vasael.ir

به گزارش سرویس سیاست پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، مصطفی دلشاد تهرانی، عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث، در شانزدهمین جلسه تفسیر قرآن خود در مجتمع آموزشی رشد، گفت: چنانچه آمد اگر می‌خواهیم مراد خداوند را بهتر بفهمیم، لازم است که روش فهم قرآن را بیشتر بفهمیم و در این راستا باید مفردات، مرکبات و قرائن را بیشتر بشناسیم.

همان‌طور که بیان شد قرائن متصل و منفصل است. در حوزه قرائن بیان شد قرائن متصل بافتار و ساختار تقسیم می‌شود. در بحث سازمان آیات بیان شده که همه آیات قرآن کریم از منظر هدایتی یک هدفی را دنبال کند و ما در کنار هر فهمی که از آیات داریم باید سعی کنیم یک نگاه هدایتی و تربیتی داشته باشیم.

وی افزود: ما در این جلسه به موانع و مقتضیات سیاسی و اقتصادی در قرآن خواهیم پرداخت. مراد این است که انسان در نسبت با هدایت با اموری از سیاست و اقتصاد سر و کار دارد که یا او را به سوی هدایت و تربیت می‌برد و یا از آن مانع می‌شود. نباید در دام قدرت‌هایی افتاد که مانع هدایت انسان هستند.

دلشاد تصریح کرد: برخی از آیات ناظر بر این مسائل هستند. مثلا در قرآن کریم از سه گروه در یک جامعه نام برده شده که در مقابل هدایت موضع دارند و نمی‌خواهند انسان‌ها آن طور که شایسته هستند تربیت شوند و دوست دارند انسان‌ها را استحمار و استعمار کنند و به دنبال کسانی هستند که بندگی آن‌ها را بکنند. خداوند از ایشان تعبیر می کند به ملاء یا قدرت‌های سیاسی، مترفین یا قدرت‌های اقتصادی که در تنعم نعمت داریی به سر می‌برند و سر کشی می کنند و احبار الرهبان که رهبراننی دینی هستند که می‌خواهند انسان‌ها بندگی آنها را بکنند.

وی ادامه داد: مثلا در آیه ۵۹ و ۶۰ سوره اعراف خداوند می‌فرماید: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَى قَوْمِهِ فَقَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکُمْ عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ* قَالَ الْمَلَأُ مِنْ قَوْمِهِ إِنَّا لَنَرَاکَ فِی ضَلَالٍ مُبِینٍ: همانا نوح را به سوى قومش فرستادیم پس گفت اى قوم من خدا را بپرستید که براى شما معبودى جز او نیست من از عذاب روزى سترگ بر شما بیمناکم* سران قومش گفتند واقعا ما تو را در گمراهى آشکارى مى‌‏بینیم.» این جریان هر روز اتفاق می‌افتد.

این سخن گروه‌هایی سیاسی است که نمی‌خواهند انسان‌ها بالنده شوند. قدرت‌های اقتصادی و سیاسی نوح گفتند ما بی‌گمان تو را در گمراهی آشکار می‌بینیم. قدرت‌های سیاسی مانع هدایت هستند و قرآن می‌گوید بازی قدرت‌های سیاسی را در هر دوره‌ای نخورید.

عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث افزود: آیات ۳۴-۳۵ سوره سبا «وَمَا أَرْسَلْنَا فِی قَرْیَهٍ مِنْ نَذِیرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ کَافِرُونَ* وَقَالُوا نَحْنُ أَکْثَرُ أَمْوَالًا وَأَوْلَادًا وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِینَ: و [ما] در هیچ شهرى هشداردهنده‏‌اى نفرستادیم جز آنکه خوشگذرانان آنها گفتند ما به آنچه شما بدان فرستاده شده‏‌اید کافریم* و گفتند ما دارایى و فرزندانمان از همه بیشتر است و ما عذاب نخواهیم شد.» منطق همیشه تاریخ است. این نگاه و فهم همیشه بوده است.

امیرمومنان(ع) بیانی دارد که تکان دهنده است. در نامه امام علی(ع) خطاب به مردم مصر می‌فرماید که من یک دغدغه دارم که کسانی زمام امور مردم را به عهده بگیرند که نبخردان و نابکاران شما باشند که این‌ها مقابل منذران می‌ایستند و دارائی‌های عمومی را غارت می‌کنند و بندگان خدا را به بندگی خود می‌گیرند و انسان‌های صالح و شایسته را دشمن قرار می‌دهند و فاسقین را دار و دسته خود قرار می‌دهند.

