vasael.ir

کد خبر: ۱۵۵۷۰
تاریخ انتشار: ۳۰ آذر ۱۳۹۸ - ۱۴:۰۷ - 21 December 2019
دانشنامه فقهی حقوقی / ۶

تغییر جنسیت و مسئله نفقه فرزندان و والدین

وسائل ـ تغییر جنسیت پدر و تبدیل وی به زن، تاثیری در وجوب نفقه فرزندان ندارد و او هم‌چنان موظف به پرداخت نفقه فرزندان خویش است؛ چون تغییر جنسیت پدر، وی را از عنوان پدر بودن خارج نمی‌سازد و عرفا وی به عنوان پدر شناخته می‌شود اگر چه در حال حاضر زن شده است؛ در حالی که اگر برادر تغییر جنسیت دهد، عرفا وی را خواهر می‌دانند.
به گزارش خبرنگار وسائل، تامین مخارج فرزندان به عهدهتغییر جنسیت و مسئله نفقه فرزندان و والدین پدر می‌باشد و در صورت نبود پدر یا عدم توانایی وی به عهده پدر بزرگ خواهد بود. چنانچه وی ناتوان باشد به عهده مادر خواهد بود. این امر مورد تاکید فقه اسلامی و قانون مدنی ایران است. امام خمینی در این باره می‌گوید: نفقه فرزند (مرد باشد یا زن) بر پدرش واجب است و اگر پدرش نباشد یا فقیر باشد بر جد پدری واجب است و با نبود جد یا اینکه فقیر باشد بر جد پدر واجب است و همین الاقرب فالاقرب بالا می‌رود و با نبود آن‌ها یا اگر توانایی مالی ندارند بر مادر فرزند واجب است و با نبود یا فقر او، بر پدر مادر و مادر پدر مادر، و پدر مادر مادر، و مادر مادر مادر و همچنین بر الاقرب فالاقرب واجب است.

اکنون این پرسش مطرح است که هرگاه پدر یا مادر تغییر جنسیت دهند این امر چه تاثیری در نفقه فرزندان دارد؟ به عبارت دیگر آیا پدر یا مادر پس از تغییر جنسیت هم‌چنان موظف به پرداخت نفقه فرزندان خویش هستند یا وجوب نفقه ساقط می‌گردد؟ پاسخ را در ضمن دو گفتار زیر مورد بررسی قرار می‌دهیم:
 

گفتار اول: نفقه یا تأمین مخارج فرزندان

در وهله اول به عهده پدر است. حال چنانچه وی جنسیت خویش را تغییر دهد و به زن تبدیل شود، آیا زن فعلی هم‌چنان موظف به پرداخت نفقه هست یا نه؟ دو احتمال زیر قابل بررسی است:

احتمال اول: تغییر جنسیت پدر به زن، باعث سقوط تمام تکالیفی است که برای جنسیت سابق وضع شده است. بر این اساس، الزام به نفقه با تغییر جنسیت پدر به طور کلی از بین می‌رود.

دلیل: در توضیح احتمال فوق می‌توان گفت: وجوب نفقه از تکالیف پدر است و پدر کسی است که دارای صفت رجولیت (مردی) باشد و هرگاه پدر تغییر جنسیت دهد و به زن تبدیل شود از صفت رجولیت خارج می‌شود. بنابراین، هرگاه صفت رجولیت وجود نداشت و یا به هر علتی، از جمله با تغییر جنسیت از بین رفت، الزام به انفاق نیز ثابت می‌شود. به عبارت دیگر، در مورد زن فعلی، عنوان پدر صادق نیست تا به واسطه صدق این عنوان، او را ملزم به پرداخت نفقه فرزند کرد.

احتمال دوم: تغییر جنسیت پدر و تبدیل وی به زن تاثیری در وجوب نفقه فرزندان ندارد و او هم‌چنان موظف به پرداخت نفقه فرزندان خویش است.

دلیل: دلیل احتمال فوق آن است که تغییر جنسیت پدر، وی را از پدر بودن خارج نمی‌سازد. به عبارت دیگر، یکی از دلایل این امر، صدق عرفی است. هرگاه افرادی جامعه با پدری که تغییر جنسیت یافته مواجه شوند، خواهند گفت: او پدری است که تغییر جنسیت داده و در حال حاضر زن شده است. در حالی که اگر برادر، تغییر جنسیت دهد، عرفا وی را خواهر می‌دانند و نیز هرگاه خواهر تغییر جنسیت دهد، وی از نظر عرف به عنوان برادر شناخته می‌شود؛ بنابراین هر چند تغییر جنسیت پدر، وی را از صفت رجولیت خارج ساخته است، اما وی را از صفت پدر بودن خارج نساخته است و او در قبل و بعد از تغییر جنسیت، به عنوان پدر شناخته می‌شود و پرداخت نفقه فرزندان به عهده پدر است.

