به گزارش خبرنگار پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه هجدهم درس خارج فقه رسانه که در روز یکشنبه مورخه 3 دی سال 96 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، به بررسی اطلاق یا عدم اطلاق حرمت پیام مقارن با فحش و ناسزا در رسانه پرداخت و گفت: مراد از فحش دادن که در اینجا مورد بررسی قرار می گیرد، فحشی نیست که به حد قذف برسد زیرا در مورد قدف روایات اطلاق داشت و به غیر مسلمان نیز حق نسبت زنازاده یا حرام زاده نداریم زیرا آنان عقد خاصی دارند و زمانی که مسلمان می شوند لازم نیست مجدداً عقد بخوانند.
ایشان در ادامه به روایت سماعه اشاره کرد و اظهار داشت: طبق این روایت نباید غیر مسلمانان را نیز قذف کرد اما اگر کار خطایی انجام دادند از مفهوم روایت استفاده می شود که اجازه داریم آنان را سرزنش کنیم و این اطلاق شامل هر غیر مسلمانی هست.
این استاد درس خارج ابراز داشت: مرحوم شیرازی برخلاف مشهور می فرماید که به کافر نیز نمی توان فحش داد و طبق نظر ایشان مقتضای اطلاق روایت فرقی ندارد که مخاطب فحش، شیعه یا سنی باشد، کافر یا مسلمان باشد، فاسق باشد یا عادل باشد و حتی از فحش به حیوانات نیز نهی کرده است و استدلال ایشان این است که حرمت فحش ذاتی است و اختصاصی به مساله هتک حرمت ندارد.
سخنگوی مدیریت حوزه علمیه در پایان به نظرات سایر فقها در این مساله اشاره کرد و گفت: نظر مرحوم شیرازی مخالف نظر مشهور فقهاست و مرحوم شیخ در مقنعه دسته بندی دقیقی در مورد قذف و فحش دارند و بعد از مراتب حد و تعزیر در مساله، فحش دادن به شخصی که مستحق فحش است را استثنا کرده اند که باید مورد دقت قرار گیرد زیرا شخص گمراه مستحق فحش است.
تقریر کامل درس
بررسی ادله حرمت پیام مقارن با فحش و ناسزاگویی
در بحث گذشته ادله و روایات بر حرمت فحش بیان شد و گفتیم که روایات این باب به حد تواتر معنوی می رسد. برخی از روایات که مطرح شد از لحاظ سند صحیحه بود و دلالت آن نیز تمام بود و نیازی نیست در این رابطه بحث را بیشتر بسط دهیم.
الان دو موضوع در این بحث باقی مانده است:
آیا این حرمت اطلاق دارد؛ حرمت فحش دادن شامل مومن، فاسق، کافر و غیره می شود یا به مومن اختصاص دارد؟
به جزء معدودی از فقها، اکثراً فرموده اند که این حرمت در رابطه با مومن است و در مورد کافر نیست. برخی از علما نظیر میرزا محمدتقی شیرازی (ره) گفته است حرمت اطلاق دارد.
قبل از آنکه کلمات فقها را به صورت اجمالی بررسی کنیم باید گفت مراد از فحش دادن که در اینجا مورد بررسی قرار می گیرد، فحشی نیست که به حد قذف برسد. در مورد قدف روایات اطلاق داشت و به غیر مسلمان نیز حق نسبت زنازاده یا حرام زاده نداریم زیرا آنان عقد خاصی دارند و زمانی که مسلمان می شوند لازم نیست مجدداً عقد بخوانند. پس زن و شوهر مسیحی یا یهودی که اهل کتاب هستند و عقد نکاح دارند و فرزندانشان ولدالزنا محسوب نمی شوند و شخصی نمی تواند به مسیحی ولدالزنا بگوید و در صورت گفتن قذف صورت گرفته است. پس مراد ما از فحش، فحش قذفی و ناموسی نیست.
مشهور که فتوا داده اند این مساله به مومن اختصاص دارد، از روایات چنین استفاده ای دارند. به طور مثال در مورد صحیحه عبدالله بن سنان که در وسائل الشیعه جلد 28 از ابواب حدود و تعزیرات بیان شد، گفته است:
« مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ نَهَى عَنْ قَذْفِ مَنْ لَیْسَ عَلَى الْإِسْلَامِ- إِلَّا أَنْ یَطَّلِعَ عَلَى ذَلِکَ مِنْهُمْ وَ قَالَ أَیْسَرُ مَا یَکُونُ أَنْ یَکُونَ قَدْ کَذَبَ.»
