vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، نشست علمی هم اندیشی یک روزه «فقه ورزش؛ ماهیت و ضرورت» روز پنجشنبه 15 آذر از سوی گروه حقوق پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با حضور اساتید و صاحب‌نظران حوزه فقه و حقوق برگزار شد.

در این نشست که همراه با حضور جمعی از اساتید و پژوهشگران برجسته عرصه فقه و حقوق حوزه و دانشگاه بود، مباحث مهمی در عرصه فقه ورزش عرضه و مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

از جمله ارائه کنندگان بحث در این نشست می توان به حجج اسلام سیدجواد ورعی عضو هیأت علمی گروه حقوق پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، محسن ملک افضلی مدیر گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم، سید باقر محمدی پژوهشگر فقه و حقوق جامعه المصطفی و آقایان محمدمهدی مقدادی دانشیار دانشکده حقوق دانشگاه مفید و محمدرضا فضلی رییس مرکز علمی و راهبردی وزارت ورزش و جوانان اشاره کرد.

همچنین حجت الاسلام والمسلمین بنایی مدیر مؤسسه طلوع مهر، دکتر معینی معاون آموزش مؤسسه طلوع مهر، دکتر صانعی پژوهشگر فقه ورزش، دکتر دلدار دانشجوی دکتری دانشگاه تهران و حجج اسلام هاشمی و درگاهی از اعضای پژوهشگر جامعه المصطفی العالمیه و آقای قربانی از مسؤولین پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در این نشست حضور داشتند و به ارائه بحث و نظر پرداختند. حسن سلطانی پژوهشگر حقوق ورزش نیز دبیری علمی این نشست را برعهده داشت.

گزارش بخش نخست این نشست پیش‌تر منتشر شد؛ آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح مطالب ارائه شده از سوی محمدمهدی مقدادی است:

در این نشست ابتدا از ضرورت بحث از فقه ورزش شروع می کنیم تا وارد بحث ماهیت بشویم، این نشست شاید اولین نشست تخصصی در این موضوع است چون موضوع نشست قبلی که در آخر خرداد ماه برگزار شد، پیش درآمدی برای بحث اصلی بود و از نتایج آن جلسه این بود که یک سری نشست های تخصصی برگزار شود.

طبق آن نقشه راهی که در آن جلسه تصویب شده و باید قطعی شود، لازم است که ابتدا به چیستی و چرایی بحث فقه ورزش بپردازیم به همین جهت تلاش می کنیم در این فرصتی که داریم به این بحث اشاره ای داشته باشم و ببینیم چرا باید به فقه بپردازیم؟

ورود به عرصه فقه مضاف به معنای کنار گذاشان فقه سنتی نیست

زمانی که ما در مورد مسائل ورزشی به فقها مراجعه می کنیم که مثلا آیا فلان ورزش جایز است یا خیر، آنها جواب می دهند مع این ورزش جایز است یا با این شرط جایز است؛ اما به هر روی با توجه به گسترش دانش های جدید باید به فقه های جدید نیز بپردازیم.

باید بدانیم که ورود در عرصه فقه های مضاف به معنای کنار گذاشتن فقه سنتی یا وارد شدن به فقه نو و جدیدی نیست، بلکه ما با همان ضوابط و قواعد فقه جواهری می توانیم به این مسائل بپردازیم و فقه ورزش نیز یک مضاف و مضاف الیه است نه اینکه فقهی باشد که صفت ورزشی داشته باشد.

ما باید به عرصه های جدید فقهی نیز وارد شویم، یعنی باید به این گرایش بپردازیم و به عنوان یک فقه مضاف به آن عنایت داشته باشیم، همچنانکه مؤسسه عالی فقه که تحت نظارت رهبر معظم انقلاب تأسیس شده است و برخی از رشته های جدید را آورده است همین نگاه را دارد.

مؤلفه‌های تعیین کننده در فقه تخصصی

جمع بندی ما این است که به نظر می رسد شاید سه چهار مؤلفه تعیین می کند که باید فقه تخصصی را ایجاد کنیم و به سمت آن برویم.

