به گزارش خبرنگار پایگاه تخصصی وسائل در میان عبادات، حج از جامعیت، پویایی، تنوع و گستردگی ویژه‌ای برخوردار است. از این رو پژوهش در عرصه ها و ابعاد مختلف این اقیانوس بیکران و کشف راهکارهایی که بتواند این عبادت را مایه قوام جامعه بشری قرار داده و انسان را به ساحل سعادت رهنمون کند، همواره ضرورت دارد. در موضوع حج و نیز موضوع اقتصاد به صورت جداگانه و تک نگاری پژوهش‌هایی ارزشمند صورت گرفته اما نوع رابطه این دو موضوع و تاثیر آنها بر یکدیگر و بسیاری از دغدغه های دیگر متولیان این دو عرصه، چندان مورد بحث و کاوش قرار نگرفته است. با توجه به ابعاد گوناگون حج، پژوهشکده حج و زیارت بر آن شد که با توجه به نامگذاری سال ۱۳۹۰ و سال ۱۳۹۱از سوی مقام معظم رهبری، رابطه حج و اقتصاد را به بحث گذارده و آن را به صحنه محافل علمی و پژوهشی بکشاند و نتایج آن را در قالب همایش حج و اقتصاد به جامعه علمی کشور ارائه دهد. از این سو است که آنچه در این مجموعه از نظر اندیشمندان و محققان میگذرد، مقالاتی است که از طرف پژوهشگران و اساتید به دبیرخانه همایش ارسال شده و در این کتاب و زیر مجموعه پنج بخش برای خوانندگان جمع آوری گردیده است.
بخش اول این کتاب۷۰۰صفحه ای با عنوان کلیات است که شامل ده مقاله با عناوینی همچون چالش‌های اخلاقی در اقتصاد حج، تاملی در نحوه تامین مالی حج تمتع ، حج و اقتصاد شده است. از جمله نویسندگانی که در بخش اول قلم زده اند نیز میتوان به آقایان دوانی، دادگر، محمدی ، رمضان زاده و عده ای دیگر از پژوهشگران عرصه اقتصاد اشاره نمود که در ذیل قسمتی از مقاله حج و اقتصاد آقای رمضان زاده را بررسی مینماییم.
این مقاله پس از بیان مقدمه، به ضرورت و اهمیت حج پرداخته و پس از آن مبحث اقتصاد جامعه اسلامی در حج را بیان نموده که در آن خواننده کتاب می‌خواند"هر کدام از احکام و شرایع دارای آثار معیشتی، دنیوی و اقتصادی است؛ چرا که احکام اسلامی، تامین کننده سعادت انسان در دنیا و آخرت و مدافع، مصالح و منافع جامعه بشری در همه ابعاد به هم پیوسته حیات است. با توجه به ضروری بودن مصالح دنیوی و امور معیشتی و اینکه کسب کردن برخی از ثواب و عقاب اخروی در گرو امور دنیوی است که این امر برای دستیابی به سعادت ابدی بشر اجتناب ناپذیر است. عنایت به این ویژگی و یا همان معیشت و اقتصاد جامعه اسلامی در حج به دلیل جهان شمولی اش بیشتر جلب نظر میکند. "[1]
اقتصاد حج، رابطه حج و اقتصاد، فواید اقتصادی حج از مسائل دیگری است که در این مقاله به ان پرداخته شده است. در نهایت مقاله آقای رمضان زاده با آسیبهای اقتصادی حج به پایان میرسد که در آن اورده شده" ایجاد بازار کاذب در بین الحرمین متاسفانه از اسیبهای اقتصادی حج است. متاسفانه کشورهای اسلامی، از چنین فرصتی غفلت ورزیده و سرزمین وحی را با مظاهر صادرات بیگانگان پوشش داده اند. امروزه بازار مکه و مدینه به نمایشگاه صنعتی و تجاری غرب و شرق تبدیل شده است." [2]
حج و موضوعات فقهی دومین بخش این اثر است که از جمله مقالات آن میتوان به اوراق عمره ابزاری جایگزین در ثبت نام عمره اشاره نمود. مباحثی که در این فصل ارائه شده شامل شیوه‌های ثبت نام، استفاده از مرابحه، جعاله، فروش اقساطی است و در نهایت فصل با نتیجه گیری به پایان میرسد که در آن دو نتیجه آورده شده"اول. با توجه به اهمیت عمره مفرده و نقش آن در تهذیب افراد، زمینه برای استفاده افراد بیشتری از این نعمت معنوی فراهم شود. دوم.ضمن استفاده از راهکارهای اقتصادی، از شبهه غیر واقعی بودن و صوری بودن پرهیز شود."[3]
در سومین بخش اثر حاضر، ۶مقاله تحت عنوان حج و اقتصاد خرد جمع آوری شده اند که شامل استطاعت، محاسبه آن و بررسی رابطه اش با شئون، سوغاتی در حج و ضرورت تغییر فرهنگ موجود، تخمین تابع تقاضای ایرانیان برای سفر حج و مواردی دیگر می‌شود.
حج و اقتصاد کلان بخش چهارم کتاب حاضر است. آقای محمد اسماعیل زاده پژوهشگر مقاله نقش حج در تحقق توسعه اقتصادی مطلوب اسلام در این کتاب است که در چکیده این مقاله نوشته " اسلام همواره بر توسعه اقتصادی تاکید کرده کرده است و تا کنون به ابعاد گوناگونی از آن توجه شده ولیکن تلاش و پژوهشی برای تبیین نقش حج در تحقق توسعه اقتصادی مطلوب انجام نگرفته است."[4] در این مقاله مباحثی چون مفهوم توسعه، مبانی توسعه از دیدگاه غرب، مبانی توسعه از دیدگاه اسلام بررسی میگردد و اما مهم‌ترین مبحث این مقاله نقش حج در تحقق توسعه مطلوب از دیدگاه اسلام است که در آن نقش حج در تحقق رشد اقتصادی،تحقق رفاه اجتماعی، تحقق عدالت اجتماعی واکاوی و چند مورد دیگر میگردد که در نقش حج در تحقق رشد اقتصادی بیان شده" مغزهای متفکر اقتصادی مسلمانان، پس از مراسم حج یا قبل از آن، دور هم مینشینند و با همفکری و همگانی، شالوده محکمی را برای اقتصاد کشورهای اسلامی پی ریزی میکنند. همچنین آیه ۱۹۸سوره بقره را میتوان مویدی بر نقش حج در رشد اقتصادی دانست؛ چرا که محتوای آیه و تبعات آن، همگی در راستای رشد اقتصادی مطلوب از دیدگاه اسلام قابل بیان و تبیین است. در واقع خرید و فروشی که به آن تاکید شده، از جمله عوامل اصلی تحقق رشد اجتماعی است." [5]
کتاب «مجموعه مقالات اولین همایش حج و اقتصاد» با بخش حج و اقتصاد بین الملل که دارای شش مقاله است و پژوهشگرانی چون اقایان مولایی، یوسفی پور، رضایی و احمدی در آن قلم زده اند؛به پایان میرسد.
پی‌نوشت:
[1] کتاب « مجموعه مقالات اولین همایش حج و اقتصاد » ، جمعی از پژوهشگران، ص229
[2] همان، ص245
[3] همان، ص277
[4] همان، ص564
[5] همان، ص575
323/603/ع