به گزارش خبرنگار پایگاه فقه حکومتی وسائل، نشست تخصّصی سیاست گذاری فرهنگی و مبانی اسلامی سیاست گذاری تخصّصی، در راستای اولین کنفرانس حکمرانی و سیاستگذاری عمومی، پنجشنبه 26 بهمن ماه از ساعت 8 تا 12 صبح در شهر قم در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد؛ در این نشست ابتدا مجری برنامه، حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسین نژاد، به معرفی جلسه و سین برنامه این نشست پرداخت و پس از آن دکتر حاجیلوئی به عنوان دبیر جلسه، گزارشی از محتوای جلسات برگزار شده ارائه داد و سپس آیت الله محسن اراکی، سخنران علمی جلسه با موضوع رابطه تفقه دینی و سیاستگذاری عمومی (با تأکید بر فقه نظام) مطالب خود را ایراد کرد و پس از این سخنرانی، جلسه در قالب پنلی با موضوع چرایی اجرایی نشدن سند مهندسی فرهنگی کشور با حضور آقایان صفار هرندی ( عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام)، دکتر جمشید جعفر پور (رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس)، دکتر محمد اسحاقی (معاون هماهنگی و برنامهریزی دبیر خانه شورای عالی انقلاب فرهنگی) و دکتر کیومرث اشتریان (عضو هیات علمی دانشگاه تهران و دبیر کمیسیون اجتماعی دولت) ادامه یافت که در ذیل مشروح بخش اول این نشست تقدیم خوانندگان گرامی میشود.
مجری این جلسه حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسین نژاد در معرفی نشست گفت: اولین کنفرانس حکمرانی و سیاستگذاری عمومی در تهران برگزار شد و بنا بر این شد که کمیته فرهنگ و مبانی اسلامی این کنفرانس در قم برگزار شود.
پس از معرفی این جلسه توسّط دکتر حسین نژاد، دکتر حاجیلوئی دبیر این نشست پشت تریبون قرار گرفت و ضمن تشکّر از اساتید و فضلای حاضر در جلسه، عنوان داشت: اولین کنفرانس حکمرانی و سیاستگذاری عمومی قبل از سال 95 در تهران پیگیری شد و در 18 کمیته تخصّصی کار خود را دنبال کرد و دو عرصه فرهنگ و مبانی اسلامی این کنفرانس، سهم شهر مقدّس قم شد و قرار شد که این دو کمیته تحت اشراف مؤسسات فعّال در این زمینه که در قم هستند برگزار شود. ما با مجموعههای فعّال در قم ارتباط گرفتیم و نتیجه به این نشست انجامید.
ما دیروز بخش الگوی تولید دانش سیاست گذاری را در دستور کار کنفرانس قرار دادیم و امروز با سخنرانی آیت الله اراکی که با موضوع مبانی سیاست گذاری اسلامی است ادامه خواهد یافت و لکن نقطه عطف جلسه امروز ما، مباحثی است که در پنل تخصّصی این نشست با موضوع چرایی اجرایی نشدن سند مهندسی فرهنگی کشور، مطرح خواهد شد.
در جلسه دیروز گفتیم وجه تمایز این رویداد علمی با رویدادهای دیگر این است که مسئله ارتقاء نظام کارآمدی جمهوری اسلامی یک مسئله مهم است و امروز بسیاری از نخبگان کشور به این مسئله اندیشیدهاند و میتوان گفت ارتقاء کارآمدی نظام در مسیر تحقّق دولت اسلامی، قابل تحقّق است و یکی از تمهیدات لازم در این زمینه بحث تمهیدات نظام های حاکمیّتی است که مبتنی بر ارزش های دینی و اقلیمی خواهد بود. در این زمینه گروه ها و ارگان های مختلفی فعّالیت کردهاند، ولی آنچه کار ما در این کنفرانس را با کار سایرین متمایز می کند این است که جریان سازی علمی در حوزه نظامات حاکمیتی بر آمده از ارزش ها باید در سه بخش دانشگاه و دانشگاهیان، حوزه و حوزویان و نهادهای حاکمیّتی و مدیران حاکمیتی دنبال شود. عموماً حرکتهایی که بوده به طور ناقص و فقط در برخی از این سه حوزه اتّفاق افتاده در حالی که ما در این کنفرانس تمهیداتی را برای هر سه ضلع در نظر گرفتهایم و هر سه ضلع را مورد بحث و بررسی قرار دادهایم.
