پایگاه اطلاع رسانی وسائل، پیش از این معرفی مراکز فقهی بویژه مراکز فعال در حوزه فقه حکومتی و همچنین کتب و آثار نگاشته شده در این زمینه را آغاز کرده است، که در همین پایگاه قابل دسترسی است. یکی دیگر از برنامه های این پایگاه( که تصمیم دارد به صورت جامع و کامل حوزه های فقه حکومتی را پوشش دهد)، معرفی مجلات فقهی می باشد. یکی از این مجلات که دارای رتبه علمی ـ پژوهشی نیز می باشد، فصلنامه علمی ـ پژوهشی فقه: کاوشی نو در فقه اسلامی؛ وابسته به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی می باشد. در گزارش پیشین مروری اجمالی بر شماره 79 این مجله داشتیم. در این گزارش به معرفی اجمالی شماره 80 که اخیراً منتشر شده است، خواهیم پرداخت.
به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل؛ آخرین شماره چاپ شده(80) فصلنامه علمی ـ پژوهشی فقه (کاوشی نو در فقه اسلامی)، مربوط به تابستان 1395 می‌باشد و این فصلنامه به علت فرایند علمی ـ پژوهشی شدن با چند شماره تاخیر، در اختیار فضلا و پژوهشگران فقه قرار داده است.
بر اساس این گزارش، شماره 80 فصلنامه علمی ـ پژوهشی فقه (کاوشی نو در فقه اسلامی) با 160 صفحه محتوا، دربردارنده 7 مقاله می‌باشد: مبانى و ادله اعتبار شرعى شخصیت حقوقى(سید ضیاء مرتضوی)؛ ارث زنان از فضاى محاذى زمین(محمد حسن نجفی راد)؛ رعایت مقدار طول و عرض و عمق در قصاص جراحات(مسعود امامی)؛ مبانى فقهى مجازات اعدام در جرایم مواد مخدر(جواد حبیبی تبار؛ ضامن علی حبیبی)؛ تعامل با سلطان جور در اندیشه شیخ مفید(بهاءالدین قهرمان نژاد؛ فهیمه فرهمندپور؛ سید صادق حقیقت؛ محسن مهاجرنیا؛ مرتضی حسنى نسب)؛ کارکرد توسعه اى مبانى علامه طباطبایى(ره) در فقه القرآن(محمدصادق یوسفى مقدم)؛ تأثیرات فلسفه اسلامى بر علم فقه(محمد علی اسماعیلی).
در ادامه، چکیده هفت مقاله این نشریه حوزوی از نظر مخاطبان گرامی می گذرد:
مبانى و ادله اعتبار شرعى شخصیت حقوقى
سید ضیاء مرتضوی
یکى از نیازهاى حیاتى جوامع کنونى، اعتبار داشتن شخص حقوقى در کنار اشخاص حقیقى است. به رغم پذیرش اصل شخصیت حقوقى در منابع فقهى و وجود مصادیق آن در دوره تشریع و پیش از آن، در منابع فقه استدلالى گذشته، نگاه مستقلى به آن صورت نگرفته است و تنها در دوره معاصر و به دلیل گسترش نیاز به این تأسیس حقوقى، کموبیش مورد توجه قرار گرفته است. به اقتضاى طبیعت مسائلى که تازه محل توجه و بحث شده و با توجه به آثار فقهى و حقوقى فراوانى که بر این امر بار مىشود، پرداختن چندباره و گسترش جنبههاى گوناگون بحث لازم مىنماید.
نگارنده در پژوهشى تفصیلى که خود بخشى از یک پژوهش گسترده در موضوع ضمان و مسؤولیت مدنى دولت در اقدامات زیان‌بار مىباشد، به این موضوع پرداخته است؛ و در اصل پژوهش، علاوه بر مفهومشناسى بحث و نشان دادن پیشینه موضوع در منابع فقهى، ادله آن را به صورت عام و نیز شخصیت حقوقى دولت را به صورت خاص نشان داده است. آنچه در این مقاله آمده، تنها گزیدهاى از ادله عام این بحث است که در دو بخش کلى استدلال به سیره عقلا و اطلاقات و عمومات ادله، سامانیافته است.
