vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، یکی از مسائلی اصلی که در طلاق بسیار اثرگذار است، دخالت خانواده ها است و شاهد هستیم یکی از زوجین خانواده اش را برای طلاق به همراه دارد. متاسفانه دخالت اعضای خانواده وضعیت اسفناکی را در طلاق ایجاد کرده است.

طلاق یکی از معضلات اجتماعی است که بیشتر در جوامع و شهرهای بزرگ به دلایل مختلف اتفاق می افتد. معضلی که نه تنها تاثیرات و عواقب منفی آن بر روی همسران بلکه بر روی فرزندان نیز به وضوح قابل مشاهده است که البته به وقوع پیوستن آن دلایل زیادی دارد. در این زمینه گفتگویی را با حجت الاسلام دکتر مهدی عباسی آغوی مدیر گروه اخلاق، تربیت و روانشناسی مرکز پژوهش‌های جوان انجام داده ایم که در ادامه تقدیم می شود:

وسائل ـ با توجه به سفارش های اسلام و ائمه معصومین علیهم السلام نسبت به مقام و منزلت والدین و نقش مهم آنها در سعادت و خوشبختی فرزندان، گاهی فرزندان پس از ازدواج و تشکیل خانواده، دچار نوعی سردرگمی و تضاد درونی در رابطه با نحوه تعامل با همسر و بین والدین خود می شوند. حضرتعالی برای رهایی زوجین از این مشکل و تضادی که احساس می کنند چیست؟ آیا می توان راهکاری برای رهایی از این تضاد و سردرگمی ارائه کرد؟

عامل دوم طلاق ها در کشور ما، طبق برخی از تحقیقات خانواده درمانی؛ مسئله دخالت های خانواده می باشد. یک تحقیق، عامل اول را در خارج از کشور، مسائل جنسی می داند و این عامل را در کشور ما عامل دوم می داند. با توجه به فرهنگی که ما داریم، این عامل اثرش در طلاق بیشتر است. برخی کارشناسان دیگر، این عامل را جزو 5 عامل اصلی طلاق می دانند. به هر حال شکی نیست که دخالت خانواده ها در زندگی زوجین، یک معضل است.

مفهوم شناسی / نگاه سیستمی به خانواده

قبل از آنکه سراغ راهکار برویم؛ ابتدا باید این مسئله را مفهوم شناسی و ریشه یابی کنیم. نگاه سیستمی به خانواده می گوید که وقتی در یک سیستم تغییر ایجاد شود سیستم خود به خود به آن تغییر واکنش نشان می دهد. مثلا در یک کارخانه فرش وقتی در بخشی از آن تغییری ایجاد می شود خود به خود سیستم به آن تغییر واکنش نشان داده و تغییر در کل سیستم، محسوس خواهدبود؛ تا چه رسد به یک سیستم هوشمندی مثل خانواده.

وقتی در دو خانواده تغییر صورت می گیرد و قرار است یک دختر و یک پسر از آن دو جدا شده و یک سیستم و خانواده جدید تشکیل دهند، خواه ناخواه سیستم قبلی، به این تغییر؛ واکنش نشان می دهد که در برخی اوقات ممکن است این واکنش ها، واکنش منفی باشد.

توجه به این نکته حائز اهمیت است که ما تصور نکنیم والدین می خواهند عمدا مشکلی در خانواده فرزندان‌شان ایجاد کنند یا بخواهند اعمال نفوذ کنند بلکه در مواردی این واکنش ها  کاملا ناخواسته است. پس این تغییرات را ما نباید غیر طبیعی تلقی کنیم بلکه واکنش نشان دادن به تغییر سیستم، کاملا طبیعی است اما آنچه ایجاد مشکل می کند برخوردهای غیر طبیعی با این تغییرات است؛ به خصوص در کشور ما که فرهنگ شرقی است و صمیمیت در خانواده های ما بسیار زیاد است.

