به گزارش خبرنگار پایگاه تخصصی وسائل در نظام مالی اسلام، منابع و امکانات بسیاری وجود دارد که از آنها می‌توان برای تحقق عدالت و برابری در رفاه اجتماعی استفاده کرد. یکی از این منابع مهم که نقش مهمی را در نظام مالی اسلامی و در فقه شیعه ارائه می‌نماید؛ خمس است. از این رو بجاست که نقش آن در تحقق عدالت اقتصادی روشن و ابعاد گوناگون آن، ارزیابی شود و از منظر سازگاری با دیگر تعالیم دینی مورد توجه قرار گیرد. کتاب «خمس چالش‌ها و راهکارها» که در بردارنده دو بخش نظری و عملی است به این موضوع با استفاده از ابزارها و روش فقهی در هفت بخش می‌پردازد.
بخش اول کتاب، متشکل شده از دو فصل است به تبیین و بررسی مقدمه‌ای بر تحولات تاریخی خمس می‌پردازد و سپس نگاهی به اجرای این سنت الهی از سوی جناب عبدالمطلب، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)و خلفا و ائمه انداخته و در ادامه همچنین فلسفه‌ی تشریع این عبادت اقتصادی را چنین گفته‌اند" خمس برای این به اهل بیت رهبر اسلامی تعلق می‌گیرد که مبادا نیاز، حرمت و کرامت آنها را به خطر افکند. درباره دسته دوم که شامل یتیمان، بینوایان و در راه ماندگان است جز نیاز دلیل دیگری در آیه خمس بیان نشده است."[1]
و اما فصل دوم به خمس در عصر غیبت می‌پرازد. در این فصل پس از تعریف خمس، منابع آن را با توجه به دیدگاه‌های شیخ صدوق، ابن جنید اسکافی، شیخ مفید، سید مرتضی و جمعی دیگر از فقهای مشهور شیعه با توضیح کامل بیان می‌گردد. اما این فصل با مبحث نگاه پایانی به اتمام میرسد که در آن نوشته شده" البته این بحث که خمس و دیگر پرداختهای شرعی، در دوران حکومت اسلامی، همان مالیات خواهد بود یا نه، همچنان ادامه دارد و باید توجه داشت که در صورت وجود دو نوع مالیات در جامعه اسلامی، گروه‌های دین مدار، زیان می‌بینند؛ آنها بخشی از درآمد خود را برای خمس، زکات و سایر پرداختهای دیگر می‌پردازند و بخشی را با نام مالیات عرفی حکومتی." [2]
در فصل دوم منابع اصلی خمس و برخی اختلاف نظرها در چهار فصل توضیح داده می‌شود. در مقدمه فصل اول که خمس در غنیمت نامگذاری شده؛ نوشته شده "از دیدگاه اسلام تاسیس حکومت اسلامی به خودی خود هدف نیست بلکه وسیله‌ای برای تحقق عدالت اجتماعی می‌باشد. حمایت از حکومت هنگامی یک ارزش است که جامعه را به راه عدالت و برابری هدایت کند. پشتیبانی از حکومت ستمگر نه تنها ستوده نیست که از گناهان کبیره می‌باشد."[3]
سپس مولف شیوه سنتی و مدرن خمس را مدنظر قرار داده و می‌نویسد" خمس با توجه به منابع گسترده ی خود، اگر به شیوه ی سنتی دریافت و توزیع شود، نمی‌تواند در بهبود توزیع درآمد چندان موثر بوده، جامعه را به سوی عدالت رهنمون شده، رفاه عمومی را بالا برد."[4] اختلاف در شمار سهم خمس و دیدگاه شیعه درباره خمس و جایگاه خمس در جهاد بی اذن امام از جمله مباحث این فصل است.
بخش سوم کتاب حاضر که موسسه بوستان کتاب آن را به زیور طبع آراسته به فلسفه تشریع و منزلت خمس در اقتصاد اسلامی می‌پردازد. این بخش که شامل پنج فصل چون نظریاتی درباره توزیع خمس و بررسی دلایل مشهور فقهای شیعه، اهل سنت و دیدگاه مالیاتی و بررسی مسئله از حیث تامین عدالت اجتماعی، در سنجش با زکات است.
در بخش چهارم کتاب «خمس، چالش‌ها و راهکارها» به موضوع شیوه‌های دریافت مالیات در اقتصاد اسلامی می‌پردازد. این بخش با تعریف مالیات اسلامی آغاز می‌گردد که در آن نوشته شده" مالیات اسلامی تنها ابزار تامین منابع مالی دولت نیست، بلکه هدف آن، بنیان نهادن عدالت اجتماعی و توزیعی است؛ بنابراین، مالیات از مهمترین ابزارهای دست یابی به عدالت اجتماعی است."[5]
پس از آن شیوه دریافت مالیات در عصر حکومت اسلامی بررسی گردیده که درباره رفتار کارگزارن مالیاتی در این میان آورده شده" کارگزاران مالیاتی حق نداشتند به سوگند متوسل شوند یا مودیان را مورد ضرب و خشم و سختگیری قرار دهند. همچنین مالیات سالانه بود و در نتیجه ماموران مالیاتی از مراجعه زیاد در طول سال منع شده بودند."[6] این بخش با نتیجه گیری و پیشنهاد به پایان میرسد که یکی از پیشنهادات این است" با تشکیل حکومت اسلامی، دولت یگانه مرجع دریافت مالیات اسلامی می‌باشد و دیدگاه پرداخت مالیات به فقهای مختلف یا توزیع پرداخت کننده ویژه ی عصر اضطرار و خلا حکومتی است." [7]
نگرش مالیاتی خمس و تاثیر آن بر برخی متغیرها و سیاست‌های اقتصادی، تخمین خمس در مقایسه با مالیات بر درآمد و بررسی شماری از عوامل موثر بر آن بخش پنجم و ششم کتاب حاضر را در برمی‌گیرد.
کتاب «خمس، چالش‌ها و راهکارها» که توسط دفتر تبلیغات اسلامی تهیه گردیده و در تعداد ۱۵۰۰نسخه منتشر گردیده، با بخش جمع بندی نتایج و پیشنهادها به پایان میرسد که از جمله پیشنهادات آن این است" چون نظام اجتماعی اسلامی، یک سیستم به هم پیوسته است و موفقیت و کارایی یک جزء، مستلزم توجه به دیگر اجزاست، دولت اسلامی باید با روش‌های درست و متناسب با زمان در جهت فرهنگ پرداخت خمس و زکات اهتمام ورزد. نهادینگی آموزه های دینی در دیگر ابعاد، می‌تواند بر رفتار اقتصادی تاثیر بگذارد."[8]
این اثر اکنون با قیمت ۸۵۰۰ تومان در بازار عرضه می‌گردد.
پی‌نوشت
[1] کتاب «خمس، چالش‌ها و راهکارها» ، دفتر تبلیغات اسلامی ، ص29
[2] همان، ص75
[3] همان، ص82
[4]همان، ص82
[5] همان، ص496
[6] همان، ص498
[7] همان، ص535
[8] همان، ص730
323/603/ع