امروز از زاویه دیگری می خواهیم به مسئله نگاه کنیم؛ دانش سیاستگذاری یک دانش مسئله پایه است و لذا در این دانش مواجه هستیم با نوع ورودهایی که برای حلّ مسائل از طرف نظام دانشگاهی و سایر نظام های تولید علم در این حوزه ورود پیدا کرده اند ولی با این حجم پرداختن به این دانش، تا کنون جواب خوبی نسبت به مسائل موجود در این دانش ارائه نشده.
ورودهایی هم از طرف نهادهای حاکمیّتی و مؤسسات اجرایی انجام شده که این فضا هم به واسطه برخورداری نحیف از دانش های پایه ای که برای حلّ مسائل این علم لازم است، قرین توفیق بایسته در حلّ مسائل نبوده است.
مسئله جدی تری که وجود دارد این است که مسئله ها در یک بستر ارزشی قابل حلّ و بررسی هستند و عدم حضور حوزه های علمیه به عنوان مبلغّین و مفسّران اصلی این بستر، باعث شده پاسخ هایی به مسائل داده بشود که این پاسخ ها به واسطه فاصله و بیگانگی که با مسائل ارزشی دارند، پاسخ های مناسبی نباشند.
با توجه به مطالب فوق اگر بتوانیم مسائل اجتماعی (و خاصّه مسائل فرهنگی) را که آمیختگی ذاتی با مسائل ارزشی دارند را با بازیگری سه ضلع دانشگاه و حوزه و نهادهای حاکمیّتی داشته باشیم، مسائل موجود در دانش سیاستگذاری، هم از حیث دانشی و هم از حیث ارزشی و مبنایی و هم از حیث اجرائی به پاسخ های مناسب خواهند رسید.
حرکت هایی که عموماً در فضای علمی کشور بوده است به خاطر جدای سه ضلع مذکور، توفیق لازم را در حلّ مسائل نداشته است. لذا اگر این کنفرانس (که هدف خود را ارتقاء دانش سیاستگذاری در عمل قرار داده است) بتواند این سه ضلع را به شکل ویژه ای در کنار هم قرار بدهد توفیق خوبی پیدا کرده است.
ما در این کنفرانس، با محوریت دانشگاه صنعتی شریف، مجموعه ای از دانشگاه ها را که در فضای حوزه سیاستگذاری صاحب کرسی هستند را دور هم جمع کردهایم. همچنین در فضای کمیته هایی که شکل گرفته است توانسته ایم مدیران سطح کلان مدیریتی و نهادهای سیاستگذار را دعوت کنیم و همچنین اگر بتوانیم این دو بعد را به متن حوزه اتصال دهیم، کار بزرگی که هدف این همایش تلقّی می شود را انجام داده ایم.
ما الآن در شروع راه هستیم و در ادامه راه به همراهی بازیگران این سه ضلع نیاز داریم و در این همراهی قطعاً مشکلاتی وجود دارد که برخی تاریخی هستند و به واسطه تجربه نه چندان موفّقی است که در همراهی وجود داشته است و لذا نیازمند به یک جهاد و ممارست جدّی خواهیم داشت.
کنفرانس سیاستگذاری حرکت خودش را به صورت مستمرّ تعریف کرده است چون تعریف های نقطه ای و مقطعی در مسیر این سه ضلع توفیق نخواهند داشت و ما امیداواریم که این کنفرانس بتواند در مسیر شکل دهی نظامات حاکمیّتی برآمده از مبناها و ارزش های انقلابی یک حرکت درخور باشد به گونهای که هم در ترسیم هدف غایی موفّق باشد به این معنا که حاکمان و مسئولان ما یک تصویر صحیح از نظامات حاکمیتی داشته باشند و هم تصویری برای رسیدن به این نظامات به آن ها ارائه بشود که حرکت آن ها بر اساس نظام ارائه شده شک بگیرد. همچنین مسئله جدّیتر ایجاد فضای انگیزشی و تقویت اراده های فردی و جمعی برای پیمودن مسیر تا هدف غایی است.
