به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر پایگاه تخصصی فقه و حکومتی وسائل ، دکتر جمیله علم الهدی در نشست جایگاه تعلیم و تربیت اسلامی در علوم انسانی معاصر که در مجمع عالی حکمت اسلامی مشهد برگزار شد؛ با بیان اینکه این موضوع را از دو منظر تاریخی و فلسفی می توان بیان کرد، خاطرنشان کرد: به لحاظ نگاه تاریخی انسان از ابتدای خلفت خود به مسئله ی تعلیم وتربیت به طور خاص توجه کرده است و به نوعی از اقتضائات زندگانی او بوده است.
وی ادامه داد: بعد از حضرت آدم(ع) هیچ انسانی به صورت غیر اجتماعی به وجود نیامده است بلکه انسان ها همواره در درون جامعه ی کوچکی به نام خانواده به وجود آمده اند،تصریح کرد: به لحاظ تاریخی بین ماهیت اجتماعی انسان و زیست فردی او فاصله ی زیادی وجود ندارد و زوجیت قبل از ورود به جهان طبیعی شکل گرفته است همانطور که در روایات و قرآن کریم به این موضوع اشاره شده است که فاصله ی اندکی بین خلقت حضرت آدم(ع) و همسر ایشان(حوا) وجود داشته است.
علم الهدی با اشاره به اینکه فرزندان در کانون گرم خانواده به وجود می آیند، افزود: در جوامعی که روز به روز صنعتی می شود باز هم نمی توانیم عنصر خانواده را نادیده بگیریم به طور مثال اگردر یک زندگی فراصنعتی تصور کرد که فرزندان در یک آزمایشگاه به وجود آیند بازهم برای رسیدن به استقرار نیازمند پدر و مادر هستند و نمی توانیم تمام عوامل را به دست ماشین های هوشمند بسپاریم.
وی با بیان اینکه برخلاف نظریه ی مازلو نیازهای فیزیولوژیک از طبیعت شروع نمی شوند، گفت: اساس زندگی اجتماعی تعلیم و تربیت است به همین دلیل انسان ها به سمت زندگی اجتماعی گرایش دارند و با فرزندآوری به تعهد زوجیت خود عمل می کنند به عبارت دیگر بنا بر مفهوم زوجیت؛شکل گیری خانواده در راستای پروش فرزند است.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران با بیان اینکه برخی از جامعه شناسها معتقدند که اساس زندگی اجتماعی بر تقسیم کار استوار است، اظهارکرد: اگر علم و صنعت به اندازه ای پیشرفت کند که تمام نیازهای بشر توسط ماشین های صنعتی برآورده شود بازهم زندگی اجتماعی اقتضائات خود را دارا است و نمی توانیم آن را نادیده بگیریم و دلیل آن هم پرورش فرزند است و استدلالی برای این موضوع بیان می کنم که چرا انسان ها میل به پرورش فرزند دارند و آن این است که جاودانگی در دنیا ممکن نیست لذا انسان برای ادامه ی حیات کسی شبیه به خود را پرورش می دهد.
علم الهدی تعلیم و تربیت را یکی از دلایل هنجاری و انگیزشی دانست که از ابتدای زندگی اجتماعی وجود داشته و مقصد تشکیل اجتماع بوده است و گفت: تعلیم و تربیت چشم انداز هرگونه علم و فناوری است، حتی آیه ی دوم سوره ی بقره در قرآن کریم هم با هدی للمتقین آغاز می شود.
وی با اشاره به اینکه رنه دکارت منشا علم، باور و دانش را شک می داند و معتقد است این شک مبتنی بر این است که انسان به طور شک دستوری و سیستماتیک در همه چیز شک کند و تنها چیزی که در ان شک نکند شک در شک کردن است، بیان کرد: اگر اصل بر یقین پایه گذاری شده باشد این مورد در زندگی اجتماعی کودک و حتی تاریخ بشر هم قابل مشاهده است به طور مثال: اگر تاریخ بشر را بر اساس نقل معصومین بنگرید متوجه خواهید شد که تاریخ بشر با ایمان و یقین آغاز شده است.
