به گزارش خبرنگار سرویس اقتصاد پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل، نشست « توزیع درآمد از منظر امام موسی صدر» با حضورعادل پیغامی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) به عنوان ارائه دهنده و حجت الاسلام والمسلمین حسن آقا نظری، عضو هیئت علمی و رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به عنوان ناقد در منزل شهید مرگان ازغدی برگزار شد.
عادل پیغامی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) درابتدای این نشست به بیان معرفی مختصری از امام موصی صدر پرداخت و گفت: این شخصیت در بین ما مشهور نیست تا جایی که هر جا صحبت از اقتصاد اسلامی پیش بیاید شهید صدر و اقتصادنا یادآوری می شود.
وی با بیان اینکه امام موسی صدر نخستین حوزوی و طلبه ای بود که قبل از انقلاب وارد رشته اقتصاد شد، اظهارکرد: البته شهید مطهری و بهشتی و آیت الله طالقانی و مهدوی کنی و آیت الله اردبیلی نیز درباره این موضوع کار کردند اما این افراد جزو علمای نسل جدید حوزه هستند و از طرفی برای نخستین دفعه به شکل دانشگاهی امام موسی صدر وارد مقوله اقتصادی شد.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با اشاره به این مطلب که شهید بهشتی وقتی می خواست مدرک دانشگاهی بگیرد وارد رشته فلسفه شد در حالی که او هم مثل شهید مطهری علامه فلسفه بود، تصریح کرد:از طرفی امام موسی صدر وقتی تصمیم گرفت که درس دانشگاهی بخواند رشته حقوق و فلسفه را انتخاب نکرد و وارد رشته اقتصاد که در آن دوران کمتر افراد به سراغ این رشته می رفتند را برگزید چرا که این رشته ابعاد ریاضی، تئوریک و تاریخی دارد و در عین حال این رشته پیچیده و سخت هضم است.
وی با بیان اینکه بعد از انقلاب شمار زیادی به سمت رشته اقتصاد رفتند، اظهارکرد: اما قبل از انقلاب تعداد کمی به سمت این رشته می رفتند که مدرک لیسانس آن را هم داشته باشند و درزمان قبل از انقلاب برای نخستین مرتبه مجموعه ای از فضلا نشریه ای تآسیس می کنند تا برای مباحث علمی نشریه علمی داشته باشند که در نشریه آنها چهار مقاله وجود دارد که مدل توزیع درآمدر در اسلام را بیان کرده بود.
پیغامی با اشاره به مقایسه این چهار مقاله با سایرین مثل شهید بهشتی و شهید مطهری گفت: یک وجه تمایزی بین آنها دیده می شود که شهید مطهری هم این موضوع را مطرح می کند چرا که آن چهار مقاله قبل از اقتصادنا چاپ شده است در شرایطی که امام موسی صدر در نجف بوده است و با پسر عموی خود شهید صدر با هم در این زمینه مباحثه داشتند.
وی با بیان اینکه وقتی اقتصادنا را بعد از این چهار سال می بینید تحسین برانگیز است، اظهارکرد: در واقع اقتصادنا هنوز هم رنگ و بویی دارد که سایر کتب اسلامی که بزرگان حوزه نوشتند ندارد چرا که اصالت ورود در اندیشه های اقتصادی امام موسی صدر وجود دارد که اگر مباحثات امام موسی صدر با شهید صدر پا نمی گرفت کتاب اقتصادنا مثل نوشته های بسیاری از بزرگان در اقتصاد اسلامی می شد.
امام موسی صدر اهل اجرا و عملیات بود
عدال پیغامی با بیان اینکه شهید صدر یک فقیه و مجتهد و قرآن شناس بود، گفت: اما برخلاف او، امام موسی صدر اهل اجرا و عملیات بود چرا که هیچکدام از بزرگان دیگر جامعه سازی خرد را پیشه خود نکردند بدین معنا که حرف های تئوری که گفته می شود در مقام عمل به چه نحوی قابل اجرا می شود.
وی با بیان اینکه امام موسی صدر دعوت به لبنان می شود و بعد از مرجع عالیقدر لبنان علامه شرف الدین که از سوی او انتخاب می شود شروع به ادامه کارهای اجتماعی آن مرجع می کند که جامعه سازی خرد لبنانی با تأکید بر شیعه لبنانی محور این فعالیت ها است و مسیری را طی می کنند که این مسیر امروز به عنوان محور مقاومت استفاده می کنیم که اگر لبنان مقاوم نبود معلوم نبود ما الان در چه شرایطی بودیم و می توان گفت همه اینها هسته ای است که امام موسی صدر کاشته است.
