در دو مرحله در تاریخ‌های 19/01/67 و 23/02/67 برگزار شد و تعداد داوطلبان در این دوره 1999 نفر بود و این رقم نسبت به ارقام مشابه در دوره قبل 26 درصد رشد کرده بود.
هفت گروه و تشکّل مهم در انتخابات سومین دوره مجلس شورای اسلامی فعالیت می‌کردند که عبارت بودند از: جامعه روحانیت مبارز تهران، جامعه روحانیون مبارز تهران، دفتر تحکیم وحدت، خانه کارگر، انجمن اسلامی معلّمان ایران، انجمن اسلامی وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی و انجمن اسلامی مدرّسین دانشگاه‌ها.
از بین این هفت تشکّل سه تشکّلِ دفتر تحکیم وحدت، انجمن اسلامی معلّمان ایران-تهران و تشکیلات خانه کارگر ایران- تهران، در شهر تهران به هم پیوستند و ائتلافی به نام ائتلاف مستضعفین و محرومین را تشکیل داند که از نظر فکر به روحانیون مبارز نزدیک بودند.
در میان 154 نفر از کاندیداهای حوزه انتخابیه تهران 27 نفر نماینده دوره دوم مجلس شورای اسلامی بودند و 22 درصد داوطلبان مدرک لیسانس و 8 درصد آنها فوق لیسانس و دکتری داشتند و 20 درصد آنها را روحانیون و 3/6 درصد را افرادی با تحصیلات جدید و دانشگاهی تشکیل می‌دادند.
در مرحله اول انتحابات در پنج حوزه انتخابیه آبادان، دهلران و مهران، دشت آزادگان، قصر شیرین و خرمشهر به طور غیر مستقیم برگزار شد و برای رای‌گیری رزمندگان در جبهه‌ها صندوق‌های ثابت و سیّار به اندازه کافی در نظر گرفته شده بود و رزمندگان در جبهه‌های غرب و جنوب با شور و شرق زیاد آرای خود را به نفع کاندیداهای مورد نظر خود به صندوق ریختند.
حضور مردم در انتخابات نسبت به دوره‌های گذشته افزایش یافته بود به طوری‌که در برخی شعب صف مردم به ده‌ها متر رسید و حتی در اصفهان که روز قبل مورد حمله موشکی عراق قرار گرفته بود مردم با اشتیاق فراوانی در صفهای طولانی برای انداختن رای خود به صندوق ایستادند و تمام گزارشهای خبرنگاران داخلی و خارجی حاکی از حضور بسیار زیاد مردم در این رای‌گیری بود. همچنین در شهرهای مرزی پیرانشهر و سردشت که مورد بمباران شیمیایی قرار گرفته بودند، نسبت به دوره دوم تعداد بیشتری از مردم در انتخابات شرکت کردند.
امّا پس از برگزاری انتخابات، شورای نگهبان نتیجه انتخابات را در حوزه‌های بویین زهرا و آوج، جیرفت، بیجار، الیگودرز، گرگان، مسجد سلیمان، کردکوی، خمینی‌شهر، فلاورجان و دره گز باطل اعلام کرد.
در مرحله دوم انتخابات، به تاریخ 23/02/67 در حوزه‌های اردبیل، تبریز، کلیبر، ورزقان، مرند، مغان، ارومیه، بوکان، مهاباد، ایلام، دهلران، فریدن، لنجان، گلپایگان و خوانسار، بندرعبّاس و ابوموسی و قشم، تالش و هشتپر، کوهدشت و چگینی، نایین، نطنز، سنقر و کلیایی، قصر شیرین، کنگاور، صحنه، هرسین، دشتی، تنگستان، دیر، کنگان، تهران، شهریار، رباط کریم، بروجن، لردگان، بجنورد، خواف و رشتخوار، کاشمر، مشهد، آبادان، ایذه، اهواز، اندیمشک، دشت آزادگان، رامهرمز، تاکستان، خدابنده، قزوین، خاش، زابل، سروستان، شیراز، رشت، رودبار، لنگرود، دو رود و چاپلق، اراک، بابل، رامیان، گنبد کاووس، قائم شهر، علی‌آباد کتول، رزن، بندرعبّاس و یزد برگزار شد و 82 نماینده باقی‌مانده نیز انتخاب شدند. البته در آستانه برگزاری انتخابات آقای مرتضی رضوی از نمایندگان تهران انصراف داد و 16 نفر در تهران در مرحله دوم انتخاب شدند. پس از پایان انتخابات نیز شورای نگهبان نتیجه انتخابات در حوزه‌های گلپایگان و خوانسار، بندر عبّاس، ابوموسی و قشم، لنجان، تالش و هشتپر، و کوهدشت و چگینی را باطل اعلام کرد و انتخاب نماینده این حوزه‌ها به میان‌دوره موکول شد.