وی افزود: بر اساس دیدگاه های مورخین دین های ابتدایی نشان دهنده ی یقین های اولیه هستند بنابراین یقین های اولیه ی بشر منجر به ظهور ادیان اولیه شد که در ابتدای امر شکی در کار نبود اما پس از گذشت مدت زمانی عقاید ادیان اولیه ناکارامد شد و به تدریج در اذهان بشر شک ایجاد شد.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران ادامه داد: یقین اول که همان ادیان ابتدایی بودند شک اول را به همراه خود آوردند که حاصل آن شک ظهور فلسفه، برهان، استدلال و روش های منطقی و دلایل عقلی برای زدودن شک بود اما به تدریج یقین دوم یا همان فلسفه به وجود آمد و بشر قبول کرد که فلاسفه منادیان یقین هستند و می توانند جایگزین ادیان اولیه باشند اما بازهم با گذشت زمان و به تدریج ناکارآمدی این یقین دوم( فلسفه) هم نمایان شد و بشر دریافت که همیشه روش های فسلفی پاسخگوی نیازهای انان نیستند.
وی با اشاره به اینکه موج دوم یقین و شک با ایمان سومی(ادیان پیشرفته و جهان گیر) مواجه شد چراکه پاسخگویی راجع به مسائلی مانند آموزه های دینی در فلسفه به درستی صورت نمی گرفت، اظهارکرد: در این مورد هم شک به وجود آمد که توسط برخی از مبشرین ادیان مختلف جایگزین ایمان سومی شد؛ اعتمادی نسبت به دین ایجاد شد و در قرنی که بشر در ایمان مذهبی که پایه و اساس عقاید بود به سر می برد، مشکلات این ایمان مذهبی هم ظهور کرد و در دوره ای شک به آیین های مذهبی ورود کرد.
علم الهدی تصریح کرد: این شک سوم حدود قرن چهاردهم ایجاد شد که با محاکمات گالیله به اوج خود رسید، در واقع این محاکمات موج شک گرایی را ایجاد کرد و به تدریج یقین چهارم که علم بود به وجود آمد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: به طور خلاصه موازی هر کدام از این یقین ها( ادیان ابتدایی، فلسفه، ادیان پیشرفته و جهان گیر و علم) موج شکی به وجود آمد و در نهایت موج آخر یقین که همان علم است در بین عقاید بشر ظهورکرد و مردم به آن ایمان آوردند.
وی بیان کرد: این اعتماد هم با ظهور مسئله ی هیروشیما به شک تبدیل شد و به نوعی این مسئله معادل محاکمات گالیله در یقین سوم بود که در این مرحله هم بشر به یقین خود شک کرد و به این نتیجه رسیدند که علم هم نمی تواند به سعادت و خوشبختی آنان کمک کند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در مرحله ی شک چهارم یا همان علم رقابت های فرهنگی در سرتاسر جهان برای قالب شدن بر شک به وجود آمد و انسان معاصر را به سمتی که سعادت آن اقتضا می کرد پیش برد، ادامه داد: باید به این نکته توجه کرد که از منظر تاریخی تعلیم و تربیت بهترین عامل برای شکل گیری اجتماع است همچنین تعلیم و تربیت هدفی است که جامعه می تواند به سمت او رهنمون شود و به علم و فناوری را خاتمه دهد.
وی اظهارکرد: اگر از منظر دین اسلام به موضوع تعلیم وتربیت تامل کنیم در می یابیم که این همان غایتی است که چشم انداز و هدایت گر علم و فناوری است اما در خصوص تحولات معاصر باید گفت در یک پیچش تاریخی قرارداریم که برای هر گونه تحولی نیازمند تعلیم و تربیت هستیم.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران با بیان اینکه پیشنهاد می کنم تعلیم و تربیت را علمای دین در قالب مقاصد الشریعه بحث کنند، گفت: دلیل پیشنهاد بنده این است که شریعت برای رسیدن به رشد و تکامل بشری تلاش می کند و اگر این عامل را به عنوان چشم انداز در علم در نظر بگیریم تعلیم و تربیت چشم اندازی است که همه ی علوم انسانی به سمت او حرکت خواهد کرد.