ارث زنان از فضاى محاذى زمین
محمد حسن نجفی راد
از آنجا که به نظر قریب به اتفاق فقهاى شیعه، زن از ارثبرى برخى اموال شوهر متوفاى خویش محروم است، این پرسش وجود دارد که آیا فضاى محاذى زمین که امروزه از مهم‌ترین اموال به حساب مىآید، از مصادیق محرومیت به حساب مىآید یا آنکه محرومیت، شامل این فضا نمىشود و زن مطابق اصل اولیه و عمومات، از آن ارث مىبرد؟
تحقیق حاضر، ضمن بررسى و اثبات مالیت مستقل براى فضا، محرومیت را مختص زمین دانسته، فضاى محاذى زمین را خارج از موارد محرومیت مىداند. یکى از ثمرات مهم این تحقیق ارث زنان از عین بسیارى از آپارتمانهاى مسکونى و تجارى و ادارى است.
رعایت مقدار طول و عرض و عمق در قصاص جراحات
مسعود امامی
تساوى مقدار قصاص با جنایت، یکى از شرایط قصاص جراحت است. در چگونگى رعایت این شرط، میان فقها اختلاف است و اقوال مختلفى بیانشده است. نویسنده در این مقاله پس از طرح اقوال مختلف در این باره، قول مماثلت نسبى را - که متعلق به اقلیّتى از فقهاى معاصر است و با فهم عرفى از تساوى قصاص با جنایت سازگارتر است بر سایر اقوال ترجیح داده است؛ و در نهایت، پیشنهاد داده که قانون مجازات اسلامى -که بر اساس قول مشهور فقها تدوینشده - مطابق با قول مماثلت نسبى، اصلاح شود.
مبانى فقهى مجازات اعدام در جرایم مواد مخدر
جواد حبیبی تبار؛ ضامن علی حبیبی
یکى از پرسشهاى مطرح در حوزه فقه جزا، ماهیت مجازات اعدام در جرایم مواد مخدر است که آیا از جرایم مستوجب حد است یا تعزیز یا از احکام حکومتى؟ درباره ماهیت اعدام در جرایم مواد مخدر در فقه امامیه، سه نظریه مطرح است:
برخى بر این عقیدهاند که مجازات اعدام در جرایم مواد مخدر، از باب حد است و آن را از مصادیق افساد فى الارض شمردهاند.
برخى دیگر معتقدند جرایم مواد مخدر، از جرایم تعزیرى است؛ در نتیجه، اعدام در جرایم مواد مخدر را نمىپذیرند.
گروه سوم، عقیده دارند که به دلیل حفظ نظام و جلوگیرى از فساد در جامعه اسلامى، مىتوان اعدام را در جرایم مواد مخدر، به عنوان حکم حکومتى پذیرفت؛ و به ادله ضرورت تشکیل حکومت اسلامى استدلال مىکنند.
در فقه اهل سنت، جرایم بر ضد امنیت دولت، جاسوسى و اعتیاد به مواد مستکننده، از زمره جرایم مستلزم تعزیر است؛ اما اعدامهاى تعزیزى را تحت عنوان مجازاتهاى سیاسى پذیرفتهاند و معتقدند که در صورت مصلحت حکومت اسلامى، اعدام، جایز است.
تعامل با سلطان جور در اندیشه شیخ مفید
بهاءالدین قهرماننژاد؛ فهیمه فرهمندپور؛ سید صادق حقیقت؛ محسن مهاجرنیا؛ مرتضی حسنىنسب
فقهاى شیعه در طول تاریخ فقه، نسبت به حکم همکارى با حاکمان - بهویژه حاکمان جور رأى واحدى نداشتهاند. تا پیش از شیخ مفید، حرمت این همکارى، مورد اتفاق فقهاى شناختهشده شیعه بوده است؛ اما وى، در این رأى تجدید نظر کرد.