وقتی صمیمیت زیاد باشد طبیعتا انتظارات و توقعات هم بالا می رود. من با کسی که صمیمی تر هستم طبیعتا انتظارات بیشتری از او دارم. اما در زندگی و فرهنگ غربی این دخالت ها زیاد نیست چون صمیمیت کمتر است. در آنجا دخالت والدین در شکل گیری ازدواج فرزندان شان چندان پر رنگ نیست چه رسد به دخالت در ادامه زندگی.

وسائل ـ ریشه یابی مشکل در این زمینه چیست؟

این صمیمیت عاملی است برای انتظار و توقع بالا؛ وقتی انتظارات برآورده نشود طبیعتا ایجاد تنش می کند. و از طرفی هم ما در فرهنگ اسلامی مان چند نکته داریم که اگر دقت نشود منشأ اشکال می شود. نکته اول، موضوع احترام به پدر و مادر است. گاهی از اوقات در رعایت مرز بین احترام والدین و بین حریم خانواده، دچار مشکل می شویم.

نکته بعدی، مسئله امر به معروف و نهی از منکر و مشورت دادن است که والدین نسبت به فرزندان‌شان احساس وظیفه می کنند و از آن طرف فرزندان احساس می کنند والدین باید به آنها احترام بگذارند و این احساس وظیفه والدین و از طرفی احساس نیاز فرزندان به احترام به والدین باعث می شود نتوانند مرز بین وظیفه خود و خانواده را تفکیک کنند.

موضوع مهم دیگری که نباید از آن غفلت کرد، موضوع شکاف بین نسلی است؛ در روایت هم دارد که فرزندان شما متعلق به زمانی غیر از زمان شما هستند؛ حضرت علی(علیه السلام) در حدیثی زیبا در این باره می‌فرماید«لا تَقسِروا [لا تکرهوا] أولادَکُم عَلى آدابِکُم فَإِنَّهُم مَخلوقونَ لِزَمانٍ غَیرَ زمانِکُم‏».

فرزندان خود را به رعایت آداب [و رسوم روزگارِ] خودتان مجبور نسازید؛ چون آنان براى روزگارى غیر از روزگار شما آفریده شده‌اند. (شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید، ج ‏20، ص 267) این تفاوت بین نسل ها هم مزید بر علت است و در اختلاف بین والدین و فرزندان تازه ازدواج کرده آنها نقش بسزایی دارد.

وسائل ـ چه عواملی در این زمینه مشکل زا است؟

گاهی اوقات ما باورهای غیر منطقی هم داریم یعنی با برچسب هایی که می زنیم  تحت عنوان پدر شوهر، پدر زن، مادر شوهر، مادر زن، خواهر شوهر و امثال این عناوین که گاهی وقت ها به دلیل بار احساسی که این عناوین در ما ایجاد می کند، سبب برداشت های اشتباه و احساس های منفی شده و به دنبال آن، رفتارهای نا مناسب رخ دهد. بنابراین اجمالا به این نتیجه رسیدیم که اولا این اختلاف ها، واقعی است، ثانیا باید اینها را تحلیل کنیم و با آن برخورد منطقی کنیم.

وسائل ـ گزینه‌های روی میز کسانی که چنین مشکلاتی دارند چیست؟

من معمولا به زن و شوهرهایی که در ابتدای زندگی شان هستند و این اختلافات را مطرح می کنند، این نکته را عرض می کنم که شما یکی از این چند گزینه را پیش روی دارید: گزینه اول این است که شروع کنید به تقابل کردن با والدین همسرتان و وابستگان همسرتان و در حقیقت بر نظر و عقیده خودتان اصرار و پافشاری کنید و دیدگاه آنها را رد کنید و با آنها وارد یک جدال شوید. که طبیعتا در این جدال نه شما سود و منفعتی خواهید برد و نه آنها و آرامش روانی هردو هم به خطر خواهدافتاد.

گزینه دوم این است که فرد با حالت انفعالی برخورد کند و هر آنچه آنها بگویند را بی چون و چرا بپذیرد و کاملا مطیع آنها شود که این شیوه قطعا به آرامش روانی خود فرد آسیب می رساند. چون چه بسا کافی است دیدگاه آنها چه بسا اشتباه باشد و در نتیجه مرزهای خانواده دچار مشکل شود.

