به گزارش سرویس جامعه پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل؛ آیت الله احمد مبلغی با اشاره به اینکه اگر سه مولفه در ارتباط با اهل بیت دست به دست هم دهد حداکثری‌ترین تلاش سازنده و تاثیرگذار از سوی آن امام انجام می‌شود، افزود: مولفه اول این است که شرایط خفقان حاکم نباشد و از طرف دیگر شرایط اجتماعی و استعداد پذیرش و دریافت در جامعه وجود داشته باشد و مولفه سوم این است که مصالح تاریخی ویژه‌ای در کار نباشد که جلوی بخشی از فعالیت‌ها را بگیرد و امام معصوم با توجه به آنها ناچار باشد از بیان مسائل سرباز زند.
وی یادآور شد: اگر این سه مولفه دست به دست هم دهد مانع از تلاش امام معصوم است وگرنه امامان همیشه نهایت تلاششان را مبذول می‌کنند.
مبلغی با بیان اینکه امام صادق(ع) به صورت نسبی این شرایط و مولفه‌های سه گانه برایشان فراهم بود، تصریح کرد: خفقان تا حدودی به خاطر درگیری بنی‌عباس و بنی امیه تا حدود نسبی از بین رفته بود و امکان فعالیت بیرونی برای آن حضرت فراهم شده بود و از طرف دیگر استعداد و آمادگی در مردم به صورت نسبی در آن شرایط وجود داشت، چراکه قرن دوم قرن ظهور و بروز ایده‌ها، اندیشه‌ها و مذاهب اسلامی است. لذا استعدادها و زمینه‌های اجتماعی جهت دریافت و تحقیق علوم فراهم بود.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم اضافه کرد: از نظر مصلحت تاریخی نیز نه تنها مانعی بر سر راه امام وجود نداشت، بلکه مصلحت حال و آینده یکی شده بود. یعنی در آن شرایط مصلحت وضع حاضر پرداختن به علوم و ارائه و توصیه مدارس دینی و ایجاد حلقه‌های درسی بود و در عین حال مصلحت آینده تاریخ نیز همین بود. یعنی اگر امام صادق(ع) به این مساله همت نمی‌گماشت آینده از حیث علمی در وضع ضعیفی قرار می‌گرفت و اهل بیت فرصت ارائه‌ی آموزه‌های علمی و تاسیس علوم را پیدا نمی‌کردند.
مبلغی ادامه داد: با وجود این سه مولفه امام صادق(ع) دست به فعالیتی زدند که هنوز نیز جامعه اسلامی در زیر سایه و نور آن تلاش‌ها قرار دارد و به کار تغذیه و بهره‌گیری علمی در سایه آن مکتب ایجاد شده و تلاش‌های علمی پرحجم و پرکیفیت آن امام مشغول است.
وی خاطرنشان کرد: جامعه‌ی شیعی توانست در طول قرن‌ها آن تلاش چند ساله امام را به عنوان یک حرکت پویای در حال پویش ایجاد کرده و دنبال کند.
استاد دانشگاه با طرح این سوال که امام صادق(ع) وارد چه حوزه‌هایی شدند، گفت: آن حضرت با فرصت نسبتا محدودی که در اختیار داشتند و از طرفی گستره‌ی علوم بسیار، دست به کار اولویت‌بندی شده زدند و بیشترین فعالیتشان را مصروف فقه کردند، به خاطر اینکه اهل بیت قبل از امام صادق(ع) فرصت ورود گسترده در فقه را از حیث اجتماعی پیدا نکرده بودند و از طرف دیگر نشانه‌ها، شاخصه‌ها و چارچوب‌های فقه اهل بیت به صورت کامل ارائه نشده بود و از سوی دیگر عصر آن روز عصر کشاکش مدارس فقهی و تشکیل مذاهب فقهی بود، لذا کالای فقه پررونق‌ترین کالای جامعه بود و بیشترین فرصت‌های جامعه علمی مصروف فقه می‌شد.
مبلغی تاکید کرد: اگر امام صادق(ع) توجه خود را مصروف فقه نمی‌کردند چه بسا اهل بیت در حاشیه قرار می‌گرفت و در عین حال سایر علوم نیز به تناسب اهمیت‌شان جایگاه‌هایی را در مدرسه امام احراز کرده بودند.