پژوهش حاضر به منظور بررسى و شناسایى علت تغییر رویکرد شیخ مفید نسبت به همکارى با سلطان جائر در مقایسه با عالمان شیعه دورههاى پیش از او، روش هرمنوتیک قصدگراى اسکینر را انتخاب کرده که به دلیل توجه به متن و زمینه این تغییر و همچنین موضوع هنجارهاى مرسوم، بسیار مناسب به نظر مىرسد. با اتخاذ این روش، آزمودن این فرضیه که «شیخ مفید به دلیل تغییر شرایط حاکم بر جامعه اسلامى و فرصتى که آلبویه براى شیعیان ایجاد کرده بود، هنجار مرسوم حرمت همکارى با سلطان جائر را تغییر داده و آن را به جواز و حتى وجوب همکارى بر اساس شرایطى خاص تبدیل کرده است»، اساس پژوهش حاضر قرار گرفته است.
کارکرد توسعه اى مبانى علامه طباطبایى(ره) در فقه القرآن
محمدصادق یوسفى مقدم
در این مقاله به نقل آن بخش از مبانى علامه پرداخته شده که در توسعه فقه‌القرآن، نقش ایفا مىکند. با بررسى هر یک از مبانى، نقش آن در توسعه فقه القرآن به صورت مختصر بیان شده است. علامه به نقش یادشده، اشاره و یا تصریح نفرموده و مباحث مربوط به آیات‌الاحکام را به دانش فقه ارجاع داده است، اما توسعه فقه‌القرآن به عنوان دانشى بینارشتهاى، نیازمند نگاه مستقل از فقه و تفسیر ترتیبى و تأسیس یا بازتعریف مبانى جدید متخذ از قرآن و روایات است. نگارنده بر این باور است که مبانى و دیدگاههاى مورد نظر علامه، کارکرد توسعهاى در فقه‌القرآن دارد.
تأثیرات فلسفه اسلامى بر علم فقه
محمد علی اسماعیلی
تأثیرگذارى فلسفه بر علم فقه در دو بخش بررسى مىشود: تأثیرات کلّى فلسفه بر نظام علم فقه؛ و تأثیرات فلسفه بر مسائل علم فقه. مهم‌ترین موارد تأثیرگذارى کلّى فلسفه بر نظام علم فقه، از این قرار است:
اول، تأثیر فلسفه بر شکلگیرى فلسفىِ اندیشه فقهى؛
دوّم، تأثیر فلسفه بر تقویت نقد اخباریان؛
سوّم، تأثیر فلسفه بر حوزه زبانى علم فقه؛
چهارم، تأثیر فلسفه بر حوزه تفسیر الفاظ در علم فقه؛
پنجم، تأثیر فلسفه بر روش علم فقه؛
ششم، تأثیر فلسفه بر تبیین ساختار و اهداف کلّى فقه؛
هفتم، تأثیر فلسفه بر تبیین مکانیزم کارکرد فقه در سعادت انسان؛
هشتم، تأثیر فلسفه بر نظام کلّى عبودیّت و مولویّت در علم فقه؛
و نهم، تأثیر فلسفه بر برخى پیشفرضهاى عمده در علم فقه.
برخى از موارد تأثیرگذارى قواعد فلسفى بر مسائل علم فقه نیز این موارد است: قاعده استحاله تأثیر معدوم بر موجود؛ قاعده استحاله تحقّق عرض بدون موضوع؛ قاعده الواحد؛ قاعده استحاله انقلاب. قواعد فراوان دیگرى نیز در مسائل فقهى کاربرد دارند.
گفتنی است فصلنامه علمی ـ پژوهشی فقه (کاوشی نو در فقه اسلامی) وابسته به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بوده، اکنون به شماره 80 خود رسیده و صاحب امتیاز آن دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم می باشد. حجت الاسلام سیف‌الله صرامی، سردبیر این نشریه تخصصی حوزوی است.
برای خریداری یا همکاری با این فصلنامه علمی ـ پژوهشی می توانید با شماره تلفن 37742158 ـ 025 تماس یا از پرتال نشریات دفتر تبلیغات اسلامی بازدید اینترنتی داشته باشید.823/ح‌م