وی با اشاره به جایگاه تعلیم و تربیت اسلامی در علوم انسانی معاصر از دیدگاه فلسفی(معرفت شناختی)، تصریح کرد: جامعه شناسان مدت ها است که به یک اجماع نظری رسیدند که گزاره های علمی به عنوان ارزش ها اهمیت دارند. ارزش های معرفتی در منطق داوری مداخله ی مستقیم دارند چراکه روش های تحقیق گسترش پیدا کرده و بر اساس ارزش دقت و صحت وارد می شوند و زمانی بحث علمی دارای اعتبار روش شناسی می باشد که گزاره های علمی از تنگنای سخت گیرانه و وسواس آمیز دقت عبور کردند.
علم الهدی با اشاره به اینکه اگر فضیلت برای ارزش های معرفت شناختی را جدا از ارزش های اخلاقی بدانیم متوجه خواهیم شد که منطق داوری جدا از ارزش های معرفت شناختی نیست، بیان کرد: گرایش جدیدی در فلسفه ی علم وجود دارد که به انواع دلیل تاکید می کند و ما می توانیم این دلایل را به دو نوع تبیینی و هنجاری تقسیم کنیم.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه برای تعریف علم به معنای شناخت امر واقع دلیل تبیینی کاربرد دارد اما اگر معنای علم را به باور صادق موجه تغییر دادیم باید در نظر داشته باشیم که باور با امر واقع یکسان نیستند چرا که کلمه ی باور انسان ساخته است و در توجیه باور برای دیگران حتما ارزش های اجتماعی ورود پیدا می کند، گفت: انسان ها با دلایل انگیزشی به یک موضوع باور پیدا می کنند و اساسا تفاوت باور با حقیقت و واقعیت دراین است به عنوان مثال: ممکن است در طول روز اخباری بشنوید که آن ها را باور داشته باشید که همان دلیل انگیزشی در ایجا نقش بازی می کند اما نسبت به برخی اخبار دیگر بی توجه باشید.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران با اشاره به اینکه بین باور و خواست تفاوت وجود دارد، خاطرنشان کرد: باور زمانی صادق است که با امر واقع مطابقت کند اما خواست همان آرزوها است که هنوز به واقعیت مبدل نشده است.
علم الهدی بیان کرد: باورها و خواسته های انسان به شدت با یکدگیر آمیخته هستند و انسان ها برخی موارد را با توجه به انگیزه ی دست یابی به آنها باور دارند همین طور که به لحاظ معرفت شناسی دلیل های انگیزشی جایگاه تعلیم و تربیت را نسبت به علوم توصیفی تغییر می دهند.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی افزود: علوم انسانی (سیاست و اقتصاد) معطوف به باورها هستند چراکه هر کدام دنبال دلیل هنجاری اند و باید به دنبال پاسخ چرایی ها باشند.
وی با اشاره به اینکه در جهان بینی اسلامی که معتقد است جهان موجود با شعوری است می توان دنبال دلیل بود ادامه داد: در امور واقع با توجه به وضع جهان بینی مدرن نمی توان دنبال دلیل بود.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه علوم انسانی در پی دلیل های توجیهی است در حالیکه علوم دیگر مانند علوم طبیعی در پی دلیل های تبیینی اند، تصریح کرد: علوم به دو دسته ی علوم معطوف به دلایل تبیینی و توجیهی تقسیم می شود. اکثر تحقیقات علوم انسانی معطوف به دلایل هنجاری و توجیهی است همانطور که در روش شناسی علوم انسانی روش های کیفی را جایگزین روش های کمی می شود.
علم الهدی ادامه داد: در روش های کمی معمولا در پی مواردی مانند بلایای طبیعی اما در روش های کیفی در جست و جوی روابط اعمال هستیم.
وی با بیان اینکه اگر تولید علم را بر عهده ی نظام تعلیم و تربیت بگذاریم و دانشگاه را محلی برای توزیع و تولید علم بدانیم قطعا تعلیم وتربیت اسلامی نسبت به سایر علوم انسانی نقش پیشرو دارد، اظهارکرد: بر این اساس به نظر می رسد یک انقلاب حکومتی در علوم انسانی نیاز هست.
علم الهدی بیان کرد: برنامه های توسعه ی کشور ما بر اساس توسعه و اقتصاد صنعتی در چرخش اند در صورتی که باید بر نامه های توسعه در طول محور تعلیم و تربیت حرکت کنند، اگر هدف تعلیم و تربیت پرورش انسان موحد و ایجاد جامعه ی اسلامی است باید در مبدا توسعه و اقتصادصنعتی قرار گیرند./924/ص