میزان مشارکت مردم در هر دو مرحله انتخابات 72/59 درصد اعلام شد و از 27.986.736 نفر واجد شرایط 16.714.281 در انتخابات شرکت کردند.
انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس نیز در دو تاریخ 7 آبان و 24 آذر در حوزه‌های باقی‌مانده برگزار شد ولی 15 حوزه مجددا صندوق‌ها باطل شدند و این 15 حوزه در مجلس سوم بدون نماینده ماندند.
افتتاح دوره سوم مجلس شورای اسلامی در 7 خرداد 1367 برگزار شد و هیات رئیسه سنّی این مجلس عبارت بودند از: رئیس مجلس: محمدحسین چهرگانی متولد 1299، نائب رئیس: سیدمحمد حسن نبوی، منشی‌ها: سید احمد موسوی و محمد حسین پودینه بودند.
در طول این دوره 489 جلسه علنی تشکیل شد و در طی این جلسات 254 قانون تصویب شد، از این 254 قانون، 134 قانون لایحه و 120 قانون طرح بود و علاوه براین 90 طرح و لایحه در این مجلس ردّ شد.
مهم‌ترین قوانین تصویب شده در این دوره:
1. قوانین اقتصادی
در انتخابات دوره سوم، شعار بیشتر کاندیداها، حمایت از محرومان و بهبود اقتصادی طبقات پایین جامعه بود. بنابراین دور از انتظار نبود که مسائل اقتصادی از دغدغه‌های مهم و اصلی نمایندگان این دوره باشد.
قوانین اقتصادی این دوره را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد اول قوانینی که بلندمدت بود و توسعه پایدار اقتصادی را در نظر داشت و دوم قوانینی که جهت آنها حل مشکلات اقتصادی روز کشور، کمک اقتصادی به اقشار پایین و آسیب‌پذیر و یا بازسازی مناطق جنگ‌زده و محروم بود. قانون برنامه پنج‌ساله اول توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران از مهم‌ترین قوانین اقتصادی دوره سوم مجلس بود این قانون در دوره اوّل و دوم نیز مورد توجه و بررسی بود ولی در مجلس سوم به تصویب رسید. قانون مهم دیگری که در این دوره به تصویب رسید، قانون بخش تعاون اقتصاد جمهوری اسلامی ایران بود که به موجب آن در اصل 44 قانون اساسی اقتصاد کشور به سه بخش تعاونی، دولتی و خصوصی تقسیم شد و به دنبال آن وزارت تعاون نیز تشکیل گردید.
2. قوانین و طرح‌های اجتماعی
در میان این قوانین دو طرح از اهمیت بیشتری برخوردارند: یکی طرح تثبیت تعداد کاندیداها در هر انتخابات و دوم طرح اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی و الحاق موادی به آن.
3. قوانین و طرح‌های سیاسی:
مجلس سوم در سیاست خارجی بسیار فعّال بود و قوانینی مانند قانون قطع روابط دیپلماتیک با دولت انگلستان و قانون اعلان روز 13 آبان به عنوان روز ملّی مبارزه با استکبار جهانی و قانون تشدید مقابله با اقدامات تروریستی دولت آمریکا را تصویب کرد.
علاوه براین مجلس سوم، قانون حمایت از انقلاب اسلامی مردم فلسطین را تصویب کرد و براساس ماده اول آن کنفرانس حمایت از انقلاب اسلامی مردم فلسطین را در تهران برگزار کرد.