مؤلفه اول حجم مباحث و انبوه مسائل و خلأ های علمی است که در آن مسأله وجود دارد. دومین نکته ای که من خیلی به آن عقیده دارم و در برخی از جمع ها به آن عنایت ندارد، این است که اگر در مقابل هر فقهی یک دانش تخصصی وجود داشته باشد، ضرورت آن بیشتر به چشم می آید.

وقتی می گوییم فقه ورزش در مقابل آن حقوق وزرشی داریم که خودش در سطح آکادمیک متون و نظریه هایی دارد و خودش موضوعات مفصلی را مطرح می کند، حال این مسأله موجب می شود که ضرورت گرایش فقهی برای ما برجسته تر شود.

سومین مؤلفه اهمیت آن گرایش برای نظام و جامعه اسلامی است که در نظام اسلامی باید به این مسائل که از سطح بالایی از اهمیت قرار دارد بپردازیم؛  باید دید ورزش هم این گونه هست یا خیر؟ و اینکه آیا ورزش صرفا یک لهو و لعب است؟ یا باید مسائل آن اداره شود و عرف به سراغ آن برود.

فقیه باید با موضوعات و مسائل مختلف هر علمی آشنا باشد

مؤلفه چهارم  این است که یک فقیه با نگاه اجمالی و با موضوع شناسی اجمالی از عهده فقه های جدید برنمی آید، بلکه یک فقیه باید با موضوعات و مسائل مختلف هر علمی آشنایی کافی پیدا کند، تا بتواند اجتهاد کافی را در این عرصه به دست بیاورد، اگر به ورزش نگاه کنیم اولین مؤلفه ورزش که ضرورت فقه ورزشی را توجیه می کند انبوه مسائل فقهی در آن است.

مسائلی زیادی وجود دارد که هنوز فقه پاسخ کامل و جامعی به آنها نداده است از جمله این که همواره در ارتباط با انواع جدید ورزش ها، مشروعیت آنها سؤال می شود.

امروز تنها بالغ بر 100 نوع ورزش رزمی داریم که در گذشته وجود نداشته است و انواع ورزش هایی که مقررات و ویژگی های خاصی دارد و باید بدانیم ورزش صرفا حرکات ورزشی نیست بلکه عناوینی بر آنها بار می شود که بحث های فقهی را با حساسیت ویژه می طلبد.

نمونه‌هایی در ورزش که جای کنکاش فقهی دارد

سطح آسیب و زیانی که در برخی ورزش ها وجود دارد موجب می شود که ورزش ها به چندین قسم از حیث آسیب زایی و غیرآن نیز تقسیم می شود که اگر آسیب زا باشد چه حکمی دارد؟ چون برخی تا حد مرگ می رسد، یعنی در یک فضاهایی دو نفر به جان هم می افتند و به همه ضربه می زنند تا یکی از پا بیافتد و بمیرد.

همچنین در برخی ورزش ها تشبه به کفار را دارد مثل یوگا یا سایر عناوین محرم مثل شرط بندی که در برخی از ورزش ها وجود دارد. در مورد ورزش مسائلی است که باید در فقه به بحث و نظر گذاشته شود.

یکی از دانشجویان اخیرا رساله ای در پردیس فارابی دانشگاه تهران در مورد سیاست جنایی شرط بندی در ورزش نوشت، کار خوبی انجام داده بود که از نظر حقوقی اثر جالبی بود ولی از نظر فقهی حقیقتا جای کار زیادی داشت و اگر بخواهیم به آن ورود کنیم بحث بسیار مهمی است.

برخی ورزش هایی که در آن اختلاط زن و مرد یا ضرورت حجاب زنان مطرح است و ورزش هایی مثل دوچرخه سواری از جمله موضوعاتی است که نمی توان به راحتی از کنار آن گذشت، همچنانکه برخی مراجع به شرط قرار گرفتن در دید نامحرم آن را حرام اعلام کرده اند.

حتی اسراف در مورد ورزش نیز مطرح است، گاهی فردی با ورود در ورزشی در مورد وقت اسراف می کند یعنی با ورود به یک ورزش از بسیاری از امور در زندگی باز می ماند یا برخی ورزش ها اسراف در مال دارد چراکه باید به شدت خرج کند مثل پرورش اندام که تغذیه های خیلی گرانی دارند و مواد غذایی و مکملی که باید مصرف کنند قیمت بالایی دارد.

