درس خارج فقه دیات آیت الله یزدی/ 14
اذیت و آزار و کشتن اسیر جنگی حرام است
پایگاه اطلاع رسانی وسائل ـ آیت الله یزدی در جلسه چهاردهم درس خارج فقه دیات، به بررسی حکم قتل فرد مسلمان در منطقه جنگی پرداخت و دیدگاه فقها در این زمینه را تبیین کرد و در ادامه مجازات قتل دسته جمعی از نظر اسلام را بررسی نمود.
به گزارش خبرنگار سرویس حقوق پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل، آیت الله محمد یزدی در چهاردهم مهر ماه 1394 در جلسه چهاردهم درس خارج فقه دیات در آغاز اصطلاح دار الحرب و دار الاسلام را در فقه بررسی نمود و احکام ارتکاب قتل در دار الحرب را برشمرد و افزود در صورتی که فرد مسلمان به خاطر اسلامش کشته شود جریمه قاتل سخت تر می باشد زیرا قاتل هنگام تصمیم به قتلِ فرد مسلمان مرتد می شود و مهدور الدم و مصداق بارز این مسئله را کشتار تکفیری ها دانست.
وی در ادامه افزود: اگر فردی اسیر جنگی را به قتل برساند کار حرامی مرتکب شده است زیرا قتل و ایذاء اسراء حرام است اما در این مسئله بین فقها اختلاف است مرحوم شیخ قائل است هم دیه باید بپردازد هم کفاره زیرا اسیر قدرت بر خلاصی یافتن ندارد، اما مرحوم محقق در این مسئله تردید دارد، ما در این مسئله با شیخ موافق هستیم و چراکه اینجا دلیلی برای تردید وجود ندارد.
آیت الله یزدی گفت: قتل دسته جمعی در اسلام گناه بزرگی است و مجازات این گناه علاوه بر کفاره، قصاص یا دیه می باشد و در ادامه توجیه عقلانی پرداخت دیه توسط عاقله را امری اجتماعی دانست و این حکم را جایگزینی از طرف شارع می داند برای دفاع و مقاومت غیر منطقی نزدیکان قاتل از قاتل در برابر اجرای قصاص، که در جاهلیت رسم بود.
متن این جلسه در ذیل ارائه می گردد.
عبارت شرائع
و لو قتل مسلما فی دار الحرب مع العلم بإسلامه و لا ضرورة فعلیه القود و الکفارة. و لو ظنه کافرا ف‍لا دیة و علیه الکفارة و لو کان أسیرا قال الشیخ ضمن الدیة و الکفارة لأنه لا قدرة للأسیر على التخلص و فیه تردد و لو اشترک جماعة فی قتل واحد فعلى کل واحد کفارة و إذا قبل من العامد الدیة وجبت الکفارة قطعا و لو قتل قودا هل تجب فی ماله قال فی المبسوط لا تجب و فیه إشکال ینشأ من کون الجنایة سببا (1)
توضیح عبارت شرائع
در روایات اصطلاح دارالحرب و دارالاسلام وجود دارد و ملاک صدق دارالحرب و دارالاسلام وجود کفر یا اسلام در آن منطقه است، نه وجود مسلمان و کافر، در هر صورت اگر یک نفر مسلمانی را در منطقه جنگی به قتل برساند آیا قصاص و دیه و کفاره دارد؟ این مسئله چند صورت دارد:
صورت اول
اگر مقتول مسلمان باشد و قاتل با علم به این مسئله این قتل را انجام دهد و ضرورتی برای قتل او در بین نباشد مثلا این فرد جاسوسی برای دشمن انجام دهد، قاتل هم قصاص می شود هم باید دیه و کفاره بپردازد البته در صورتی که این فرد مسلمان به خاطر اسلامش کشته شود جریمه قاتل سخت تر می باشد زیرا قاتل هنگام تصمیم به قتلِ فرد مسلمان مرتد می شود و مهدور الدم.
صورت دوم
اگر قاتل نمی دانست او مسلمان است و او را به زعم اینکه کافر است به قتل رساند در این صورت قصاص ندارد و دیه ندارد ولی کفاره را باید بپردازد.
صورت سوم
اگر فردی اسیر جنگی را بکشد؛ قتل و ایذاء اسراء حرام است اما در این مسئله بین فقها اختلاف است مرحوم شیخ قائل است هم دیه باید بپردازد هم کفاره زیرا اسیر قدرت بر خلاصی یافتن ندارد، اما مرحوم محقق در این مسئله تردید دارد، ما در این مسئله با شیخ موافق هستیم و چراکه اینجا دلیلی برای تردید وجود ندارد.