4. قوانین قضایی:
قانون تشکیل دادگاه‌های کیفری 1 و 2 شعب دیوان عالی کشور، قانون مجازات اسلامی، بررسی شور اوّل تشکیل دادگاه‌های عام، قانون انتخابات وکیل دادگستری توسّط اصحاب دعوا و قانون مجازات اخلال‌گران در نظام اقتصادی کشور از جمله قوانین مهم قضایی است که در مجلس سوم به تصویب رسیدند.
لایحه تشکیل دادگاه‌های عام که منجر به حذف دادسراها شد لایحه‌ای جامع و کارشناسی نبود و مدّتی بعد دوباره دادسراها بر اثر مشکلات به وجود آمده، احیا شدند.
5. قوانین فرهنگی:
بیشتر قوانین فرهنگی تصویب شده در مجلس سوم، در زمینه حل مشکلات روزمره و اجرایی نهادهای فرهنگی و آموزشی بود تا ایجاد تغییرات اصولی و بنیادین در حوزه امور فرهنگی و نهادهای وابسته به آن. از جمله مهم‌ترین این قوانین، نحوه حفظ آثار و یاد امام خمینی، قانون اساس‌نامه کتابخانه ملی ایران، قانون اصلاح پاره‌ای از مقرّرات مربوط به پایه حقوق اعضای رسمی هیات علمی شاغل و بازنشسته دانشگاه‌ها و موسّسات آموزش عالی است.
مجلس سوم و مسائل بین‌الملل
در این دوره پس از اتمام جنگ برای گسترش روابط با پارلمانهای دنیا به ایجاد گروه‌های دوستی پرداخت و با پارلمانهای کشورهای مختلف در دنیا همکاری و همیاری‌های متعدّد و مهمی شکل گرفت.
مجلس سوم در عرصه بین‌المللی در شرایط و وقایع مهم و حسّاسی قرار داشت و موضع‌گیری‌های مهمی کرده است؛ از جمله:
1. پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت
قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل که درباره آتش‌بس و صلح میان ایران و عراق بود، در ده ماده و در یازده ژوئیه 1987 / 30 تیر 1366 به اتّفاق آرا به تصویب رسید و در روز 27 تیر 1367 پذیرش آن از سوی جمهوری اسلامی ایران اعلام گردید. در پی پذیرش این قطعنامه نمایندگان مجلس شورای اسلامی در 30 تیر 1367 در جلسه علنی 21 مجلس، با ارسال نامه‌ای به محضر امام یک بار دیگر آمادگی مجلس برای پیاده نمودن اهداف امام را اعلام نمودند.
2. حمله ناو آمریکایی وینسنس به هواپیمای مسافربری ایران
بعد از این جنایت هولناک، کمیسیون سیاست خارجی مجلس با انتشار بیانیه‌ای این جنایت ضد بشری را به شدّت محکوم کرد.
3. واکنش به نامه اعضای کنگره آمریکا در جهت حمایت از سازمان مجاهدین خلق (منافقین) و خواستاری براندازی نظام جمهوری اسلامی ایران.
در این نامه نمایندگان کنگره از دولت بوش (پدر) خواسته بودند حالت مسالمت آمیز و دوستانه‌ای را که با دولت ایران داشت کنار بگذارد و به جای آن نیروهای مخالف جمهوری اسلامی ایران را تقویت کند. نمایندگان مجلس طی بیانیه‌ای این اقدام را به شدّت محکوم کردند و آن را دخالت علنی در امور داخلی ایران تلقّی کردند. واکنش تند نمایندگان مجلس شورای اسلامی و رسانه‌های گروهی ایران برای مقامات آمریکایی غیرمنتظره بود و باعث شد اعضای کنگره آمریکا سریعا اقدام به جمع‌آوری نسخه‌های نامه مذکور بپردازند.
4. مسئله سلمان رشدی
انتشار کتاب آیات شیطانی، توسّط سلمان رشدی در سال 1367 و صدور حکم ارتداد و اعدام وی توسّط امام خمینی و حمایت انگلستان از این نویسنده، روابط ایران و انگلستان را تیره کرد و مجلس شورای اسلامی در اعتراض به این وضعیت، جلسه علنی شماره 78 خود را در تاریخ 26 بهمن 1367 تعطیل کرد و در جلسه 83 علنی به تاریخ 09/12/67 قانون قطع روابط سیاسی با انگلستان را تصویب نمود. این قطع رابطه تا دهم مرداد 1369 ادامه داشت.