به عبارت دیگر شاید خود ورزش مشکل نداشته باشد ولی از حیث عناوینی که بر آن بار می شود می تواند مباحث فقهی متعددی داشته باشد.

نظر رهبر انقلاب در زمینه ورزش‌های آسیب رسان

بحثی که من در مورد آن کار کرده ام بحث ضمان یا مسؤولیت مدنی در ورزش است که بحث بسیار مهمی است، در این باره بنده تحقیق و پژوهشی داشتم؛ از رهبر معظم انقلاب نیز اخیرا استفتائی دیدم که در عملیات ورزشی اگر ورزشکاران به هم آسیب بزنند چه حکمی دارد؟

رهبر معظم انقلاب در مورد بوکس و کاراته و سایر ورزش ها و همچنین ایجاد کبودی در بدن می فرماید: شرکت در این گونه ورزش ها اگر ضرر قابل توجهی نداشته باشد اشکالی ندارد ولی صدمه زدن به دیگران جایز نیست مگر این که ضرر قابل توجهی نداشته باشد و طرف مقابل رضایت داشته باشد در هر صورت اگر جراحت یا کبودی در بدن حریف وارد شود پرداخت دیه واجب است».

بنابراین می بینیم اصل ضرر نیاز به ضابطه مندی دارد؛ با توجه به این فتوا غالب ورزش ها باید تعطیل شود چون نمی تواند بدون آسیب باشد.

نگاه حقوق‌دانان آمریکایی به ورزش‌های آسیب‌زا

در حقوق آمریکا در آخرین بحث هایی که مطرح شده از نظریه رضایت ضمنی یا رضایت تصریح شده در ورزش پافراتر گذاشته شده و حقوق آمریکا رضایت محرزه را مطرح کرده اند که همان نظریه خطر ذاتی ورزش است.

به این معنا که در ذات خود ورزش خطر و آسیب وجود دارد و به همین جهت هر کس وارد هر ورزشی می شود، حمل بر این می شود که آگاهی از این مخاطرات دارد و بر خطر اقدام کرده است بنابراین شامل مسؤولیت مدنی نخواهد بود.

حالا آیا این مسأله می تواند وارد دستگاه فقهی و حقوقی ورزش شود که اگر حل شود بسیاری از مسائل حل خواهد شد، که من با قاعده اذن و اقدام اثبات کرده ام که می توان این نظریه را در حقوق موضوعه خودمان بپذیریم.

ضرورت بررسی تکالیف حکومت اسلامی در زمینه ورزش

همین طور یکی دیگر از مسائل این است که دولت به عنوان حکومت اسلامی در مقابل ورزش چه وظیفه ای دارد؟ چون یک ورزش فقط جنبه سلامتی یا سرگرمی ندارد، بلکه نگاه اقتصادی، تجاری و صنعتی و حتی بالاتر نگاه سیاسی به ورزش صورت می گیرد.

حکومت اسلامی با آن ظرفیت هایی و توانمندی هایی که دارد در مورد ورزش چه حالتی باید داشته باشد؟ آیا فردی که نمی تواند ورزش کند دولت اسلامی باید مخارج او را تأمین کند یا خیر؟ بنابراین همه این ها موضوعاتی است که می طلبد حوزه های علمیه و مراکز حقوقی دانشگاهی نگاه جدی به این عرصه داشته باشند.

بنابراین انبوه مسائل فقه ورزش دلیل اصلی است که ما باید به فقه ورزش بپردازیم و همانطور که گفتیم سه مؤلفه دیگر هم در مورد ورزش دیده می شود؛ ما در مقابل فقه ورزش، حقوق ورزشی داریم که حجم مهمی از مباحث آن مدون شده که باید با پشتیبانی فقه گسترده تر شود.

فقه اجتماعی، فقه رسانه و فقه امنیت

بنده معتقدم در بحث گرایش های فقهی یکی از نکته هایی که خیلی باید توجه کنیم که اگر دانش علم اجتماعی یا علم هنر یا علم رسانه و امنیت داریم، فقه هنر و فقه علم اجتماعی و فقه رسانه و فقه امنیت نیز می خواهیم.

