vasael.ir

کد خبر: ۱۵۷۱۰
تاریخ انتشار: ۳۰ دی ۱۳۹۸ - ۱۷:۰۸ - 20 January 2020
دانشنامه فقهی حقوقی / ۸

پس از تغییر جنسیت، تکلیف ارث چه می شود؟

وسائل ـ به اعتقاد همه فقیهان شیعه، ملاک ارث جنسیت فعلی فرزندان است. پس هرگاه خواهر و برادر به جنس مخالف تبدیل شوند، نسبت یا قرابت نسبی میان آن دو از بین نمی‌رود، بلکه نسبت آن‌ها برعکس می‌شود؛ یعنی برادر، خواهر و خواهر، برادر می‌شود. بنابراین، اگر مثلا شخصی پسر باشد و قبل از مرگ پدرش تغییر جنسیت دهد، مانند پسران ارث نمی‌برد، بلکه مانند دختر ارث می‌برد؛ زیرا ملاک آن است که این عناوین در حال مرگ مورث فعلیت داشته و صدق کند.
به گزارش وسائل، یکی از مباحث مهم مربوط به تغییر جنسیت،پس از تغییر جنسیت، تکلیف ارث چه می شود؟ تاثیر تغییر جنسیت در ارث است. فردی که تغییر جنسیت داده، از والدین خود به چه سهمی ارث می‌برد، آیا جنسیت فعلی او ملاک است یا جنسیت قبل از تغییر؟ نیز پدر و مادری که تغییر جنسیت داده است، از فرزند خود به چه اندازه ارث می‌برد، آیا جنسیت فعلی او مد نظر است، یا جنسیت قبل از تغییر؟

این مسئله را در دو حالت بررسی می‌کنیم: اول. ارث بردن فرد تغییر جنس داده از والدین خودش؛ دوم. ارث بردن والدین تغییر جنس داده از فرزند خویش.
 

مبحث اول: ارث بردن فرد تغییر جنسیت داده از والدین خودش

در مواردی شخص قبل از فوت یکی از والدین خویش، تغییر جنسیت می‌دهد؛ یعنی پس از تغییر جنسیت، فوت یکی از والدین به اتفاق می‌افتد، و در مواردی بعد از مرگ یکی از والدین، و قبل از تقسیم ترکه تغییر جنسیت صورت می‌گیرد. میزان ارث شخص را در دو حالت فوق مورد بررسی قرار می‌دهیم:
 

گفتار اول: تغییر جنسیت قبل از فوت یکی از والدین

هرگاه فردی، جنسیت خویش را تغییر دهد، و آن گاه یکی از والدین وی فوت کند، آیا بر اساس جنسیت فعلی ارث می‌برد یا بر اساس جنسیت سابق؟ برای مثال، اگر پسری به دختر تبدیل شود، آیا سهم الارث وی به اندازه پسر است یا به اندازه دختر؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت: همه فقیهان شیعه که به این مسئله توجه کرده‌اند، ملاک ارث در این موارد را جنسیت فعلی فرزندان می‌دانند. همانطور که پیشتر بیان شد، هرگاه خواهر و برادر به جنس مخالف تبدیل شوند، نسبت یا قرابت نسبی میان آن دو از بین نمی‌رود، بلکه نسبت آن‌ها برعکس می‌شود؛ یعنی برادر، خواهر و خواهر، برادر می‌شود.

با وجود اشتراک آن‌ها در نسبت، و تولد آن‌ها از یک پدر و مادر، تبدیل شدن دو عنوان، آن‌ها را از نسبت خواهر برادری خارج نمی‌کند. به عبارت دیگر، عنوان اخ (برادر) برای جنس مذکر و عنوان اخت (خواهر) برای جنس مونث است.

پس از تبدیل جنس مذکر و مونث، لامحاله عنوان برادر و خواهر نیز تغییر می‌کند. احکامی همچون ارث و مانند آن بر عناوین مختص به مرد یا زن مانند: دختر، پدر، خواهر، برادر و مانند آن مترتب می‌شود و احکام با تغییر جنسیت به جهت اینکه موضوعشان هم اکنون صدق نمی‌کند، باقی نمی‌مانند.

