به گزارش خبرنگار پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، کتاب «اعتزال نو و مسائل فلسفه دین اسلامی» به کوشش محمد عرب صالحی در 500 صفحه و توسط پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی چاپ و منتشر شده است.
کتاب حاضر جلد دوم از پنج مجلد جریان‌شناسی و نقد اعتزال نو، به بررسی و نقد دیدگاه‌های اعتزالیان جدید در پاره‌ای از مسائل «فلسفه دین اسلامی» پرداخته است.
فلسفه دین مهم‌ترین حوزه‌ای است که اعتزالیان جدید در آن بیشتر از سایر حوزه‌های قلم زده‌اند و بیشترین شبهات از سوی آنان در این حوزه متوجه مبانی دینی شده است و درنتیجه بیشترین نقدها نیز متوجه آرای آنان در این حوزه است.
امروزه این حوزه به دلیل گسترگی و نوبودن مسائل آن تحت عنوان مستقلی به نام کلام جدید هم مطرح می‌شود، اما عنوان علمی و دقیق آن همان فلسفه دین است.
جلد اول این مجموعه به اصل جریان‌شناسی اعتزال نو پرداخته است؛ جلد سوم به نقد اندیشه‌های اعتزال نو در حوزه‌های مختلفی چون، حقوق اساسی، علم دینی، مغالطه‌ها و احیاناً نقد برخی از شخصیت‌های اعتزالی اختصاص یافته است.
جلد چهارم ویژه‌نامه‌ای است در نقد آراء و آثار نصر حامد ابوزید است که با عنوان «چالش با ابوزید» منتشر شده است؛ روشن است که نقد آرای شخصیت‌محوری در اعتزال نو همچون ابوزید، درواقع، نقد اندیشه‌های یک جریان است.
جلد پنجم این مجموعه با عنوان «عقل شیعی و عقل نواعتزالی» می‌باشد.
این مجموعه پنج جلدی متشکل از نه مصاحبه و چهل و هفت مقاله است که در پنج مجلد تدوین شده و پس از طی مراحل ارزیابی‌های مختلف محتوایی، از حیث ساختار تدوین هم ارزیابی و پس از تأیید در شورای علمی گروه به شورای آثار ارسال شده است.
از قرن نوزدهم جریانی که می‌توان آن را «اعتزال نو» نامید با گرایش به اندیشه‌های معتزله تاریخی، برخی نظرات متکلمان معتزلی را احیا کردند؛ این گروه در جهات عرب بیشتر به «الاعتزال الحدیث» و «المعتزلة الجدد» معروف است.
گرچه معتزلیان جدید، در خاستگاه و منشأ پیدایش، عقل‌گرایی و بسیاری از مبانی کلامی، با معتزله قدیم اشتراکات و تشابهاتی دارند، اما در تعریف عقل، نوع نگاه به دین و نصوص دینی و همچنین حوزه مسائلی که درگیر با آنند، از اساس متفاوت با معتزله تاریخی است.
این جریان امروزه بسیاری از کرسی‌های تدریس و تبیین دین اسلام را در دانشگاه‌های کشورهای اسلامی و غربی در دست دارند؛ بنابراین اصل شناخت این جریان، نقد عملی و روشمند اندیشه‌های آنان در حوزه‌هایی چون فلسفه دین، حقوق، علوم قرآنی، نقد شخصیت‌های محوری این جریان و همچنین مقایسه عقل وحیانی با عقل نواعتزالی یا همان عقل خودبنیاد، می‌تواند از موضوعات مهم عصر حاضر در مجامع علمی باشد، مجموعه پنج جلدی حاضر به این هدف نگاشته شده است.
جلد حاضر حاصل مقاله‌هایی است که در حوزه فلسفه دین به دبیرخانه مجموعه مقالات اعتزال نو رسیده و پس از ارزیابی مورد تأیید قرار گرفته است.
این مقالات در دوازده فصل تنظیم شده است و گرچه برخی از آن به تحلیل و نقد آرای یکی از نواعتزالیان پرداخته، اما نقد او در واقع نقد بسیاری از افراد اعتزالی است که هم‌رأی او یا آرای نزدیک او را دارند.
فصل اول کتاب، نوشته محمد عرب‌صالحی به نقد جدیدترین نگاه به ماهیت وحی پرداخته است که از سوی دکتر سروش مطرح شده است؛ وی در آخرین نظر، وحی را حاصل جوشش درونی شخص پیامبر دانسته است و نزول قرآن توسط جبرئیل امین یا بدون واسطه او از سوی خداوند را منکر و آیات قرآن را در این زمینه به نحو دیگری توجیه کرده است؛ حاصل این مقاله قریب چهل نقد و نقض برون‌متنی و درون‌متنی به این دیدگاه است.
