vasael.ir

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حضرت آیت الله حسین نوری همدانی، از مراجع تقلید، صبح چهارشنبه بیست و یک بهمن ماه 1394 در جلسه 66 درس خارج ولایت فقیه در مسجد اعظم قم، در ادامه پاسخ به دیدگاه حرمت قیام با تمسک به روایات هفده گانه وسائل، شیوه حماسی اسلام و فرهنگ ائمه (ع) را سکوت در برابر جنایتکاران، صبر در مقابل ستمکاران و عدم قیام ندانست و اظهار داشت: در برابر ائمه (ع) افراد کذابی بودند که به نفع حکومتهای طاغوت مطالب کذب نسبت می دادند و هر جنبش و جوش و خروشی را حرام اعلام می کردند.

وی افزود: با لحاظ قواعد باب تعارض، این هفده روایت حرمت قیام از حجیت می افتد و به خاطر مرحجاتی مانند شهرت و موافقت با کتاب خدا، ادله وجوب تاسیس حکومت را ترجیح داده، قائل به نظریه ولایت فقیه در عصر غیبت و وجوب تاسیس حکومت اسلامی می شویم.

استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم، به تعیین مرجحات منصوص از ائمه (ع) در مقام گزینش بین روایات متعارض اشاره و خاطر نشان کرد: امام باقر (ع) در پاسخ زراره (1) از تعامل با دو خبر متعارض، مرجحات منصوصی را معین کردند که اولین معیار، عمل به روایت مشهور است. یعنی آن خبری را که واضح و روشن است، اخذ کنید.

وی ضمن یادآوری سه نوع شهرت عملی، فتوایی و روایی در اصول فقه، اظهار داشت: شهرت روایی نقل فراوان متن یک روایت از طرق مختلف و محدثان متعدد است. روایات فراوانی از طرق امامیه درباره وظیفه عمومی امر به معروف و نهی از منکر و لزوم قیام در مقابل ستمکاران و سیره اهل بیت (ع) در این خصوص داریم.

وی افزود: اگر بین این روایات و اخبار باب سیزدهم که خواندیم تعارض پیش بیاید شکی نداریم که مشهور روایات ما دلالت دارند بر اینکه قیام، جهاد در مقابل ظلم، ظالم، فساد، مفسد و عدم سکوت و سکون و امر به معروف و نهی از منکر شیوه اهل بیت (ع) می باشد و "خذ بأشهرهما" نیز مقتضی همین مطلب می باشد.

این فقیه صاحبنظر در عرصه فقه حکومتی، صدور روایات حرمت قیام (باب 13) در شرایط تقیه را محتمل خواند و طبق نظر امام راحل (ره) تقیه را به سه نوع خوفی، مداراتی و کتمانی تقسیم کرد.

وی در ادامه به تعریف اقسام سه گانه تقیه پرداخت و یادآور شد: تقیه مداراتی به معنای ترک عمل یا اعتقاد در برابر مخالفان برای حفظ وحدت مسلمانان و دفع سوء استفاده دشمن است.

این مرجع تقلید، تقیه کتمانی را پنهان کردن مرام، اختفای اسرار و تبلیغ نکردن اعتقاد خاص در برابر دشمن خواند و گفت: ائمه (ع) در برابر خلفای جور برنامه، نقشه و تشکیلاتی داشته اند که نمی خواستند آنها بفهمند؛ لذا در روایت داریم کسی که اسرار ما را فاش کرد ما را کشته است.

وی افزود: شاید برخی از اخبار مذکور در باب سیزدهم تقیةً صادر شده باشند و این یک احتمال می باشد.

آیت الله نوری همدانی با استناد به ادامه روایت زراره درباره دو خبر متعارض، موافقت با کتاب خدا را از دیگر مرجحات منصوص توسط آن امام (ع) خواند و تصریح کرد: در مانحن فیه همین طور است؛ زیرا سکوت در برابر ظلم، فساد، فتنه و حکام جور بر خلاف آیات وجوب جهاد و امر به معروف و نهی از منکر است.

وی افزود: روایات باب سیزدهم بر خلاف قران هستند و در صورت عدم توجیه، آنها را رد می کنیم.

این فقیه صاحبنظر در عرصه فقه حکومتی، هم چنین مخالفت با عامه را دیگر مرجح روایت مذکور دانست و بیان داشت: روایات درباره وجوب تبعیت از هر حاکمی، بدون لحاظ اوصاف و شرایط خاص محتمل الجعل توسط وعاظ السلاطین است. علامه امینی در الغدیر آماری از احادیث مجعول در کتاب های عامه دارند که دسته ای از آن روایات مجعوله به تخدیر مسلمان ها بر می گردد و دلالت دارد بر اینکه مسلمانان بر ضد حکومت های باطل و طاغوت قیام نکنند و صبر کنند.

تقریر مباحث آیت الله العظمی نوری همدانی در جلسه 66 خارج فقه ولایت فقیه بدین شرح است.