بنابراین، اگر شخصی پسر باشد و قبل از مرگ پدرش تغییر جنسیت دهد، مانند پسران ارث نمی‌برد، بلکه مانند دختر ارث می‌برد؛ زیرا ملاک آن است که این عناوین در حال مرگ مورث فعلیت داشته و صدق کند. قانون مدنی ایران در ماده ۹۰۷ می‌گوید: «اگر اولاد متعدد باشند و بعضی از آن‌ها پسر و بعضی دختر، پسر دوبرابر دختر می‌برند». این ماده قانونی نیز اطلاق دارد. بنابراین، پسر فعلی (دختر پس از تغییر جنسیت) دوبرابر دختر فعلی (پسر پس از تغییر جنسیت) ارث می‌برد.
 

گفتار دوم: تغییر جنسیت بعد از فوت یکی از والدین

اگر بعد از مرگ پدر و قبل از تقسیم ترکه تغییر جنسیت صورت گیرد، آیا در پرداخت سهم الارث، جنسیت فعلی ملاک است یا جنسیت زمان موت مورث؟ به نظر می‌رسد در این حالت، باید جنسیت زمان مورث ملاک و مبنا باشد. دلیل این امر واضح است؛ چه این که فرد پس از فوت پدر یا مادرش تغییر جنسیت داده است. پس حقی برای وی ثابت شده است و تغییر جنسیت بعدی تاثیری در این مسئله ندارد.
 

مبحث دوم: ارث بردن والدین تغییر جنس داده از فرزند خویش

هرگاه پدر تغییر جنسیت دهد به زن تبدیل شود، زن فعلی چه میزان سهم الارث می‌برد، آیا بر اساس جنسیت فعلی یا بر اساس جنسیت سابق خویش؟ نیز هرگاه مادر تغییر جنسیت دهد و به مرد تبدیل گردد، مرد فعلی چه مقدار سهم الارث از فرزند (میت) را دریافت می‌کند؟

در مجموع سه حالت وجود دارد: احتمال اول، اینکه رابطه توارث به طور کامل قطع می‌شود و والدین تغییر جنس داده از فرزند خود ارث نمی‌برند. احتمال دوم، اینکه رابطه توارث قطع نمی‌شود و پدر به اندازه دو ثلث ارث می‌برد ولو این که تغییر جنسیت داده به زن تبدیل شده است، نیز مادر یک سوم ارث می‌برد.
 

گفتار اول: والدین تغییر جنسیت داده از فرزند ارث نمی‌برد

احتمال اول آن بود که والدین تغییر جنس داده، اصلا از فرزند خود ارث نمی‌برند و رابطه توارث، به طور کامل قطع گردد. در توجیه این احتمال می‌توان گفت: پس از مرگ فرزند، برای اینکه پدر و مادر از فرزند خویش ارث ببرند، لازم است عنوان اب و ام در حین وفات فرزند باقی باشد، حال آنکه این عنوان‌ها تغییر کرده است.

احتمال فوق بعید و غیرقابل قبول است و هیچ کس به آن معتقد نشده است، بلکه تنها به عنوان یک احتمال مورد بررسی قرار گرفته است. حتی اگر پس از تغییر جنسیت، در صدق عنوان پدر و مادر تردید داشته باشیم، نمی‌توان گفت: رابطه توارث به دلیل تغییر جنسیت بین پدر و فرزند و مادر و فرزند قطع می‌شود.

به عبارت دیگر، بنابراین، نه در فقه امامیه و در قانون مدنی ایران به مانع بودن تغییر جنسیت اشاره ندارد و والدین تغییر جنسیت داده می‌توانند از فرزند ارث ببرند.
 