5. کشتار حاجیان ایرانی در عربستان
به دنبال جنایت عربستان سعودی در مراسم حج 1366 که تعداد از زائران ایرانی و غیر ایرانی را به علت به جا آوردن مراسم برائت از مشرکین به شهادت رساند، رابطه ایران و عربستان تیره شد و در اردیبهشت 1367 عربستان رسما روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع کرد و اعزام حاجیان ایرانی موقتاً متوقف شد. در ادامه این اقدامات عربستان 16 کویتی شیعه را نیز به جرم سعی برای بمب‌گذاری در مراسم حج اعدام کرد. مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی 146 به تاریخ 2 مهر 1368 طی بیانیه‌ای ضمن محکوم کردن اعدام شانزده مسلمان کویتی، از وزارت امور خارجه خواستند تا تمامی امکانات خود را در دنیای اسلام به کار گیرد تا به جنایات حکّام سعودی افشا شود. همچنین به دنبال جلوگیری از حضور حجّاج ایرانی در مراسم حج توسّط حکام سعودی، نمایندگان مجلس در جلسه علنی 224 در 22 فروردین 1369 با امضای بیانیه‌ای از تمامی مسلمانان جهان و علمای راستین و معتقد خواستند که حکامان آل سعود را ملزم نمایند موانع حضور ملّت مسلمان ایران برای انجام مراسم حج را برطرف سازد. امّا در همان سال در یازدهم تیر مجددا هنگامی که صدای الله اکبر زائران در نزدیکی دهانه تونل منا شنیده می‌شد، ماموران سعودی برای سرکوب هرگونه تظاهرات احتمالی وارد عمل شدند و برق تونل را قطع کردند و گازهای خفه‌کننده را به داخل تونل هدایت نمودند در نتیجه 1426 زائر خانه خدا به شهادت رسیدند. در پی این حادثه مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی 254 در 18 تیر 69 با انتشار بیانیه‌ای ضمن محکوم کردن حادثه تونل منا، مسبب آن را حکّام سعودی و استکبار جهانی اعلام کردند و خواستار اداره حرمین شریفین به دست منتخبان مسلمانان جهان شدند.
6. ارتحال امام خمینی و رهبری آیت الله سید علی خامنه‌ای
در روز ارتحال امام خمینی (14 خرداد 68)، خبرگان رهبری آیت‌الله سید علی خامنه‌ای رئیس جمهور وقت را به رهبری جمهوری اسلامی ایران تعیین کرد و نمایندگان مجلس سوم، در اوّلین واکنش نسبت به این انتخاب با ارسال نامه‌ای به محضر رهبر جدید، ضمن تسلیت ارتحال امام خمینی و تقدیر و تشکّر از خبرگان رهبری به علت انتخاب سریع و شایسته جانشین ایشان، با رهبر جدید بیعت کردند و فرمان ایشان را به عنوان ولی فقیه مطاع دانستند.
7. جنگ خلیج فارس
به دنبال حمله صدام حسین به کویت و وقوع جنگ خلیج فارس برای بیرون راندن صدام از کویت، آمریکا و کشورهای غربی حضور نظامی گسترده‌ای در خلیج فارس پیدا کردند. مجلس شورای اسلامی در جلسه علمی 324 خود در 27 دی 1369 طی بیانیه‌ای حضور غیرقابل قبول نظامیان آمریکا و دیگر کشورهای غربی را در منطقه خلیج فارس به شدّت محکوم کرد و از مردم ایران دعوت کردند در راهپیمایی صبح جمعه 28/10/69 شرکت کنند و این اتّفاق را محکوم نمایند. همچنین در جلسه 325 مجلس در 29 دی 1369 نمایندگان با صدور بیانیه‌ای ضمن محکوم کردن مجدد تجاوز نیروهای آمریکایی و به عراق مردم را به حضور دوباره در راهپیمایی دوشنبه 01/11/69 دعوت کردند./102/ف