یادآوری

بحثمان در روایاتی بود که در باب سیزده از ابواب جهاد العدو وسائل الشیعة ذکر شده اند و مضمون آن روایات این است که مسلمانان در زمان غیبت امام عصر علیه السلام باید در مقابل جباران و ستمکاران و هر جریان مخالفی که در جامعه می بینند سکوت و صبر کنند و ساکن و خاموش باشند و قیام نکنند از طرفی ما می دانیم که شیوه و فرهنگ ائمه علیهم السلام و آیات قران از جهت امربه معروف و نهی از منکر و مبارزه با ظلم وهمچنین تاریخ اهل بیت علیهم السلام این گونه نبوده فلذا ما ناچاریم در اینجا قاعده تعارض را جاری کنیم و این روایات مذکور در باب سیزدهم که مجموعاً هفده خبر هستند را قبول نکنیم.

اخبار متعارض . مرجحات منصوص در روایت زراره

رواة احادیث اهل بیت علیهم السلام مثل زرارة و امثاله از اول از اهل بیت علیهم السلام در مورد اخبار متعارض سوال می کردند، مثلا در خبری زرارة از امام صادق علیه السلام اینطور پرسیده:"یأتی خبران المتعارضان فبأیهما نأخذ؟ قال یا زرارة خذ بأشهرهما و دع الشاذ النادر، قلت یا سیدی کلاهما مشهوران مرویان عنکم، قال خذ بما هو الموافق الکتاب أو خذ بما مخالف العامه" (1).

ترجمه

در خبری زرارة از امام صادق علیه السلام پرسیده است: گاه دو خبر متعارض از شما به ما می رسد. به کدام یک عمل نماییم؟ امام صادف (ع) فرمود: زراره، مشهورترین را مبنای عمل قرار ده و خبر کمیاب و نادر را رها کن. پرسیدم: سرورم، هر دو مشهور از شما هستند؛ فرمود: آن خبر را که با قرآن همسوییدارد؛ عمل کن یا آن را که مخالف مبانی عامه است.
از این قبیل تعبیرات و مرجحات و گزینش ها زیاد داریم بنابراین ما باید طبق چنین مرجهاتی در برابر روایات باب سیزدهم موضع گیری اسلامی داشته باشیم.

اقسام شهرت

ما در اصول سه جور شهرت داریم؛ عملیه، فتوائیه و روائیه.

ا. شهرت عملی

شهرت عملیه آن است که یک خبر ضعیفی داشته باشیم ولی فقهاء ما به آن عمل کرده باشند که در اینجا ولو اینکه خبر ضعیف است ولی اعتماد و استناد فقهاء ما به این خبر و فتوی دادن بر اساس آن ضعفش را جبران می کند چون ما ملاک حجیت خبر را اطمینان عقلاء می دانیم و اینکه فقهاء ما در طول قرون مختلف طبق این خبر فتوی داده اند معلوم می شود که خبر مقترن به قرینه ای بوده که برای آنها موجب وثوق بوده لذا ما نیز وثوق و اطمینان پیدا می کنیم.

2. شهرت فتوایی

شهرت فتوائیه آن است که فتوائی بین فقهاء مشهور است ولی دلیلی ندارد و شیخ انصاری نیز در رسائل فرموده:"و من الظنون اللتی توهم حجیتها الشهرة الفتوائیة" و بعد ایشان می فرماید چنین شهرتی مقبول نیست زیرا دلیل آنها در دست ما نیست.

3. شهرت روایی

شهرت روائیه آن است که روایتی مشهور شده باشد، ما روایات فراوانی داریم و همچنین در نهج البلاغه داریم که مردم باید امر به معروف و نهی از منکر کنند و ساکت نباشند لذا اگر بین این روایات و اخبار باب سیزدهم که خوانیم تعارض پیش بیاید شکی نداریم که مشهور روایات ما دلالت دارند بر اینکه قیام و جهاد در مقابل ظلم و ظالم و فساد و مفسد و عدم سکوت و سکون و امر به معروف و نهی از منکر شیوه اهل بیت علیهم السلام می باشد و "خذ بأشهرهما" نیز مقتضی همین مطلب می باشد.

احتمال تقیه در صدور روایات حرمت قیام

دیروز بعضی از برادران عزیز اسمی از تقیه بردند و گفتند ممکن است روایات باب سیزدهم از باب تقیه باشند.

انواع تقیه

قبلاً از امام رضوان الله علیه نقل کردیم که تقیه سه نوع است.

اول تقیهِ خوفی ِاضطراری

که انسان مضطر می شود به اینکه مانند عامه وضو بگیرد و نماز بخواند و اگر چنین نکند جانش در خطر خواهد بود که در چنین مواردی عمل انسان صحیح خواهد بود.

دوم تقیه مداراتی

که انسان با عامه مدارا می کند و مثلا به مسجد آنها می رود و نماز می خواند و یا مثلا آنها می گویند فردا اول ماه است و ما نیز به گفته آنها عمل می کنیم خلاصه اهل بیت علیهم السلام برای عدم بروز اختلاف بین امت اسلام و عدم سوء استفاده دشمن امر به چنین تقیه ای کرده اند.