گفتار دوم: پدر تغییر جنسیت داده دو سوم و مادر تغییر جنس داده یک سوم ارث می‌برد

احتمال دوم که قوی‌تر نیز هست این است که پدر یا مادری که تغییر جنسیت داده اند، از فرزند (فوت شده) ارث می‌برند. امام خمینی و بقیه فقیهان اسلامی اصل وجود ارث را پذیرفته‌اند. برای اثبات وجود ارث، دلیل‌های زیر را می‌توان بیان کرد:
 

دلیل اول: سقوط ارث به دلیل قرابت و خویشاوندی

از آیه هفتم سوره مبارکه نساء می‌توان ارث برای جمیع اقربا از مردان و زنان را استفاده کرد، و تردیدی نیست که این مرد یا زن فعلی، که قبلاً مادر یا پدر بوده اند، از نظر قرابت و خویشاوندی، نزدیکترین فرد به میت (فرزند فوت شده) هستند؛ پس از آن دو، از آن چه میت به جای می‌گذارد، نصیب می‌برند. به دلیل فوق، اصل ارث میان والدین و فرزند میت اثبات می‌شود. با ضمیمه ادله دیگر از روایات اهل بیت (ع) اثبات می‌شود که پدر و مادر از فرزند (میت) به ترتیب دوسوم و یک سوم ارث می‌برد.
 

دلیل دوم: ثبوت ارث به دلیل اولی الارحام

تردیدی نیست که مرد فعلی و زن فعلی (مادر یا پدر تغییر جنسیت یافته) از جمله افراد الو الارحام نسبت به میت (فرزند فوت شده) می‌باشند. پس از اموال و حقوق مربوط به نیت سهم الارث خواهند داشت.

علاوه بر آیات فوق، روایات متعددی نیز وجود دارد که بر اساس آنها، آنچه معیار قرار می‌گیرد تا شخص، وارث میت محسوب شود، اقربیت در خویشاوندی نسبت به میت است و اقربیت پدر و مادر که تغییر جنسیت داده اند هنوز ثابت است، پس طبق ضوابط، ایشان اولی به ارث بردن می‌باشند و حاجب طبقات بعد می‌شوند.
 

دلیل سوم: استمرار قرابت نسبی پس از تغییر جنسیت پدر یا مادر

پس از تغییر جنسیت پدر یا مادر، نسبت میان والدین و فرزندان قطع نمی‌شود، بلکه فرزند عرفا و شرعاً فرزند پدر و مادر خویش حساب می‌شود. به مقتضای ثبوت نسب، ارث نیز ثابت است؛ یعنی گویا نسب به منزله علت و ارث به منزله معلول است، مگر در مواردی که مانع در کار باشد و تغییر جنسیت از موانع ارث محسوب نمی‌شود.

پرسشی که ممکن است در اینجا مطرح می‌شود این است که در وضعیت جدید، یعنی پس از تغییر جنسیت درباره صدق عنوان پدر و مادر شک داریم؛ بنابراین می‌توان با استصحاب عنوان پدر و مادر، به بقای عنوان پدر و مادر حکم کرد و در این حالت، ارث آنان نیز ثابت می‌گردد؛ یا اینکه گفته شود: پس از تغییر جنسیت پدر یا مادر به دلیل شک در ثبوت ارث، حالت سابقه، یعنی حدود ارث قبل از تغییر جنسیت را استصحاب می‌کنیم.

در پاسخ می‌گوییم: پس از تغییر جنسیت، عنوان پدر و مادر هم‌چنان صادق است و با وجود صدق عنوان پدر و مادر نیازی استصحاب ارث آن دو نیست؛ زیرا اصل عملی وقتی ارزش دارد که دلیل اجتهادی وجود نداشته باشد و با وجود صدق دو عنوان یاد شده، اطلاق ادله ارث شامل آن‌ها می‌شود و استصحاب موضوعیت ندارد؛ چون مجرای اصول، موارد شک است و در این فرض شک نداریم تا سراغ استصحاب رویم.

بنابراین، در اصل ارث پدر و مادر، پس از تغییر جنسیت، تردیدی نیست؛ چنان که این دو حاجب کسانی می‌شوند که از لحاظ خویشاوندی با محیط در رتبه بعدی قرار دارند؛ و ملاک ارث، همان اولویت (نزدیک‌تر بودن به میت) پدر و مادر پس از تغییر جنسیت است.