ما در کمیته مبانی اسلامی سیاستگذاری و هم در کمیته سیاستگذاری فرهنگ، توفیق پیدا کردیم که بزرگوارانی را از اساتید حوزه و دانشگاه و از مدیران حاکمیتی با سابقه فرهنگی دعوت کنیم و در خدمتشان باشیم و در مجموعه قم، ما در حرکت اول در مذاکراتی که در چند ماه اخیر داشتیم به چهار مجموعه پایه دارای کرسی فرهنگی گفتگوهایی داشته ایم و همراهی صمیمی و گرمی را شاهد بودیم که این همراهی ما را امیدوار می کند که حرکت مناسبی را به شکل محکم داشته باشیم.
من لازم میدانم که سه نکته را خدمت دوستان عرض کنم؛ اولاً ما علاقه مند همکاری بزرگواران حوزوی هستیم و از نمایندگان مؤسسات فعّال هم میخواهیم که با ما در ارتباط باشند، ثانیاً از همراهی جدّی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی علی الخصوص ریاست محترم این مجموعه و فرهنگستان علوم اسلامی و همچنین پژوهشگاه فقه نظام تشکر میکنم و ثالثاً از خدای بزرگ درخواست داریم که این دانش آموزی ما و این طلبگی و اندیشهورزی را در مسیر نظام جمهوری اسلامی از ما پذیرا باشد.
پس از سخنان دبیر جلسه، حجت الاسلام حسین نژاد جزئیات برنامه را بار دیگر گوشزد شد و پس از قرائت گزیدهای از کلام حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب و امام خمینی (ره) در رابطه با موضوع کنفرانس، از دبیر اجرائی کنفرانس سیاستگذاری عمومی، آقای دکتر ملکی (رئیس پژوهشکده علم صنعت و فناوری) دعوت کرد تا به مسائل و نکات مهم پیرامون این کنفرانس اشاراتی داشته باشد؛ پس از دعوت ایشان، دکتر ملکی پشت تریبون قرار گرفت و بیان داشت: دانش سیاستگذاری عمومی در دنیا یک دانشی است که حدود هشتاد سال از عمر آن می گذرد و عمدتاً حول بحران های مدیریتی شکل گرفته که کشورها با آن مواجه شده اند و در این هشت دهه توسعه پیدا کرده است.
این دانش چند نکته بارز دارد که آن رابا سایر رشته های علوم انسانی متمایز کرده است؛ اولین نکته آن این است که این دانش یک دانش مسئله محور است و خیلی ساده ادّعا دارد که جامعه با یک سری مسائل عمومی مثل فقر و بیکار و نابرابری و آلودگی محیط زیست و ... مواجه است و من در صدد رفع این مسائل در حیطه نظریه و اجرا هستم.
نکته دیگری که می شود حول این دانش ذکر کرد (که این نکته در نحوه ساماندهی کنفرانس نمود دارد) این است که این دانش پذیرفته است که یک دانش میان رشته ای است و یک دانش تخصّصی نیست چون ما در پرداختن به مسائلی که جامعه با آن مواجه است در فهم مسائل و حلّ مسائل نمی توانیم خود را محدود به یک رشته تخصّصی خاص کنیم؛ مثلا در کشور ما الآن با کمبود آب مواجه هستیم ولی مسئله آب هرچند یک مسئله محیط زیستی است ولی حل مسئله آب فقط به این دانش محدود نیست بلکه مثلا نحوه مصرف آب به دانش رفتارشناسی و روان شناسی بازگشت دارد، همچنین قسمتی از این معضل به دانش مهندسی منابع آب و قسمتی دیگر از این معضل به مسائل حقوق و گفتمان دیپلماسی با کشورهای دارای منابع آب بازگشت دارد که مجموعه این موارد ما را بر این امر رهنمون می شود که حلّ معضلات عمومی کشور، با یک دانش خاصّ تخصّصی امکان پذیر نیست و نیاز به یک دانش میان رشتهای است.