حضرت از قدف کردن غیر مسلمان نهی فرمود مگر اینکه اطلاع از زناکردن آنان داشته باشد. نهی در اصول ظهور در حرمت دارد.
حضرت قدف غیر مسلمانان را نهی کردند مگر اینکه از زناکردن آنان اطلاع داشته باشیم زیرا کمترین چیزی که در نسبت ناروا به غیر مسلمان گفته می شود دروغ و حرام است و اختصاصی به مسلمان ندارد.
از مفهوم این روایت استفاده شده است که «لیس علی الاسلام» شامل مشرک و کافر نیز می گردد. اینجا از قذف نهی کرده است و لذا فقها فرموده اند که اگر کافری زنا کرده است می توانیم به او نسبت زنا دهیم. اگر بر صفت بد دیگری از این فرد اطلاع داشتیم به طریق اولی می توانیم اطلاع دهیم. از این روایت استفاده می شود که می توان به غیر مسلمان فحش داد در صورتی که قذف نباشد.
اگر شخص صاحب دین باشد شامل این مساله می شود اما شخصی که هیچ دینی را قبول ندارد و هیچ گونه عقدی نداشته است ولی رضایت طرفین و آیین داشته باشند ازدواجشان حرام نیست و این مساله با عدم قبح متفاوت است که در اینجا جای بحث نیست.
مرحوم میرزا تقی شیرازی می گویند: «مقتضی الاطلاق عدم الفرق بین أن یکون المخاطب به مومنا او مسلماً او کافراً او فاسقاً، ذکراً او أونثا، حراً او مملوکاً، صغیراً او کبیراً»
ایشان برخلاف مشهور می فرماید که به کافر نیز نمی توان فحش داد. طبق نظر ایشان مقتضای اطلاق روایت فرقی ندارد که مخاطب فحش، شیعه یا سنی باشد، کافر یا مسلمان باشد، فاسق باشد یا عادل باشد.
استدلال ایشان این است که حرمت فحش ذاتی است و از این باب نیست که ایشان را تحقیر می کنید. همانطور که غیبت حرمت ذاتی دارد، حجر و فحش نیز حرمت ذاتی دارد نه از این باب که طرف را اذیت می کند و هتک حرمت انجام می دهد تا بگوییم فاسق و کافر که هتک حرمت ندارد.
«بل یمکن دعوی شمول الاطلاق لما اذا کان المقول له غیر ممیز من الأطفال و کذا البهائم و الحیوانات»؛ زمانی که معیار این شد که حرمت ذاتی است این برای بچه غیر ممیز نیز حرام است حتی فحش دادن به حیوانات نیز حرام است.
این کلام مخالف نظر مشهور فقهاست مثلاً مرحوم شیخ در کتاب مقتنعه می فرمایند:
«من قذف المسلمین بشی‌ء من القبائح سوى الزنى و اللواط من سرق و خیانة و شرب خمر و أشباه ذلک فإنه لا یوجب حد الفریة بالزنى و اللواط و لکن یوجب التعزیر و الأدب بحسب ما یراه السلطان.»
اگر کسی یکی از مسلمین را به یکی از قبائح قذف کند تعزیر دارد. در اینجا قید «مسلمین» بود و شامل هر انسانی نمی شود.
«و قول القائل للمسلم أنت خسیس أو وضیع أو رقیع أو نذل أو ساقط أو نجس أو رجس أو کلب أو خنزیر أو مسخ و ما أشبه ذلک یوجب التعزیر و التأدیب و لیس فیه حد محدود فإن کان المقول له ذلک مستحقا للاستخفاف لضلاله عن الحق لم یجب على القائل له تأدیب و کان باستخفافه به مأجورا.»
اگر شخص منحرف باشد شخصی که فحش می دهد تعزیر نمی شود زیرا انسان بی دینی را تحقیر می کند و او از راه حق گمراه است.
ان شاء الله ادامه بحث را در جلسه آتی بیان خواهم کرد./926/ص
تقریر: محسن جوادی صدر