به نظر می‌رسد میزان ارث پدر یا مادری که تغییر جنسیت داده است، بر اساس زمان انعقاد نطفه است؛ یعنی برای پدر در حال انعقاد نطفه، دو سوم است هر چند بعدا تغییر جنسیت داده و به زن تبدیل شود و نیز برای مادر یک سوم است هر چند تغییر جنسیت داده و به مرد تبدیل شود.

دلیل این امر آن است که به مقتضای کتاب، سنت و اجماع ارث ثابت شده است و هیچ ملاکی برای تقسیم ارث باقی نمی‌ماند مگر ملاک تقسیم به لحاظ زمان انعقاد نطفه.

اما ملاک تقسیم ارث، بر اساس زمان فوت فرزند به اینکه، مرد فعلی (مادر پس از تغییر جنسیت) دو سوم وزن فعلی (پدر پس از تغییر جنسیت) یک سوم، قابل قبول نیست؛ چون این مبنا، «دو سوم و یک سوم» برای عنوان پدر و مادر است و مرد فعلی، پدر حساب نمی‌شود، چون فرزند از نطفه (اسپرم) به وجود نیامده است. نیز زن فعلی، مادر محسوب نمی‌شود، چون فرزند از تخمک او به وجود نیامده و در رحم او رشد نکرده است. پس هیچ مبنایی باقی نمی‌ماند جز بر اساس «زمان انعقاد نطفه»؛ یعنی برای پدر زمان انعقاد نطفه دو سوم و برای مادر زمان انعقاد نطفه یک سوم.
 

گفتار سوم: پدر تغییر جنس داده یک‌سوم و مادر تغییرجنس داده دو سوم ارث می‌برند

بر اساس این ملاک، زن فعلی (پدر تغییر جنس داده) یک سوم و مرد فعلی (مادر تغییرجنس داده) دو سوم ارث می‌برد. گویا مرد فعلی، پدر است و زن فعلی، مادر. این احتمال ضعیف بوده و هیچ دلیلی در تایید آن وجود ندارد؛ چون نمی‌توان گفت: مادر پس از تغییر جنسیت، به عنوان پدر شناخته می‌شود. نیز پدر پس از تغییر جنسیت، به عنوان مادر شناخته نمی‌شود. به عبارت دیگر، تفاوت پدر و مادر در مقدار ارث، به لحاظ بسته شدن از زمان انعقاد نطفه است.

پس برای پدر که فرزند از اسپرم او وجود آمده، دو سوم و برای مادری که فرزند از تخمک او به وجود آمده، یک سوم ارث وجود دارد؛ اگرچه امام خمینی معتقد است: احتیاط مستحب آن است که آن دو با یکدیگر مصالحه کنند.

به نظر می‌رسد، مجالی برای مصالحه بین پدر و مادر وجود ندارد؛ چون اگر عنوان پدر و مادر پس از تغییر جنسیت صادق است، مصالح لازم نیست و اگر صادق نیست، مصالحه بین آن دو و سایر وراث‌ها لازم است.

پرسش دیگر این است که اگر اقارب طبقه دوم و سوم تغییر جنسیت دهند، به چه میزان از میت ارث می‌برند؟ آیا جنسیت فعلی آنان ملاک است یا جنسیت قبل از تغییر جنسیت؟ در پاسخ می‌گوییم: اگر افرادی مانند برادر، خواهر، عمو، عمه، دایی و خاله و دیگر اقارب و خویشاوندان که در طبقه دوم و سوم ارث، قبل از فوت مورث تغییر جنسیت دهند، جنسیت فعلی آنان ملاک تعلق سهم‌الارث آنان می‌باشد./600/241/ح
 
 
منبع: کتاب «تغییر جنسیت از منظر فقه و حقوق» نوشته حجت الاسلام دکتر محمد مهدی کریمی نیا
مطالب مرتبط
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۰۵ / ۰۲ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۴:۵۲:۰۶
طلوع افتاب
۰۶:۲۳:۱۵
اذان ظهر
۱۳:۰۵:۰۲
غروب آفتاب
۱۹:۴۶:۱۰
اذان مغرب
۲۰:۰۳:۵۴