گزینه سوم این است که فرد قطع رابطه کنم و در واقع صورت مسئله را حذف کنم. پاک کردن صورت مسئله و قطع ارتباط هم باعث می شود من و همسرم از حمایت های عاطفی و شناختی محروم شویم که این هم قطعا خلاف دیدگاه اسلام و آموزه های دینی ما مبنی بر حفظ حرمت و احترام والدین، می باشد.

گزینه چهارم که بهترین گزینه این است که راهکار تعامل را در پیش گیرم. من خانواده همسرم را با همان ویژگی هایی که دارند بپذیرم و توجه کنم که آنها قابل تغییر نیستند و اگر هم قابل تغییر باشند سال ها زمان می برد چراکه آنها در سنین بزرگسالی و کهنسالی اند. حال که نمی توانم آنها را تغییر دهم، باید برخورد و رفتار خودم را تغییر دهم، شیوه تعامل خودم را اصلاح کنم و مهارت های خودم را افزایش دهم؛ این نکته بسیار مهمی است.

به قول آن ضرب المثلی که می گوید اگر نمی شود همه زمین های دنیا را فرش کرد، می شود کفش به پا کرد. پس می توان با تعامل مثبت کار را پیش برد که راهکارهای آن را هم عرض خواهم کرد. پس نکته اول تغییر نگرش است؛ که نگرش من به خانواده همسرم یک نگرش تعاملی باشد.

نکته بعدی که در اینجا وجود دارد این است که تحقیقات مختلف در زوج درمانی نشان داده که شیوه تعامل و رفتار با پدر و مادر اصلی و نوع ارتباط با آنها، در زندگی مشترک فعلی هم اثر دارد. بین اینکه شما چگونه با والدین خود تعامل می کردید و الان با همسر و فرزندان خود چگونه رفتار می کنید، رابطه مستقیم وجود دارد.

در یک روایت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید خداوند چهار چیز را در چهار چیز قرار داده است یکی از آنها این است که فرمود، و لذّة العیش فی برّ الوالدین یعنی خداوند لذت زندگی را در رضایت والدین قرار داده است. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید «انّ الله تعالی وضع أربعا فی أربع: برکة العلم فی تعظیم الأستاذ، و بقاء الایمان فی تعظیم الله، و لذّة العیش فی برّ الوالدین، و النجاة من النار فی ترک ایذاء الخلق».

برکت علم را در تعظیم و احترام استاد، و بقای ایمان را در تعظیم خداوند، و لذّت زندگی را در نیکی کردن به والدین، و رها شدن از آتش را در ترک آزار خلق؛ و هر کسی که احسان نکند، لذّت زندگی را در نیابد. (بحار الأنوار، علّامه مجلسی، ج ۷۱، ص80 ) پس من اگر می خواهم آرامش روانی را در زندگی خود تجربه کنم، نباید رابطه با همسرم فقط برایم مهم باشد بلکه باید هم رابطه ام با والدین همسرم و رابطه همسرم با والدین خودش برایم مهم باشد.

مراجعی داشتم که برای مشکلات متعددی مراجعه کرده بود. یک وقت ابراز کرد که مدتی است مشکلات زیادی برایم پیش آمده، مشکلات تحصیلی، خانوادگی و شخصیتی؛ وضعیت خیلی بدی دارم. در بررسی ها متوجه شدم بروز این مسائل و مشکلات در زمان کوتاه، غیر طبیعی به نظر می رسد ـ با توجه به جلسات متعددی که با ایشان داشتم ـ تصورم این بود که در این مدت یک اتفاق مهمی باید افتاده باشد.

وقتی پرسیدم در این مدت اختلافی با یکی از عزیزان و بستگان اصلی خودت پیدا نکردی؟ پاسخ داد که بله با یکی از نزدیکانم اختلاف پیداکردم و به همین خاطر مادرم از من ناراحت و دلگیر شده و در حال حاضر هم رابطه ام با مادرم خوب نیست. بنده عرض کردم برای درمان مشکلات و مسائلی که پیش آمده، راهکار دارم ولی شما قبل از هر اقدامی باید ابتدا رابطه با مادرت را اصلاح کنی و سعی کنی دل او را به دست بیاوری.