علاوه بر این، به اعتقاد فقیهان شیعه، پدر کسی است که از نطفه وی، فرزند به وجود آمده باشد و این امر، با تغییر جنسیت پدر از بین نمی‌رود؛ زیرا پس از تغییر جنسیت می‌توان گفت: این فرزند از نطفه مرد تغییر جنسیت یافته به وجود آمده است. از این رو، در صدق عنوان پدر حالت سابقه یا زمان انعقاد نطفه ملاحظه می‌شود.

از راه دیگری نیز می‌توان وجوب نفقه فرزندان را اثبات کرد. البته این استدلال برای کسانی مفید است که معتقدند: با تغییر جنسیت پدر، وی به مادر تبدیل می‌شود.

بر اساس فقه اسلامی و قانون مدنی ایران هرگاه پدر یا جد پدری نباشد یا توان مالی نداشته باشند و مادر دارای توان مالی باشد، نفقه فرزندان به عهده مادر است. بر اساس این فرض، پدر پس از تغییر جنسیت به مادر تبدیل شده است. از این رو، در وضعیت جدید، وی به عنوان مادر، موظف به تامین مخارج فرزندان خواهد بود.

البته لازمه فرض فوق، دو مادری بودن فرزند است: یکی مادر اصلی که او را به دنیا آورده است، و دوم پدر که پس از تغییر جنسیت عنوان مادر را پیدا کرده است و این امر مستلزم آن است که نفقه میان این دو مادر تقسیم گردد.

نظریه مختار: با توجه به ادله و قرائن بیان شده در احتمال دوم، به نظر می‌رسد این احتمال بسیار قوی‌تر از احتمال اول است؛ بنابراین پدر پس از تغییر جنسیت هم‌چنان موظف به پرداخت نفقه و مخارج فرزندان خویش است.
 

گفتار دوم: تغییر جنسیت مادر و مسئله نفقه فرزندان

این مطلب را در دو حالت زیر مورد بررسی قرار می‌دهیم:
 

حالت اول: تغییر جنسیت مادر با وجود پدر یا جد پدری

همانطور که گذشت تامین مخارج فرزندان در وهله اول به عهده پدر است و چنانچه پدر وجود نداشته باشد و یا فاقد تمکن مالی باشد، نفقه به عهده جد پدری است. چنانچه پدر یا جد پدری یا هر دو وجود داشته باشند و حداقل یکی از آن‌ها دارای تمکن مالی باشند و آن‌گاه مادر، تغییر جنسیت دهد، این امر تاثیری در نفقه فرزندان نخواهد داشت؛ چه این که این وظیفه از ابتدا به عهده مادر نبوده، تا آن‌گاه بحث شود که آیا پس از تغییر جنسیت نفقه فرزندان به عهده وی هست یا خیر.
 

حالت دوم: تغییر جنسیت مادر با نبود پدر و جد پدری

چنانچه پدر و جد پدری وجود نداشته باشند و یا وجود داشته، ولی فاقد تمکن مالی باشند و مادر توان مالی داشته باشد، پرداخت مخارج فرزندان به عهده مادر خواهد بود. در این حالت که مادر موظف به پرداخت مخارج فرزندان است، اگر تغییر جنسیت دهد چه تاثیری در نفقه فرزندان خواهد داشت؟ آیا مادر هم‌چنان موظف به پرداخت نفقه است یا وجوب نفقه پس از تغییر جنسیت وی ساقط می‌شود؟ در پاسخ می‌توان دو احتمال زیر را بیان کرد:

احتمال اول: طبق فرض، پرداخت نفقه به عهده مادر بوده و اکنون پس از تغییر جنسیت از صفت زن بودن و مادر بودن خارج شده است بنابراین وجوب پرداخت نفقه ساقط است.

احتمال دوم: هرچند مادر از صفت زن بودن خارج شده است، ولی از صفات مادر بودن خارج نشده است؛ چه این که عرفاً اطلاق عنوان مادر بر وی صحیح است، یعنی افراد جامعه در برخورد با این شخص خواهند گفت: این شخص مادری است که تغییر جنسیت داده و اکنون مرد شده است.

علاوه بر این، از نظر شرعی مادر کسی است که فرزند از تخمک وی به وجود آمده و در رحم وی پرورش یافته و مادر او را زاییده باشد. این صفت هم‌چنان برای مادر تغییر جنسیت یافته، قابل صدق و طلاق است. برخلاف تغییر جنسیت برادر، خواهر، عمو، عمه که تغییر جنسیت برادر، وی را به خواهر تبدیل می‌کند و تغییر جنسیت عمو وی را به عمه تبدیل می‌کند؛ یعنی در این گونه موارد، تغییر جنسیت هر عنوان باعث به وجود آمدن قرینه آن عنوان می‌شود، ولی تغییر جنسیت مادر، وی را به قرینه آن یعنی عنوان پدر تبدیل نمی‌کند.