جایگاه و اقتدار و نقش ورزش این مسأله را برجسته تر می کند که باید به ورزش بپردازیم و با وجود فقه سنتی و تلاش هایی که شده و استفتائاتی که پاسخ داده شده نمی توانیم بگوییم کفاف بحث مسائل کلان و خرد ورزش را می دهد.

هیچ فقیهی بدون تسلط به مباحث ورزش و ورود جدی نمی تواند از عهده مباحث فقه ورزش خارج شود بلکه باید انواع ورزش را بشناسد، موضوع شناسی کند، مقررات حرفه ای را بداند تا به درستی اجتهاد کافی داشته باشد تا کار کاملی ارائه کند.

در مورد فقه های تخصصی نیز سه وضعیت در حوزه داریم، یک دسته از فقه های مضاف مباحثی است که فقهای ما ورود جدی داشته اند و ادبیات پایه ای در مورد آن شکل گرفته است مثل فقه سیاسی، فقه اقتصاد و فقه جزا که کتاب در مورد آن نیز نوشته شده است ولی در مورد فقه ورزش چیزی نداریم.

دسته دوم فقه ها و گرایش هایی است که تا حدودی پرداخته شده و اساتیدی هستند که ورود قابل قبولی به این بحث ها داشته اند ولی بحث هایی برزخی است مثل فقه پزشکی که برخی مراکز که به سمت ایجاد دوره های آموزشی این مباحث نیز رفته اند و سومین دسته که فقه ورزش جزو آن است مباحثی است که ورود قابل قبولی در مورد آن نیست و ادبیاتی در مورد آن شکل نگرفته است.

ورود اهل سنت به فقه‌های مضاف

بله اهل سنت نیز کتاب هایی نوشته اند و مطالبی مطرح کرده اند از جمله فقه الریاضه که به نظرم اصلا فقه ورزش نیست، بنابراین فقه هنر و امنیت و رسانه و فناوری اطلاعات و فقه ورزش جزو این دسته سوم است.

همانطور که آقای سلطانی گفتند جا دارد از پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مؤسسات و مراکز علمی توسعه بحث فقه ورزش را داشته باشند و معتقدیم لزوم و اهمیت فقه ورزش بیشتر از حقوق ورزش است.

ما تصمیم گرفتیم که دبیرخانه ای تأسیس کنیم و کارهایی که انجام شده و یا در آینده شکل خواهد گرفت جمع آوری کنیم و اطلاعات را در اختیار محققان و پژوهشگران قرار بدهیم، تا ان شاءالله یک حلقه علمی و گروه تحقیقاتی در مورد فقه ورزش شکل بگیرد از این رو یک بحث وضعیت شناسی در مورد فقه ورزش لازم است که من راجع به آن طرح هایی هم دارم.

من معتقدم اگر بتوانیم یک سری متون علمی کافی، اساتید و محققان حوزوی را درگیر بحث کنیم و یک برنامه آموزشی تدوین کنیم تا سه یا پنج سال آینده می توانیم رشته آموزشی فقه ورزش هم در حوزه داشته باشیم و با کمک این مباحث در آینده خیلی زود بتوانیم تحقیق در مورد مقررات ورزشی داشته باشیم چون واقعا تجربه تلخی در مرکز تحقیقات مجلس در این باره داریم که نمی خواهم به این بحث ورود کنم.

آراء قضات در زمین آسیب‌های ورزشی نگران کننده است

بارها دیده می شود در دعاوی ورزشی آرائی از سوی قضات به ویژه در حوزه آسیب های ورزشی صادر شده که نگران کننده است، بنابراین کار جدی در این عرصه لازم است البته نمی توانیم بدون آن نقشه راه یک طرح خوبی برای فقه ورزش ارائه کنیم از این‌رو باید فقها و بزرگانی که در این زمینه می توانند کار کنند شناسایی شوند و جمع بندی بشود و اولویت های تحقیقی هم در این زمینه آماده شود./241/504/ح

تهیه و تنظیم: داود جعفری