همسرش نیز نسبت به پدر و مادرش مشکلی داشت. به همسرش هم گفتم رفتار خود را با آنها اصلاح کن. بعد از یک هفته که مراجعه کرد و بیان داشت که سه روز بعد از عمل به توصیه شما حس و حالم تغییر کرد و خدا را شکر مشکلاتم یکی پس از دیگری در حال بر طرف شدن است.

بنابراین یک سری راهکارهایی در حوزه دین وجود دارد که در روانشناسی امروزی شاید نباشد؛ اگر رابطه شما با والدین خوب نباشد نمی تواند رابطه شما با همسرتان خوب و سالم باشد؛ اسلام این را به عنوان یک قانون و اصل مهمی معرفی کرده است.

وسائل ـ جایگاه والدین همسر در روایات چیست؟ نگاه ما به والدین همسر چه اثری در رفع نارضایتی ها در زندگی دارد؟

نکته مهم دیگری که در این رابطه وجود دارد؛ جایگاه والدین همسر در برخی روایات ما است. در رابطه با والدین همسر در حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله، فرمودند «الآباءُ ثلاثه: أبٌ وَلَّدَکَ وَ أبٌ زَوَّجَکَ و أبٌ عَلَّمَکَ؛ انسان سه تا پدر دارد: ۱. پدری که باعث به وجود آمدن او شده[پدر نسبی] ؛ ۲. پدری که دخترش را به عقد او در می‌آورد[پدر همسر]؛ ۳. پدری که به او علم می‌آموزد»[پدر علمی ‎و روحانی ]. (تحریر المواعظ العددیة، علی مشکینی، ص247) پس این خیلی نکته مهمی است که من به دیده پدری و مادری به پدر و مادر همسر خود نگاه کنم.

مراجعی داشتم که نسبت به پدر شوهرش انتقاد داشت که چرا پدر شوهرم به برخی از رفتارهای من انتقاد می کند؟ و ابراز می کرد که این مسئله سبب ناراحتی من می شود. گفتم اگر به جای ایشان، خواهر یا پدر خودت همین انتقاد را می کرد ناراحت می شدی؟ پاسخش منفی بود. گفتم پس چه اتفاقی می افتد که وقتی پدر شوهرت همان انتقاد را مطرح می کند ناراحت می شوی؟ دلیلش چیست؟

دلیلش این است که در ذهن شما این است که پدر شوهرم نباید و حق ندارد چنین حرفی را به من بزند. پدر شوهرت شما را مثل دختر خودش فرض کرده، گرچه عروس او هستی. پس همان طور که نسبت به دختر خودش اگر انتقاد و حرفی داشته باشه مطرح می کند، به شما هم می گوید. بنابراین همچنان که از حرف های پدرت ناراحت نمی شوی از حرف های پدر شوهرت هم نباید ناراحت شوی؛ حتی اگر انتقاد او تند باشد، باید جنبه احساسی  آن را کنار بگذاری و بخش شناختی آن را بگیری و در خودت تغییر مثبت انجام بدهی.

بنابراین مسئله دخالت والدین گاهی اوقات توهم دخالت است نه دخالت. اگر عضوی از خانواده همسر من، تذکری به من می دهد یا انتقادی می کند، حتما به معنای دخالت او در زندگی ما نیست و این نباید باعث آشفتگی روحی من بشود بلکه باید نگاه تعاملی به این نقد داشته باشم و اگر مفید بود بپذیرم.

نکته مهم در اینجا این است که باید عدم پذیرش ما همراه با احترام و رعایت حریم ها باشد. البته پذیرش این سخن، به این معنا نیست که دخالت وجود ندارد بلکه برخی مواقع واقعاً دخالت هست اما من می توانم از دخالت ها پیشگیری کنم./401/422/ح

تهیه و تنظیم: محرم آتش افروز