بنابراین، در قبل و بعد از تغییر جنسیت، تغییری در عنوان مادر به وجود نمی‌آید و وی هم‌چنان موظف به پرداخت نفقه فرزندان خویش است. از طریق دیگر می‌توان وجوب اعطای نفقه فرزندان مادر تغییر جنسیت یافته را اثبات کرد. البته این استدلال برای کسانی مفید است که معتقدند: مادر پس از تغییر جنسیت به پدر تبدیل می‌شود. نحوه استدلال اینگونه خواهد بود که مادر پس از تغییر جنسیت به پدر تبدیل شده و وظیفه اعطای نفقه در وهله اول به عهده پدر است. بنابراین، وی هم‌چنان موظف به نفقه فرزندان خویش است.
 
نظریه مختار: با توجه به ادله و قرائن، احتمال دوم بسیار قوی‌تر از احتمال اول است.
 

تغییر جنسیت و مسئله نفقه والدین

نفقه اقارب مانند پدر و مادر عبارت است از: مسکن و البسه و غذا و اثاث البته به قدر رفع حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق. نفقه ابوین با رعایت الاقرب الاقرب به عهده اولاد و اولاد اولاد است. در روابط بین اقارب فقط اقارب نسبی در خط عمودی، اعم از صعودی یا نزولی ملزم به انفاق یکدیگرند.

کسی مستحق نفقه است که ندار بوده و نتواند به وسیله اشتغال به شغلی وسائل معیشت خود را فراهم نماید. کسی که ملزم به انفاق است که متمکن از دادن نفقه باشد، یعنی بتواند نفقه بدهد بدون اینکه از این حیث در وضع معیشت خود دچار مضیقه گردد. برای تشخیص تمکن باید کلیه تعهدات و وضع زندگانی شخص او در جامعه در نظر گرفته شود.

از نظر فقه اسلامی نیز هرگاه پدر یا مادر از نظر مالی ناتوان باشند، بر فرزندان وی که دارای توان مالی هستند واجب است مخارج پدر و مادر را تأمین کنند.

اکنون این پرسش مطرح است هرگاه فرزند، اعم از پسر یا دختر تغییر جنسیت دهد، چه تاثیری بر نفقه والدین آنان دارد؟ در پاسخ باید گفت: تغییر جنسیت فرزند، هیچ تأثیری در این حکم شرعی ندارد؛ چه این که این حکم متوجه فرزند است و دختر یا پسر بودن نیز تاثیری در این حکم شرعی ندارد.
 
دلیل این امر آن است که تغییر جنسیت فرزند، وی را از عنوان فرزند بودن خارج نمی‌سازد. در هر حال، پسر یا دختر چنانچه توان مالی داشته باشند، پس از تغییر جنسیت نیز لازم است نفقه پدر و مادر خویش را پرداخت کنند.
 

جمع بندی و بیان نظریه مختار

نفقه در یک تقسیم بندی شامل: نفقه زوجه، نفقه فرزندان و نفقه والدین است. تغییر جنسیت پدر و تبدیل وی به زن، تاثیری در وجوب نفقه فرزندان ندارد و او هم‌چنان موظف به پرداخت نفقه فرزندان خویش است؛ چون تغییر جنسیت پدر، وی را از عنوان پدر بودن خارج نمی‌سازد و عرفا وی به عنوان پدر شناخته می‌شود اگر چه در حال حاضر زن شده است؛ در حالی که اگر برادر تغییر جنسیت دهد، عرفا وی را خواهر می‌دانند.

تغییر جنسیت مادر و تبدیل وی به مرد، تاثیری در نفقه فرزندان نخواهد داشت؛ زیرا این وظیفه از ابتدا به عهده مادر نبوده است، بلکه این وظیفه در ابتدا به عهده پدر است و در نبود پدر، وظیفه انفاق به عهده جد پدری است. آری، با نبود پدر و جد پدری، و با فرض توان مالی مادر، وظیفه پرداخت نفقه فرزندان به عهده مادر خواهد بود و با تغییر جنسیت وی، این وظیفه همچنان به عهده وی خواهد بود.

ضمناً هرگاه پدر و مادر از نظر مالی ناتوان باشند، بر فرزندان وی که دارای توان مالی هستند واجب است مخارج پدر و مادر را تأمین کنند و تغییر جنسیت فرزند تاثیری در این حکم شرعی ندارد؛ زیرا این حکم متوجه فرزند است و دختر یا پسر بودن تاثیری در این حکم شرعی ندارد./600/241/ح
 
 
منبع: کتاب «تغییر جنسیت از منظر فقه و حقوق» نوشته حجت الاسلام دکتر محمد مهدی کریمی نیا
 
مطالب مرتبط
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۱۷ / ۰۲ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۴:۳۵:۳۷
طلوع افتاب
۰۶:۱۰:۴۳
اذان ظهر
۱۳:۰۳:۳۵
غروب آفتاب
۱۹:۵۵:۴۶
اذان مغرب
۲۰:۱۴:۰۲