به گزارش خبرنگار سرویس اقتصاد پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل حجت الاسلام محسن غرویان در جلسات نهم و دهم درس گفتار ربا که در تاریخ 27 و 28 شهریور ماه 1396 برگزار شد سه اصل مالکیت مختلط ، آزادی اقتصادی و عدالت را مورد بررسی قرار داد.
حجةالاسلام غرویان در ابتدا خاطرنشان کرد: در اسلام هم مالکیت خصوصی داریم و هم عمومی یعنی نه اقتصاد به صورت فردی است و نه جمعی بلکه هر دو در اسلام هست
استاد حوزه علمیه قم در ادامه آورده است : همه چیز ملک خداست بعد برای پیامبر است و بعد برای امام و بعد می رسد به ولی فقیه که در آنجا ولی فقیه را نیز آورده است. پس رتبه مالکیت عمومی مقدم است بر مالکیت خصوصی. خلاصه ملکیت عمومی طبق نظر فقهایی که قائل به ولایت فقیه هستند بر ملکیت خصوصی مقدم است.
وی در پایان افزود: شهید صدر محدودیت های درون اسلام را به دو بخش تقسیم می کند.1- محدودیت ذاتی(محدودیت درونی) 2- محدودیت های عینی
تقریر این دروس در ادامه می آید:
بیان کردیم که شهید صدر معتقد است سه اصل اساسی در اقتصاد اسلامی داریم 1- اصل مالکیت مختلط 2- اصل آزادی اقتصادی 3- اصل عدالت
اصل اول را تا حدودی توضیح دادم که در اسلام هم مالکیت خصوصی داریم و هم عمومی یعنی نه اقتصاد به صورت فردی است و نه جمعی بلکه هر دو در اسلام هست. در اسلام ما معتقدیم که قوانین بر اساس فطرت است و می گویند که فطرت انسان اصل مالکیت خصوصی را طلب می کند و شما می بینید که وقتی چیزی را به بچه می دهید سفت و محکم آن را می گیرد و برای خودش می خواهد و این یعنی حس مالکیت خصوصی در فطرت انسان است. البته از آن طرف در اسلام به ضرورت های اجتماعی نیز توجه شده و باید در مواردی جلوی مالکیت خصوصی را گرفت زیرا مالکیت خصوصی در بعضی موارد موجب نزاع می شود، زیرا حس انسان طوری است که می خواهد همه چیز را به ملک شخصی خودش در بیاورد و این مشکل ساز است.
سوال : در تعارض این دو مالکیت آیا مالکیت عمومی کنار زده می شود؟
جواب : هیچ کس همینطور نمی تواند بگوید که این ملک برای من است بلکه باید زحمت بکشد برای آن مثلا زمین را آباد کند و ...که شیخ انصاری در مکاسب این را دارد که می گوید که همه چیز ملک خداست بعد برای پیامبر است و بعد برای امام و بعد می رسد به ولی فقیه که در آنجا ولی فقیه را نیز آورده است. پس رتبه مالکیت عمومی مقدم است بر مالکیت خصوصی. خلاصه ملکیت عمومی طبق نظر فقهایی که قائل به ولایت فقیه هستند بر ملکیت خصوصی مقدم است.
در برنامه اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی موارد استثنایی آمده است با اینکه شوروی سابق تفکر جمعی داشت و فردی قائل نبود و با این حال در همان قانون یک استثنایی می زنند و مالکیت خصوصی نیز داده می شود. مثلا می گویند که زمینی است که می دهند به ده خانواده و می گویند که کار کنید ولی زمین برای شما نیست بلکه کار کنید و استفاده کنید، ولی در کنار آن زمینی که دولت برای کار به مردم می دهد یک زمین هم برای خود فرد به او بدهد. اما اساس بر مالکیت اجتماعی است و در مواردی خاص ، ملکیت خصوصی هم داده شده است.
اصل در اسلام بر آزادی فعالیت اقتصادی است مثلا شما می خواهی کسی را اجیر کنی برای کاری و یا خودت اجیر شوی برای کاری و... و منعی برای آن نیست، اما محدودیت هایی در اسلام در مسائل اقتصادی داریم که باید بررسی شود.
مثال : شهید صدر محدودیت های درون اسلام را به دو بخش تقسیم می کند.
محدودیت ها به دو دسته قابل تقسیم است : 1- محدودیت ذاتی(محدودیت درونی) : یک سری محدودیت های ذاتی در اسلام وجود دارد که از روح و فکر انسان سرچشمه می گیرد. اسلام با نظام معرفتی خودش یک شخصیتی در فرد مسلمان ایجاد می کند که این شان و شخصیت او، در فعالیت های اقتصادی او را محدود می کند مثال شراب فروشی ، که یک شخص مسلمان این کار را نمی کند و می گوید با عقاید و روح من تعارض دارد.
2- محدودیت های عینی:
منظور، محدودیتی است که در جامعه اسلامی از خارج، فرد را کنترل کند مثلا می گویند که حق ندارید مواد مخدر وارد کشور کنید که این کنترل ها و محدودیت ها از طرف حاکم و قانون است که عمده این محدودیت ها توسط حاکمیت تعیین می گردد. الان یک مجمعی داریم به نام مجمع تشخیص مصلحت نظام که در مورد همین موارد بحث می کنند و تصمیم می گیرند.
این محدودیت ها فصلی هست و متناسب با شرایط زمان و مکان تعیین می گردد. بر خلاف آن محدودیت ذاتی درونی که بیان شد.
معنای «اولی الامر» که در آیه قرآن آمده به این معناست که این ها می توانند محدودیت هایی را برای شما تعیین کنند.
323/905/ع