عادل پیغامی با بیان اینکه امام موسی صدر به عنوان فردی که دغدغه های اجتماعی دارد و از طرفی به روز است یک سفر دوروزه به لبنان دارد، تصریح کرد: امام موسی صدر یک طلبه معمولی نیست چرا که آمار را می داند و ساختارهای اجتماعی و سرمایه های انسانی و فرهنگی را درک می کند و از منظر اقتصاد توسعه برش زده است.
وی ادامه داد:امام موسی صدر جنوب لبنان را رفته و بعد از بازگشت از لبنان نخستین فاز اقدام او در جامعه سازی حرکت المحرومین است که یک طرف آن مدرسه سور به مدیریت شهید چمران می شود و یک طرف آن کارگاه مهارت های مختلف برای دختران شیعه لبنانی و بعد از آن مدرسه لبنانی و مقاومت بسیج می شود که برای نخستین دفعه کلمه مقاومت را در صحنه اجتماعی سیاسی شیعه نشان می دهد چرا که در چند دهه اخیر برای نخستین دفعه کلمه مقاومت را از لبنان می شنویم چرا که آنجا کاشته می شود و این کلمه به جایی می رسد که به اقتصاد مقاومتی هم منجر می شود.
پیغامی با تأکید بر این مطلب که امام موسی صدر فقیه جامعه ساز خرد است و رهبری و امام (ره) فقیه جامعه ساز کلان هستند که نمونه آن در تاریخ معاصر وجود ندارد که شیعه جامعه سازی کلان کرده باشد، تصریح کرد: در تاریخ معاصر حتی فقیه و مجتهدی نداریم که جامعه سازی خرد را انجام داده باشد و اینگونه افراد انگشت شمار هستند.
استادیار دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) با بیان اینکه ما نسبت به اندیشه امام موسی صدر کم گذاشته ایم و عده ای به صورت عمدی و برخی سهوی این کار را انجام دادند، تصریح کرد: ما در طول تاریخ بزرگانی که نگاه اجتماعی و نظام ساز داشته باشند اندک داریم و امام موسی صدر از مهمترین آنها بوده است و به همین دلیل آثار صدر برای امروز جامعه بهعنوان نیاز ضروری محسوب می شود.
مدل اقتصادی که امام موسی صدر ارایه می دهد، مدل توزیع است
وی با بیان اینکه مدل اقتصادی که امام موسی صدر ارایه می دهد، مدل توزیع است، اظهارکرد: و این درحالی است که وقتی صحبت از علم اقتصاد می شود منظور تولید و توزیع و مصرف است و باید به این موضوع رسید که قلب سیستم کدام است که در نظام سرمایه داری صحبت از مصرف می شود و در نظام سرمایه داری گفته می شود که اصل با تولید است اما در عین حال در بین این سه موضوع اصل با توزیع است.
استادیار دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) با بیان اینکه پرسش های چرا، چگونه و چقدر مصرف سؤوالاتی است که درعلم اقتصاد مطرح می شود و در عین حال توزیع تعیین کننده برای تولید و مصرف است که پاسخ به این پرسشها است و گاه کلمه دیگری وجود دارد که تخصیص است و از طرفی توزیع قلب سیستم است که موسی صدر این موضوع را به خوبی فهمیده بود.
معاون پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع) با بیان اینکه موسی صدر وقتی در حوزه اقتصاد شروع به بحث می کند توزیع را در سه لایه و فاز می بیند که خیلی از دوستان او در دو لایه آن را تعریف می کنند، تصریح کرد: فاز اول، توزیع پیشینی( پیش از تولید که مسئله مالکیت است)توزیع فرآیندی(توزیع درفرآیند انتهای تولید) و توزیع جبرانی که پس از تولید است.
وی ادامه داد: اینکه چرا کسی تراکتور دارد و دیگری زمین دارد و کسی که هیچکدام را ندارد باید کارگری کند که این توزیع پیش از تولید است که این شبیه دو و مسابقه است که هر کسی از یک نقطه ای شروع کرده است و یکی جلوتر و یکی عقب تر است و یکی درفرآیند این مسابقه است که هر کسی به میزان تلاش خود باید سهم خودش را ببرد و دریافتی عادلانه داشته باشد که به این عدالت فرآیندی می گوییم.