وی با بیان اینکه گروه سوم احبارالرهبان هستند پیشوایان دینی که می‌خواهند مردم بنده آن‌‌ها باشند، گفت: این افراد می‌خواهند که مردم چاکری آنها را بکنند در آیه ۳۱ سوره توبه «تَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَالْمَسِیحَ ابْنَ مَرْیَمَ وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا إِلَهًا وَاحِدًا لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ سُبْحَانَهُ عَمَّا یُشْرِکُونَ: اینان دانشمندان و راهبان خود و مسیح پسر مریم را به جاى خدا به الوهیت گرفتند با آنکه مامور نبودند جز اینکه خدایى یگانه را بپرستند که هیچ معبودى جز او نیست منزه است او از آنچه [با وى] شریک مى‏‌گردانند.» این مسئله را می‌توان دید.

دلشاد تصریح کرد: در این آیه عوام یهود و نصرانی دانشمندان خود را مالکان مدبر خویش گرفته‌اند. در بحث قرائن غیرمتصل نکته‌ای دیگر در خصوص این آیه را خواهم گفت. حضرت امام صادق(ع) در خصوص این آیه می‌گوید مراد پرستیدن نیست، بلکه عوام سخنان آنان را هرچه بود گوش کردند. این مانع هدایت و تربیت است.

عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث افزود: مرحوم کلینی در مجلد اول کافی و ابتدای کتاب العلم حدیثی را روایت کرده است که به این جا می‌رسد که پیامبر اکرم(ص) می‌گوید که خداوند به حضرت داود(ع) وحی کرد که میان من و خودت عالم فریفته دنیا را قرار نده که تو را از راه دوستی من باز می‌دارد. این روحیانیون مانع‌اند، عالم مکنت‌طلب، منزلت‌طلب. روایت ادامه می‌دهد این‌ها قطاع طریق بندگان جویای من‌ هستند.

وی ادامه داد: قرآن می‌گوید اگر در جامعه‌ای مستبدان حاکم باشند، کسانی که بگویند حرف حرف ماست، این مانع هدایت و تربیت است. امام علی(ع) در نهج‌البلاغه و عهد نامه مالک می‌فرماید: مبادا بگویی و تصور کنی که من مسلط هستم و از من فرمان دادن و از مردم اطاعت است. این موجب تباهی دل، سستی و ضعف دین و موجب نزدیک شدن دگرگونی است.

دلشاد افزود: استبداد انسان‌ها، خود و دیگران را هلاک می‌کند. قرآن از زبان ملکه سبا در آیه ۳۴ سوره سبا می‌گوید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ کَثِیرًا مِنَ الْأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَیَأْکُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَیَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَالَّذِینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّهَ وَلَا یُنْفِقُونَهَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ: اى کسانى که ایمان آورده‏‌اید بسیارى از دانشمندان یهود و راهبان اموال مردم را به ناروا مى‌‏خورند و [آنان را] از راه خدا باز مى‌دارند و کسانى که زر و سیم را گنجینه مى‌کنند و آن را در راه خدا هزینه نمى‌کنند ایشان را از عذابى دردناک خبر ده.» یک واقعیت سیاسی را بیان می‌کند. ملکه سبا می‌گوید پادشاهان، هنگامی به جامعه‌ مسلط بشوند، آن را تباه می‌کنند، این همان سخن امیر مومنان است. مستبد نمی‌تواند انسان شایسته و منذر را تحمل کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه قرآن می‌گوید اگر این‌ها خواستند به شما تجاور کنند، از خود دفاع کنید، گفت: در منطق دین دفاع از اجزای ایمانی است. قرآن می‌گوید ایمان و عمل صالح. از جلوه‌های برجسته عمل صالح، دفاع بحق و مشروع است. در آیه ۲۵۱ سوره بقره و در همین راستا می‌خوانیم: «فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَقَتَلَ دَاوُودُ جَالُوتَ وَآتَاهُ اللَّهُ الْمُلْکَ وَالْحِکْمَهَ وَعَلَّمَهُ مِمَّا یَشَاءُ وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَلَکِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعَالَمِینَ: پس آنان را به اذن خدا شکست دادند و داوود جالوت را کشت و خداوند به او پادشاهى و حکمت ارزانى داشت و از آنچه مى‏‌خواست به او آموخت و اگر خداوند برخى از مردم را به وسیله برخى دیگر دفع نمی‌کرد قطعا زمین تباه مى‏‌گردید ولى خداوند نسبت به جهانیان تفضل دارد.»