پس میان رشته ای بودن این دانش یک ویژگی خاص است و بر همین اساس ما در هیجده رشته و کمیته مختلف این کنفرانس را ساماندهی کردهایم.
نکته دیگری که لازم است به آن اشاره کنیم این است که دانش سیاستگذاری برخلاف رویکرد متداولی که در فلسفه علم وجود داشته است، از ابتدا می پذیرد که یک دانش ارزش مدار است به این معنا که ارزش ها در محتوای این دانش اثرگذاری مستقیم دارند.
یکی از مسائل مهمی که در دانش سیاستگذاری عمومی مطرح است، تقابل بین ارزش ها و اهداف مختلفی است که اینها با هم تعارض دارند و در تصمیم گیری ها مؤثرند و ما باید در دانش سیاستگذاری به ارزیابی این ارزش ها بپردازیم.
مثالی اگر بخواهم برای این ویژگی دانش سیاستگذاری بزنم میتوانم به دو مقوله آزادی و امنیت اشاره کنم. به میزانی که دست افراد در رفتارهای گوناگون آنها در عرصه های مختلف فرهنگ و اجتماع و سیاست باز باشد، ممکن است به همین میزان امنیّت دیگران را خدشه دار کنند. از امنیّت فیزیکی گرفته تا سایر ساحات امنیّت.
امروز در آمریکا شاهد آن هستیم که به واسطه آزادی در حمل سلاح، امنیّت دیگران تحت الشعاع قرار گرفته است ولی نظام اجتماعی آمریکا این را پذیرفته که آزادی را بدهد با هزینه اینکه بخشی از امنیّت را بگیرد؛ بنابراین یک بده بستانی بین آزادی و امنیّت وجود دارد. در تعیین نقطه تعادلی که بین این بده بستان ها وجود دارد حتماً مبانی ما حرف هایی برای گفتن دارد و طبیعتاً ما خودمان بر اساس ارزش هایی که داریم باید در این زمینه تصمیم گیری و سیاست گذاری کنیم.
بده بستان دیگری که وجود دارد، بین برابری و کارایی است. اگر برابری بین آحاد جامعه رعایت شود، آن چیزی که از دست می رود کارایی است، چون با اجرایی کردن برابری در یک جامعه، یک سری منابع در دست افرادی قرار میگیرد که نمیتوانند بهره وری کامل را از این ابزار و منابع داشته باشند مثل اینکه آب به شکل یکسان بین همه کشاورزان توزیع شود و یکسری کشاورز توانمند و متخصّص همه به همان میزان حق آب از دولت دریافت کنند که یک کشاورز آماتور دریافت می کند که این برابری باعث از بین رفتن بهره وری از منابع خواهد شد. طبیعتاً بخشی از منابع با هدف عدالت در این سازوکار از بین می رود و این یک تصمیم ارزش مدار است.
ما در این علم بر هر مسئلهای که دست بگذاریم این بده بستان ها وجود دارد و ما نمی توانیم همه اهداف خوب و متعالی را هم زمان محقّق کنم و حل این تزاحمات بسته به اصول و ارزشهایی است که ما به آن پایبند هستیم.
بررسی محور مبانی اسلامی در این علم به علّت اینکه می تواند در همه حوزه ها نقش داشته باشد یک محور اصلی و عملی است. سیاست های آب و جمعیّت و انرژی و اقتصادی و ... همه از حوزه هایی هستند که تصمیم گیری و سیاستگذاری کلّی آنها در دانش سیاستگذاری انجام می شود و باید بر پایه مبانی اسلامی باشند.
گفتگو نخ تسبیح این کنفرانس است؛ گفتگو بین افرادی و مؤسساتی که تا کنون مجال صحبت نداشتند و باید از این لاک خارج شوند و فرارشتهای و میان رشتهای به این علم نگاه کنند تا انشاءالله بتوانیم با این گفتگوها راهحلی را برگزینم که در آن همه جانبه تصمیم گیری شده باشد.
ادامه این نشست رو در شماره 6 دنبال کنید
تهیه و تنظیم : محرم آتش افروز