به گزارش سرویس مسائل مستحدثه پایگاه فقه حکومتی وسائل، کتاب «موسیقی و غنا از دیدگاه اسلام»، نوشته محمد اسماعیل نوری که چاپ اول آن در سال 1385 و چاپ چهارم آن در سال 1393 توسط مؤسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، انجام شده است، در قالب 9 فصل برای استفاده تخصصی طلاب و دانشجویان سازماندهی شده است.
این کتاب از 183 منبع مرتبط در زمینه موسیقی و غنا، بهره برده است که ضمن حفظ امانت در ارجاع به نویسندگان، به شرح و توضیح و اضافات متعددی جهت درک و دریافت بهتر خوانندگان از مباحث، کوشش نموده است. این کتاب در قالب 9 فصل سازماندهی شده است.
معرفی کتاب
مفهوم موسیقی و غنا
فصل اول با عنوان «مفهوم موسیقی و غنا» ابتدا مفهوم لغوی موسیقی و سپس مفهوم نت و مفهوم لغوی غنا بیان شده است. در ادامه، کلام فقها در تعریف موسیقی و غنا، فرق غنا و موسیقی و نیز موسیقی سنتی از نظر مراجع تقلید بیان شده است.
سیر تاریخی موسیقی و‌غنا
فصل دوم با عنوان «سیر تاریخی موسیقی و‌غنا» با توجه به بررسی سه حدیث مربوط، مشخص می کند که اختراع موسیقی (نوازندگی) و غنا (آوازخوانی) از کارهایی است که به دست شیطان تأسیس شده است. در ادامه به پیشرفت فن موسیقی در میان ملتها، در زمان جاهلیت و بعد از ظهور اسلام، پرداخته شده است. و در انتها، نتیجه گیری شده است موسیقی و غنا از زمانی که به دست شیطان و قابیل اختراع شده است، همواره به صورتهای گوناگون و با آلات مختلف دست تابعان شیطان و افراد بدکردار بوده و هیچ گاه، افراد صالح به آن آلوده نشده اند.
ادله اربعه در موسیقی و غنا
فصل سوم با عنوان «ادله اربعه در موسیقی و غنا»، درباره مبغوض بودن «موسیقی» و «غنا» به استناد منابع فقه، کتاب، سنت، اجماع و عقل که ادله اربعه هستند، می پردازد.
آیات درباره غنا و موسیقی
فصل چهارم با عنوان «آیات درباره غنا و موسیقی» اشاره به آیاتی می کند که طبق نظر مفسران و روایات رسیده از پیشوایان معصوم بر غنا و موسیقی تطبیق گردیده و یا از مصادیق آن، شمرده شده است. بر اساس این بررسی، در قرآن آیاتی است که طبق تفسیر موازین قرآن و روایات منقول از پیشوایان معصوم (ع) بر زشتی و حرمت «غنا» و «موسیقی» دلالت می کند. قرآن کریم از ابتدای نزول تا آخر، با این عمل زشت و گناه خطرناک مبارزه کرده و آن را عملی منفور و مطرود اعلام کرده است.
روایات درباره غنا و موسیقی
در فصل پنجم با عنوان «روایات درباره غنا و موسیقی»، پس از تعریف مفهوم «تواتر» به اقسام خبر متواتر که به لفظی،معنوی و اجمالی تقسیم می شود، پرداخته شده است. تواتر روایات دال بر حرمت غنا موسیقی از نوع تواتر معنوی یا اجمالی می باشد.
نویسنده در ادامه این فصل، پس از اثبات تواتر روایات دال بر حرمت غنا و موسیقی به بیان نظر تعداد کثیری از فقهای متقدم شیعه و دسته بندی این روایات پرداخته است. در روایات اسلامی، درباره غنا و خانه ای که در آن، غنا و آوازخوانی صورت گیرد، تعبیرهای تندی از قبیل: بدترین صدا، خبیثترین موجودات، عامل نفاق و فقر، مقدمه بلاهای خطرناک و ...دیده می شود. در ادامه این فصل، به نقل احادیثی که به گونه ای با موسیقی یا نوازندگی یا آلات آن ارتباط دارد،«روایات در نکوهش شخص خواننده و نوازنده» و «روایات در ممنوعیت گوش دادن به غنا و موسیقی» و «روایات در پرهیز از غنا و موسیقی و پاداش اخروی آن» که حاکی از مطلوبیت پرهیز از غنا و موسیقی، است، پرداخته شده است. از مجموع احادیثی که در پنج عنوان ذکر شد و به حد تواتر نیز رسیده است، استفاده می شود، غنا و موسیقی، هم برای خواننده و نوازنده و هم برای شنونده آنها، حرام است.