پیغامی ادامه داد: دیگری بعد از مسابقه و بعد از تولید است که بع داز آن به هر نفر که نتوانسته بدود و یا به آن نرسیده است چطور جبران می شود چرا که شکست بازار وجود دارد و مجبور هستیم که مالیات وضع بشود و برخی از این مشکلات که در دنیای رقابت و تولید شکل گرفته است جبران شود.
استادیار دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) افزود: اکثر علما و فضلایی که بر روی اقتصاد اسلامی کار کرده اند به مالکیت می پردازند و به خمس و زکات و صدقه و جبران های پسینی از منظر اخلاقی به خوبی پرداخته اند اما بین این سه منظر باز هم قلب سیستم عدل فرآیندی است و سه گانه هایی که مطرح شد در ادبیات عدالت پژوهان هم مطرح است که با آن پیشینی و پسینی و فرآیندی گفته می شود.
انحصار و تمایز مدل شهید صدر در اقتصادنا
دکترای علوم اقتصاد ابراز کرد: تفاوت و تمایل موسی صدر با دیگران که در آثار آنها دیده می شود و بعد از آن در اقتصادنا شهید صدر می بینید اما در کتاب شهید مطهری نمی بینید همین عدالت فرآیندی است و قلب سیستم را دقیق تر یافتند و حتی با اینکه افراد دیگری هم بر روی عدل فرآیندی مطالبی داشتند، ولی تاکنون انحصار و تمایز مدل شهید صدر را هیچکس انکار نکرده است.
وی ادامه داد: در اقتصادنا در جلد دوم یک نظام واره ای از اقتصاد اسلامی ارائه می دهد و تا کنون اصالت و تمایز و یکتایی مدل ایشان را هیچکس نغز نکرده است که بگویند این مدل از قبل هم مطرح شده است و همه آن را به عنوان یک ارائه خوب از نظام و مدل تفکر اسلامی که مدل نظام سازی است نام می برند.
وی با بیان اینکه نفت، معدن طلا و فیروزه نیشابور چیزی نیست که در مقابل تأثیر نیروی انسانی بتواند کاری انجام دهد، تصریح کرد: تورم، رکود و سرمایه هایی که در جامعه وجود دارد در پشت سر آنها خیلی از عوامل و نهادهایی هستند که مولد نیستند و این امر باعث می شود که تورم در چند سال آینده باز خواهد گشت و جنجالی در کشور ایجاد می شود.
معاون پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع) بیان داشت: ما آرزویمان این است که در عرصه های دیگر اقتصاد اسلامی مانند جلد دوم اقتصادنا بتوانیم مدل ارایه بدهیم چرا که شهید صدر در آنجا یک مدل ارایه می کند که پایه های اصلی آن به همان چهار مقاله برمی گردد.
علت تمایز
وی درباره علت تمایز گفت: علت تمایز این است که در مسئله توزیع آن هم توزیع فرآیندی پایه بحث به چیزی مانند رئیس و کارگزار برمی گردد و به تعبیر تئوری غربی به رابطه رئیس وکارگزار برمی گردد و اگر کسی بتواند رابطه رئیس و کارگزار را نظام یافته، مدل نویسی و الگو نویسی کند قلب سیستم اقتصاد را تمام کرده است.
وی درادامه با اشاره به رابطه اقتصاد با فقه گفت: ما اینجا اقتصاد خرد و یا علم اقتصاد را به نحوی می خوانیم که متأسفانه هیچوقت بین علم اقتصاد و آنچه که در تواریث ما در حدیث و فقه و قرآن است هیچ رابطه ای نمی بینیم و همه اینها به این موضوع برمی گردد که ما مسئله محور نیستیم .
پیغامی درادامه با اشاره به «استیگلیتز» اقتصاد دان غربی گفت: وقتی او به کنیا می رود که آنجا دارای اقتصاد بدوی است که هیچ نهاد پیشرفته ای در آنجا وجود ندارد، اما این اقتصاد دان مسئله محور است و یاد گرفته است که به کف خیابان و جامعه خودش مسئله محور نگاه کند همان چیزی که ما در دانشگاههای خودمان به دانشجویان یاد نمی دهیم.
علم اقتصاد در مدل سازی های انتزاعی خود نیازمند تخلیه سازی ذهن از مظاهر نوین
وی درباره اینکه چطور این اقتصاد دان غربی با تحقیق و پژوهش درباره اقتصاد کنیا توانست مقاله ای تأثیرگذار بنویسد، گفت: علم اقتصاد در مدل سازی های انتزاعی خودش نیازمند این است که از مظاهر نوین ذهن خود را تخلیه کند تا بتوان هسته اقتصاد را دید و از آنجا که در کنیا اقتصاد بدوی بود او توانست مقاله اقتصادی در خوری را برای کسب جایزه بین المللی بنویسد.