در فصل دوم، تألیف علی نصیری، نظریه سروش در زمینه تاریخ‌مندی قرآن به نقد کشیده شده است و آیات پنج‌گانه‌ای که شاهد این دیدگاه گرفته شده و آن را دلیل بر خطاپذیری قرآن و تاریخ‌مندی آن گرفته‌اند، بررسی شده و با ادله متقن، استدلال به این آیات مورد چالش واقع شده است؛ این مقاله ورود هرگونه خطا در قرآن را ناممکن می‌داند.
فصل سوم که نص دینی از نگاه اعتزال نو، عنوان گرفته، تألیف محمد عرب‌صالحی است؛ این فصل، عهده‌دار یکی دیگر از مبانی شایع در فکر نواعتزالیان است که برگرفته از هرمنوتیک یا نشانه‌سناسی است، یعنی بحث سیالیت معنای متون دینی مورد نقد واقع شده است؛ حاصل این مقاله هفت نقد و نقض نسبت به مطلق متون و 9 نقد در خصوص متون دینی است.
در پایان این فصل نقش سؤال‌های مردم در عصر رسالت در کمیت و کیفیت نزول وحی و تشریع احکام، مورد بحث واقع شده است.
فصل چهارم این کتاب به قلم سیدمرتضی حسینی شاهرودی، هناء مدنی نوشته شده است و به بررسی تطبیقی حقیقت وحی از نگاه علامه طباطبایی و حسن حنفی پرداخته و تفاوت‌های فراوان این دو دیدگاه را نمایان کرده است.
در فصل پنجم که تألیف رمضان علی‌تبار است، دیدگاهی که قصص قرآن را واقع‌نما نمی‌داند و برخی از نواعتزالیان قائل به آ‌ن‌اند، بررسی و نقد شده است و تناقضات و اشکالات این نگاه از جهات مختلف آشکار شده است.
فصل ششم نوشته سیدمحمد حسن جواهری است که دیدگاه عابد الجابری در رد دلالت امی‌بودن پیامبر بر اعجاز قرآن را به بحث نشسته و وجوه هشت‌گانه جابری بر مدعای خود را یکایک بررسی و مردود دانسته است.
فصل هفتم این کتاب به قلم سیدسجاد ایزدهی می‌باشد که به بررسی تطبیقی آرای حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مدظله العالی با آرای برخی از نواعتزالیان درباره مفهوم و ماهیت فقه، گستره و قلمروی فقه و رابطه فقه و اخلاق پرداخته و فاصله دیدگاه‌ها را به خوبی نمایان کرده است.
نویسنده فصل هشتم، غلامرضا پیوندی است که در این فصل، تاریخ‌مندی احکام جزایی اسلام از نظر نواعتزالیان مورد چالش واقع شده است و از جهات مختلف بر ثبات و جاودانگی احکام جزایی تأکید شده است.
فصل نهم کتاب، نوشته محمد جعفری می‌باشد و عهده‌دار بحث مهم عقل و دین و نقد نگاه مجتهد شبستری در این موضوع است، نویسنده مقاله، در سه بخش عقل و ایمان، عقل و تبیین آموزه‌های دین و عقل و توجیه آموزه‌های دینی به تحلیل گفته‌های مجتهد شبستری پرداخته و آن را به نقد کشیده است.
فصل دهم این کتاب با عنوان نقد مبانی اختصاص قلمروی دین به آخرت، به قلم محمدحسن قدردان قراملکی نوشته شده است و در بخش اول این مقاله، مبانی اختصاص قلمروی دین به آخرت را تبیین و آن را به نقد کشیده است و در بخش دوم، مبانی نظریه دوساحتی‌بودن دین را تبیین کرده و با دلایلی اثبات نموده که دین هم متصدی هدایت امور دنیوی است و هم آخرت بشر را تضمین کرده است.
در فصل یازدهم توسط محمد کاشی‌زاده و محمدحسن قدردان قراملکی نگاشته شده است که در آن شاهد بحث ذاتی و عرضی در دین که دیدگاه شایعی در بین نواعتزالیان است، هستیم، در این مقاله ضمن بیان تاریخچه کوتاهی از مسأله، بحث ذاتی و عرضی در دو حوزه دین و دین‌داری به چالش کشیده شده است.
بالاخره در فصل دوازدهم، دیدگاه‌های دکتر سروش و اقبال لاهوری در موضوع خاتمیت به نحو تطبیقی مورد تحلیل قرار گرفته است؛ نویسنده این فصل ابوذر نوروزی می‌باشد./604/م