سوم تقیه کتمانی

ائمه علیهم السلام در برابر خلفاء جور برنامه و نقشه و سازمان و تشکیلاتی داشته اند که نمی خواستند آنها بفهمند لذا در روایت داریم کسی که اسرار ما را فاش کرد او مارا کشته است، خلاصه ما سه جور تقیه داریم که به عرضتان رسید و اما شاید برخی از اخبار مذکور در باب سیزدهم تقیةً صادر شده باشند و این یک احتمال می باشد.

موافقت اخبار وجوب تاسیس حکومت با کتاب الله

زراره در ادامه خبر مذکور به حضرت می گوید:"قلت یا سیدی کلاهما مشهوران مرویان عنکم، قال خذ بما هو الموافق الکتاب" که در مانحن فیه نیز همین طور است زیرا سکوت در برابر ظلم و فساد و فتنه و حکام جور بر خلاف قران می باشد و همچنین بر خلاف آیاتی از قران که امر به جهاد می کند هستند فلذا روایات باب سیزدهم بر خلاف قران هستند و ما آنها را رد می کنیم البته اگر ممکن باشد توجیه می کنیم وإلا طرح می کنیم.

مخالفت این اخبار با عامه

اما آخرین معیار و مرجهی که حضرت می دهد این است که می فرماید:"خذ بما خالف العامه" که در اینجا نیز عامه در مسئله حکومت با ما فرق های زیادی دارند، ما قائلیم که باید در مقابل حکومت های باطل و فاسد بایستیم ولی در مقابل اهل سنت روایاتی دارند که حاکم هر کسی بود در مقابل او قیام نکنید و از او اطاعت کنید که احتمالا این روایات مجعول وعاظ السلاطین هستند، علامه امینی در الغدیر آماری از کتب خود اهل سنت می دهد که بیش از پانصد هزار حدیث مجعول در کتاب هایشان دارند که دسته ای از آن روایات مجعوله دلالت دارند بر اینکه مسلمانان بر ضد حکومت های باطل و فاسد و طاغوت قیام نکنند و ساکت باشند و صبر کنند مثلا در خبری نقل کرده اند شمر مشعول نماز بود که عبد الله بن عمر او را دید و پرسید تو که نماز می خوانی پس آن کارهائی که با ابن رسول الله کردی چه می شود؟! شمر گفت ما کاری نکردیم فقط از اُمراء خودمان اطاعت کردیم زیرا ما تابع اُمراء هستیم، خلاصه این فرهنگ اهل تسنن است لذا اگر قرار باشد ما مخالف عامه را أخذ کنیم باید اخبار باب سیزدهم را طرح کنیم و بگوئیم اخبار مذکور درست نیستند و خلل دارند.122/202/ق

پاورقی:

1.    رَوَى الْعَلَّامَةُ (ره) مَرْفُوعاً إِلَى زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ سَأَلْتُ الْبَاقِرَ ع فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَأْتِی عَنْکُمُ الْخَبَرَانِ أَوِ الْحَدِیثَانِ الْمُتَعَارِضَانِ فَبِأَیِّهِمَا آخُذُ فَقَالَ یَا زُرَارَةُ خُذْ بِمَا اشْتَهَرَ بَیْنَ أَصْحَابِکَ وَ دَعِ الشَّاذَّ النَّادِرَ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی إِنَّهُمَا مَعاً مَشْهُورَانِ مَرْوِیَّانِ مَأْثُورَانِ عَنْکُمْ فَقَالَ ع خُذْ بِقَوْلِ أَعْدَلِهِمَا عِنْدَکَ وَ أَوْثَقِهِمَا فِی نَفْسِکَ فَقُلْتُ إِنَّهُمَا مَعاً عَدْلَانِ مَرْضِیَّانِ مُوَثَّقَانِ فَقَالَ انْظُرْ إِلَى مَا وَافَقَ مِنْهُمَا مَذْهَبَ الْعَامَّةِ فَاتْرُکْهُ وَ خُذْ بِمَا خَالَفَهُمْ فَإِنَّ الْحَقَّ فِیمَا خَالَفَهُمْ فَقُلْتُ رُبَّمَا کَانَا مَعاً مُوَافِقَیْنِ لَهُمْ أَوِ مُخَالِفَیْنِ فَکَیْفَ أَصْنَعُ فَقَالَ إِذَنْ فَخُذْ بِمَا فِیهِ الْحَائِطَةُ لِدِینِکَ وَ اتْرُکْ مَا خَالَفَ الِاحْتِیَاطَ فَقُلْتُ إِنَّهُمَا مَعاً موافقین [مُوَافِقَانِ لِلِاحْتِیَاطِ أَوْ مخالفین [مُخَالِفَانِ لَهُ فَکَیْفَ أَصْنَعُ فَقَالَ ع إِذَنْ فَتَخَیَّرْ أَحَدَهُمَا فَتَأْخُذُ بِهِ وَ تَدَعُ الْآخَرَ 23. ابن ابی الجمهور، عوالی اللئالی العزیزیة، ج‌4، ص 133، ح 229.