پیغامی ادامه داد: ما باید جنس اسلامی عدالت خواهی خود را پیدا کنیم که اگر اینگونه نشود کار به جایی می رسد که در برخی دانشگاهها می گویند عدالت یا ولایت و فکر می کنند که می شود از ولایت عبور کرد و به عدالت رسید چرا که در حال حاضر همه پرچم عدالت را بلند می کنند و حتی آمریکا هم ادعا دارد که می خواهد عدالت را به جهان صادرکند.
عدالت جویی بدون ولایت ظاهری و تخریب کننده است
معاون پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع) ابراز کرد: در واقع اگر عدالت خواهی از پایه اصلی و ایدئولوژی اسلامی و قرآن و متن فقه باشد از ولایت خارج نمی شود که اگر از ولایت خارج شد عدالت جویی ظاهری می شود که این تخریب کننده است.
حجت الاسلام والمسلمین آقا نظری، عضو هیئت علمی و رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه درادامه به عنوان ناقد در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه آیا جمهوری اسلامی دراین چند ساله پس از انقلاب توانسته با اندیشه موسی صدر در بحث توزیع درآمد حرفی برای گفتن داشته باشد و درنهادهای مختلف موفق عمل کند، گفت: اگر ادبیات اقتصادی را در سال های 44 تا 56 در نظر بگیرید بحث در آن زمان این موضوع است که عامل اصلی درآمد چیست که در اینجا سه اندیشه وجود دارد که در عین حال در مقابل یکدیگر هستند.
وی با بیان اینکه در سوسیالیست در زمان حاکمیت آن که براساس اندیشه مارکس شکل گرفت وقتی سؤوال می شود که سبب ارزش مبادله کالا چیست جواب آن است که مقدار کاری که در این کالا نهفته است واز آنجا که ارزش را مقدار کار می دانستند و از طرفی کار را کارگر به وجود می آورد و کسی که ابزار تولید داشته است از کارگر استفاده می کند ، اظهارکرد: در این اندیشه ابزار تولید کاره ای نیست و درعین حال ارزش مبادله ای باید به کارگربرگردد.
حجت الاسلام والمسلمین آقا نظری درادامه با بیان اینکه ارزش مبادله ای کالا را چه عاملی به وجود آورده است و مارکس اینجا جواب می دهد ارزش مبادله ای کالا براساس کاراست و مالک ابزار تولید کاره ای نیست و در عین حال او دزد است که سوسیالیست اینگونه شکل گرفت، اظهارکرد: او معتقد بود که ابزار تولید نباید مالک داشته باشد که مالک خصوصی ظلم است و ابزار تولید باید جامعه و در نهایت دولتی باشد.
رغبت اجتماعی عامل ارزش مبادله کالا است
عضو هیئت علمی و رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه درادامه با اشاره به این مطلب که درمقابل این تفکر مارکس، تفکر شهید صدر و امام موسی صدر در حوزه اقتصادی وجود دارد که بیان می کند عرضه وکالا در نقطه ای به توافق می رسند که این نقطه در عامل ارزش مبادله کالا موثر است، بیان داشت: این دو معتقدند که رغبت اجتماعی عامل ارزش مبادله کالا است چرا که کار منشأ درآمد است و منشأ ارزش مبادله ای نیست.
وی ادامه داد: براساس نظریه دیگری مالکیت منشأ درآمد می شود که در کنار این دو نظریه وجود دارد و سرمایه داری است و می گوید عامل اصلی درآمد سرمایه داری است بدین معنا که ابزار تولید و کار در خدمت ابزار تولید است و کسی که مالک ابزار تولید است مالک سرمایه است و عامل اصلی درآمد سرمایه دار است و کار به میزانی که در تولید تأثیر داشته است به همان میزان تحقق درآمد پیدا می کند.
حجت الاسلام والمسلمین آقا نظری با اشاره به اینکه براساس اندیشه شهید صدر و امام موسی صدر کار منشأ و مبنای درآمد است، تصریح کرد: البته در اینجا کار به معنای وسیع آن است و این سؤوال پیش می آید که کار منشأ چقدر درآمد است که رابطه کارگزار و رئیس در این سؤوال پاسخ داده می شود.