فرع جدید
لو اشترک جماعة فی قتل واحد فعلى کل واحد کفارة و إذا قبل من العامد الدیة وجبت الکفارة قطعا و لو قتل قودا هل تجب فی ماله قال فی المبسوط (2) لا تجب و فیه إشکال ینشأ من کون الجنایة سببا.(3)
مجازات قتل دسته جمعی
اگر عده ای در قتل عمدی فردی شرکت داشته باشند؛ اگر اولیاء دم قصد دریافت دیه داشته باشند تمام افراد کفاره را باید بپردازند؛ زیرا کفاره عبادت است و عبادت واحد بر افراد تقسیم نمی شود اما شافعیه قائل به یک کفاره است چون یک قتل است. اما در صورتی که قصد دریافت دیه نداشته باشند و قاتل را قصاص کنند آیا قاتل کفاره نیز باید بپردازد؟ شیخ طوسی در کتاب مبسوط قائل به عدم وجوب کفاره است و علت آن را تشریع کفاره برای پوشاندن گناهان می باشد و با قصاص گناه قاتل از بین رفته است و جایی برای کفاره نمی ماند اما مرحوم محقق مخالف شیخ است و قتل را سبب کفاره می داند و اگر بعد از قصاص شک در بقای وجوب باشد اصل عدم وجود مسقط وجوب است.
عبارت شرائع
الرابع فی العاقلة
و النظر فی تعیین المحل و کیفیة التقسیط و بیان اللواحق؛ أما المحل فهو العصبة و المعتق و ضامن الجریرة و الإمام. و ضابط العصبة من تتقرب بالأب کالإخوة و أولادهم و العمومة و أولادهم و لا یشترط کونهم من أهل الإرث فی المال(4)
توجیه عقلایی پرداخت دیه توسط عاقله
این بحث مبنای اجتماعی دارد، شهید ثانی (ره) در مسالک (5) به نقل از علماء توجیه عقلانی این حکم را بیان می کند و پرداخت دیه از جانب عاقله را جایگزین شرع برای دفاع از قاتل و مقاومت نزدیکان قاتل در برابر اجرای قصاص می داند که در جاهلیت رسم بود.
عاقله کیست؟
قبلا اشاره شد دیه قتل خطایی به عهده عاقله است، و باید محدوده آنرا در فقه شیعه مشخص نمود، عاقله در شرع به چند گروه اطلاق شده است؛ عصبه که بستگان پدری فرد جنایتکار اطلاق می شود یعنی عموها و فرزندان عموها و برادران و دیگر بستگان پدری، معتق که به فردی که عبد را آزاد می کند اطلاق می شود، و ضامن جریره که قراردادی بین دو نفر است مبنی بر حمایت مالی کردن از یکدیگر، و امام (ع) می باشد.907/س
پاورقی
1ـ شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛ ج4، ص: 270
2ـ المبسوط 7: 246
3ـ شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛ ج4، ص: 271
4ـ همان
5ـ مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام؛ ج15، ص: 508
سقط جنین مدل نوین زنده به گور کردن فرزندان است / مشترکات جاهلیت قدیم و مدرن
تأثیر مثبت رسانه‌های تخصصی در خنثی کردن ترفند رسانه‌ای دشمن / «فقه حکومتی» پشتوانه علمی انقلاب اسلامی
ضرورت توجه به نظریه ارتباطات در فقه رسانه
طعمه یا امانت؛ اخلاق حرفه‌ای کارگزاران عمومی در اندیشه علوی
نشست علمی «قدس و فلسطین در آینه فقه مقاومت»
مبانی دینی دفاع از قدس شریف
معرفی کتاب | اندیشه مقاومت از منظر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای
اطلاع نگاشت | سیره عملی و گفتاری علمای شیعه در حمایت از فلسطین
فقه القضا | بررسی حکم انواع رشوه در غیر باب قضا
نظام موظف به پشتیبانی مالی و جانی از گزارشگران فساد است
مستثنیات نظارت شورای نگهبان بر اقدامات مجلس شورای اسلامی
نقش منفی دنیامداری نخبگان و خواص بر انحراف جامعه
محرومیت مجرم از حقوق اجتماعی در جرایم عمدی
بررسی مشکلات بین حضانت و ولایت از نظر فقهی و حقوقی
پیشگیری از فساد در منظومه فکری اسلام ناب مهم‌تر از مجازات مفسدان است
سن ازدواج از شاخص های مهم برای ارزیابی بهداشت جسمی و روانی افراد جامعه محسوب می شود / افزایش سن تمایل به تجرد زیستی را بیشتر می کند
افراد ضعیف‌الایمان؛ مهم‌ترین طعمه منافقین در دولت اسلامی
فقه بورس | بررسی ادله وکالت شخص حقوقی
عرصه‌های حقوق بشر اسلامی و کرامت انسان و پیشنهاد‌هایی برای ضمانت اجرای آن
قم
اذان صبح
۰۴:۳۸:۱۳
طلوع افتاب
۰۶:۱۲:۳۷
اذان ظهر
۱۳:۰۳:۴۴
غروب آفتاب
۱۹:۵۴:۱۰
اذان مغرب
۲۰:۱۲:۲۱