در فصل ششم با عنوان « غنا و موسیقی از دیدگاه فقهای اسلام» ابتدا به آرا و فتاوای فقهای اهل سنت اشاره و سپس سخنان برخی از فقهای شیعه درباره حرمت غنا، موسیقی و آلات آن بیان می شود. اینکه فقهای اهل سنت در حکم غنا، بسی اختلاف دارند. برخی آن را مباح، گروهی آن را حرام و دسته ای آن را مکروه می دانند. همه علما و فقهای شیعه، به جز اندکی، معتقدند که غنا و خوانندگی، ذاتأ حرام است، چه حرام دیگری با آن باشد یا نباشد.
در فصل هفتم با عنوان «بررسی روایات موهم جواز غنا یا موسیقی» با بررسی روایات نقل شده، مشخص شده است که روایات تحریم، متواتر معنوی است و تعداد قابل توجهی از آنها با سند صحیح یا موثق، نقل شده است ولی جواز روایات موهم اندک است و هیچ کدام آنها، سند قابل قبولی ندارد. مضمون روایات تحریم، موافق قرآن و مخالف نظر عامه (اهل سنت) است ولی روایات موهم جواز، مخالف قرآن و سنت و موافق نظر عامه است. از این رو، به فرض اگر سند روایات موهم جواز صحیح هم بوده باشد، باز اولویت با روایات تحریم است. در ادامه این فصل، نظر برخی از فقهای متقدم شیعه(آیت الله خوانساری و لاری) و برخی از مراجع تقلید (آیت الله گلپایگانی، تبریزی و مکارم شیرازی) را درباره روایات موهم جواز غنا و موسیقی، آورده شده است.
در فصل هشتم با عنوان «مستثنیات» ابتدا به بیان شمول مفهوم غنا (در هر کجا که آهنگ طرب انگیز وجود داشته باشد؛ اگرچه در قرائت قرآن، دعا، اذان، مرثیه و امثال آنها باشد) و سپس درمورد استثنای جواز غنا در قرائت قرآن، دعا و اذکار توسط محقق سبزواری پرداخته شده است که البته ایشان پس از مدتی، در کتاب جداگانه ای تحت عنوان «رسالة فی التحریم الغنا» از نظر قبلی خود برگشت و به حرمت همه اقسام غنا، فتوا داد. یکی از سوالات مربوط به این فصل این است که: آیا حرمت غنا یا موسیقی استثنا دارد؟
باتوجه به اینکه اصل حرمت غنا و موسیقی ذاتی است و به همه انواع غنا و موسیقی را شامل می شود. و باید دلیل معتبری برای استثنا وجود داشته باشد.
نویسنده در فصل نهم، با عنوان «مطالب متفرقه» پنج مطلب را مورد بررسی قرار داده است. مطلب نخست این فصل مربوط به شناخت گناه کبیره بودن یا نبودن غنا و موسیقی با استفاده از روایات و کلام فقها،و در مطلب دوم، به بیان فتاوای فقهای عظام درباره تشویق خوانندگان و نوازندگان و در ادامه به بررسی «ممنوعیت هر گونه همکاری با مطرب» به استناد آیه 2سوره مائده و بیان استفتا از برخی فقها در خصوص: الف)همکاری در تشکیل هنرستانهای آموزش موسیقی، ب) اجاره دادن بلند گو به مطرب ج)ضبط و تکثیر فیلم و نوارهای حرام پرداخته شده است. در مطلب سوم این فصل، «ممنوعیت حضور در مجلس گناه» با استناد به فتاوای برخی از فقها در این خصوص، بیان شده است. در مطلب چهارم با عنوان «رعایت آداب اسلامی در مجالس جشن و سرور و میلاد معصومین (ع) و مساجد و مجالس اهل بیت(ع) و استفتاء از برخی آیات عظام، پرداخته شده است. در مطلب پنجم این فصل، به روایات و کلام صاحب الکفایه و کلام برخی از علما درباره حسن احتیاط در غنا و موسیقی پرداخته شده است.
در نتیجه ی فصل نهم این کتاب آمده است؛ درمواردی که تحقق غنا یا موسیقی معلوم باشد، حتمأ باید از آن دوری کرد و در مواردی که مشکوک باشد، باز اجتناب بهتر است و این احتیاط بسیار مطلوب است، زیرا احتیاط راه نجات است.
علاقه مندان می توانند کتاب «موسیقی و غنا از دیدگاه اسلام» را با مراجعه به مؤسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم) تهیه کنند.