نیروی انسانی بیشترین سهم را در فرآیند توسعه دارد
وی با بیان اینکه اگر بخواهیم ادبیات را به روز کنیم، عامل اصلی توسعه نیروی انسانی است چرا که توسعه نیروی انسانی بیشترین سهم را در فرآیند توسعه دارد که باید از این توسعه سهم پررنگی داشته باشد چرا که این ابزار تولید در فرآیند تولید تأثیر دارد، اظهارکرد: اینکه این ابزار تولید را چه کسی فراهم کرده است، در واقع این ابزار تولید را نیروی انسانی به وجود آورده است که در فرآیند تکاملی قرار گرفته است و کار در این مفهوم اینگونه تعریف می شود که توسعه انسانی در فرآیند توسعه بیشترین تأثیر را دارد و در نتیجه سهم پررنگی باید داشته باشند و در اینجا به عدالت نزدیک می شوید.
حجت الاسلام والمسلمین آقا نظری تصریح کرد: در سیاست های مالی و پولی و برنامه ریزی پنج ساله توسعه نیروی انسانی را به صورت پررنگ روی آن کار کنیم ( البته این موضوع بدان معنا نیست که یارانه بگیریم) و نیروی انسانی سهم خودش را به صورت درآمد دریافت کند چرا که در توسعه تأثیر داشته است،
وی با بیان اینکه اقتصاد ایران 67 درصد وابسته به نفت است و در حالی که هر بشکه نفت با قیمت های متفاوت 100 و 70و 40 و حتی 5 دلار هم در زمان جنگ فروخته شده است و این درحالی است که این ماده خام نفت به صورت چند هزار کالا درمی آید که هشت هزار مشتقات دارد و آنقدر از این صدها دلارها از ما گرفته می شود که بی حساب است، ابرازکرد: وقتی توسعه انسانی شکل می گیرد، این توسعه، سبب توسعه می شود اما در عین حال باید مقدمات آن فراهم شود و در نتیجه بالاترین سهم در این توسعه وقتی محقق می شود که افراد به سهم خود برسند و عدالت برقرار شود.
وی با اشاره به اینکه 40 میلیون نفر از جمعیت 80 میلیون نفری در ایران خواهان دریافت دریافت یارانه هستند این موضوع نشان می دهد که جامعه ما در حال دست و پا زدن با فقر است، تصریح کرد: از سال 90 تا 96 با وجود افزایش جمعیت خانوارها اما درآمدها چندان تغییری نکرده و این بدان معنا است که فقر شدیدتر شده است.
در اقتصاد ایران نیروی انسانی حرف اول را می زند
حجت الاسلام والمسلمین آقا نظری با بیان اینکه این توسعه انسانی باید سهم خودش را در توسعه و فرآیند توسعه داشته باشد تا فقر کاهش یابد، تصریح کرد: در شرایط فعلی نسبت به اقتصاد ایران نباید ناامید باشید چرا که نیروی انسانی حرف اول را می زند و همین نیروی انسانی کارآمد توانست در صحنه دفاعی موشک هایی را بسازد که قبل از انقلاب در این عرصه فقط می توانست فشنگ ها را بسازد و از طرفی دست یابی به علم انرژی هسته ای را نیز نمی توان نادیده گرفت.
وی با اشاره به این مطلب که بحث هسته ای موضوع آسانی نیست که هر کشوری بتواند به خلوص 20 درجه دست پیدا کند، اظهارکرد: در عین حال کشوری که در تحریم است و توانایی ساخت موشکی را پیدا می کند که برد کیلومتری دارد بدین معنا است که توسعه نیروی انسانی درمدت کوتاهی در مقابله با برخی کشورهای دیگر جواب داده است.
حجت الاسلام والمسلمین آقا نظری ادامه داد: همان طور که نیروی انسانی توانستند در مدت کوتاهی انرژی هسته ای خالص را به دست بیاورند و موشک بسازند در فرآیند تولید هم می توان قدرت تولید را به دست آورد و درمنطقه کشوری شویم که حرفی برای گفتن داشته باشیم.
این دکترای اقتصاد در بخش دیگری از سخنان خود با تـأکید بر این مطلب که جدا شدن قطر از عربستان از طرف ایران به صورت سیاسی انجام شد اما ما نتوانستیم بازار قطر را به دست بگیریم، تصریح کرد: در عین حال ترکیه از ترانزیت ایران از زمین و هوا و آب استفاده کرد و بازار قطر را به دست گرفت و این درحالی است که زحمت اصلی این جداسازی را در عرصه اقتصاد ما کشیده ام اما بهره لازم را نبردیم و نیاز است که گام های اقتصادی در این زمینه برداشته شود که بتوان بازارهای دیگرکشورها را به دست گرفت.
خبرنگار: فاطمه ترزفان