رئیس مرکز تحقیقات مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه امام صادق(ع) اخلاق را همیشه به عنوان یک نیاز اولی، فوری و فوتی هر جامعه می‌دانستند اظهار کرد: از آنجا که جامعه آن عصر دچار یک فقر اخلاقی شده بود و جامعه در کشاکش دعواهای سیاسی جناح‌های مختلف بنی امیه و بنی عباس در معرض از دست دادن اخلاق قرار گرفته بود آن چه در مرحله‌ی نخست آسیب می‌دید اخلاق بود، چراکه با فروپاشی اخلاق عوامل نگهدارنده‌ی جامعه نیز از هم فرو می‌پاشد. براین اساس احادیث و تربیت‌های اخلاقی امام(ره) با همه‌ی جاذبه‌هایی که برای مذاهب مختلف داشت فصل ویژه‌ای در کار آن حضرت شکل داد.
وی تقویت ایمان و ایمان گرایی را یک خط برجسته‌ی پیگیری شده‌ی رو به رشد در رفتارها احادیث و تعامل امام با شاگردان و جامعه خود عنوان کرد و افزود: علوم دیگری همچون تفسیر روش استنباط، تقویت مهارت مناظره و بحث علمی از تلاش‌هایی بود که امام و شاگردانش دنبال می‌کردند و از سوی دیگر دانش‌های تجربی همچون شیمی، فیزیک و غیره از جایگاه قابل توجهی برخوردار بودند.
مبلغی یادآور شد: مدرسه امام صادق(ع) آنقدر شلوغ بود که رفت و آمد در آن صرفا مختص شیعیان نبود بلکه بسیاری از علمای اهل سنت به دلیل شهرت آن مدرسه حضور می‌یافتند و می‌توان گفت، شمار شاگردان سنی امام صادق(ع) از شاگردان شیعه کمتر نبود.
وی درادامه با اشاره به مولفه‌های جامعه مطلوب از دیدگاه امام صادق(ع) یادآور شد: مشخصه‌ی مکتب امام باقر و امام صادق(ع) در ارتباط با علم این بود که هیچ کس به ویژه جوان نباید جز در یکی از دو حال دیده شود یا باید در حال فراگیری و آموختن باشد یا در حال تعلیم دادن و آموزش دادن به دیگران باشد.
استاد درس خارج حوزه علیمه قم تصریح کرد: امام صادق(ع) به تکاپوی علمی، تولید علم و حرکت به سمت آموختن تاکید داشتند و گاها بعضی از لحن‌ها در این زمینه نسبتا همراه با عتاب است که باید جامعه را به این سمت سوق داد.
مبلغی تاکید کرد: جامعه جاهل، ناآگاه و کم اطلاع، یک جامعه مطلوب اسلامی از نظر آن حضرت نیست و جامعه اسلامی باید آگاهی را به هر شکل تامین کند و این آگاهی باید یک آگاهی همه جانبه باشد.
وی با بیان اینکه از حیث اخلاقی نیز از دیدگاه امام صادق(ع) جامعه باید دارای فرهنگ خوب و وفادار به ارزش‌های اسلامی و اخلاقی باشد گفت: مجموعه‌ی متراکم از احادیث آن حضرت در بر دارنده اخلاق و تعهد است که نشان می‌دهد جامعه رها شده و بی‌قید نسبت به اخلاق و ارزش‌ها جامعه‌ی مطلوبی از دیدگاه اهل بیت(ع) نیست.
این محقق و پژوهشگر با اشاره به اینکه از نظر اجتماعی نیز مناسباتی که امام برای جامعه و شیعیان تعریف می‌کرد یک جامعه برخوردار از بهترین مناسبات است گفت: از دیدگاه ایشان ما باید این مناسبات را در چارچوب یک امت ببندیم امام از شاگردان خود می‌خواست عداوتی با سایر مسلمانان نداشته باشند و به مساجد و مجالس آنها بروند که این نشان می‌دهد امام در نگاهشان مناسبات اجتماعی را بر پایه‌های اندیشه‌ی امت محور قرآن می‌دیدند.
مبلغی تاکید کرد: مدلی که امام صادق(ع) ارائه دادند نشان می‌دهد می‌توان در عین وفادار بودن به مرزهای فکری شیعی و حفظ آنها در جامعه اسلامی به مناسبات حداکثری عمل کرده مرزها را کمرنگ کرد و یک امت را تشکیل داد.
تهیه و تنظیم : محرم آتش افروز