وی ادامه داد: آیات قرآن دفاع را جزئی از ایمان می‌داند. جهاد مشروع یعنی دفاع و نه جهان‌گشائی. قرآن رخصت دفاع به مومنان داده است. راه تربیت قرآنی بدون این به روی انسان گشوده نمی‌شود. امیرمومنان(ع) در این رابطه می‌گوید به هر طرف نگاه کنید جز این که ستمگری ستم می‌کند نمی‌بینید، هر روز این رفتارهای را می‌توان دید

دلشاد افزود: روحیه فرعونی که در قرآن مورد نکوهش است، قوم خود را تحقیر می‌کند تا آنها اطاعت‌پذیر باشند؛ اگر کسی در حریم انسانی باشد تن به تفرعن نمی‌دهد و در مقابل فرعون سر خم نمی‌کند؛ فرعون می‌گوید بدون اجازه من فکر نکنید، وقتی ساحران در مقابل موسی قرار گرفتند و فهمیدند که او حق است، فرعون آنها را از فکر کردن منع کرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث تصریح کرد که در آیات ۱۲۳-۱۲۴ سوره اعراف می‌خوانیم: «قَالَ فِرْعَوْنُ آمَنْتُمْ بِهِ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَکُمْ إِنَّ هَذَا لَمَکْرٌ مَکَرْتُمُوهُ فِی الْمَدِینَهِ لِتُخْرِجُوا مِنْهَا أَهْلَهَا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ * لَأُقَطِّعَنَّ أَیْدِیَکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ مِنْ خِلَافٍ ثُمَّ لَأُصَلِّبَنَّکُمْ أَجْمَعِینَ* قَالُوا إِنَّا إِلَى رَبِّنَا مُنْقَلِبُونَ: فرعون گفت آیا پیش از آنکه به شما رخصت دهم به او ایمان آوردید قطعا این نیرنگى است که در شهر به راه انداخته‏‌اید تا مردمش را از آن بیرون کنید پس به زودى خواهید دانست * دستها و پاهای‌تان را یکى از چپ و یکى از راست ‏خواهم برید سپس همه شما را به دار خواهم آویخت.» فرعون به ساحران می‌گوید آیا شما بدون اجازه من فکر می‌کنید؟ قرآن می‌گوید انسان واجد شرایط هدایت انسانی است که ایمان‌ می‌آورد، مهاجرت کرده و در راه خدا جهاد می‌کند نجات یافتگان هستند.

دلشاد ادامه داد: قرآن می‌گوید باید با ظالم و چپاول‌گران مرزبندی داشته باشید؛ اما با کسانی که به شما ستم نکردند اما اعتقادات دیگری دارند، مشرک‌هستند، با آنها بدرفتاری نکنید، آیات ۸-۹ سوره ممتحنه این مسئله را بیان می‌کند. می‌توان نسبت با ایشان نیکی گسترده رفتار کرد. در قرآن بهترین مقتضی سیاسی هدایت عدالت است.

وی با بیان اینکه قسط بهترین بستر هدایت و تربیت در قرآن است، گفت: آیه ۲۵ سوره حدید «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِیَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ* به راستى [ما] پیامبران خود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آنها کتاب و ترازو را فرود آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند و آهن را که در آن براى مردم خطرى سخت و سودهایى است پدید آوردیم تا خدا معلوم بدارد چه کسى در نهان او و پیامبرانش را یارى مى‌کند آرى خدا نیرومند شکست‌ناپذیر است.» این مطلب را بیان می‌کند. مردم باید به عدالت برخیزند.

عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث ادامه داد: کار زندگی اقتصادی حرام و حلال نیز در هدایت موثر است. جامعه حرام‌خوار نمی‌تواند به هدایت منجر شود از جامعه‌ای که همه بر سر هم کلاه می‌گذارند، نمی‌شود انتظار تعالی عمومی داشت. انسان با صدقه پاک می‌شود. این مقتضی اقتصادی هدایت است، در آیه ۲۷۱ سوره بقره می‌خوانیم: «إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِیَ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَیُکَفِّرُ عَنْکُمْ مِنْ سَیِّئَاتِکُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ: اگر صدقه‌‏ها را آشکار کنید، این‏، کار خوبى است‏، و اگر آن را پنهان دارید و به مستمندان بدهید، این براى شما بهتر است‏؛ و بخشى از گناهانتان را مى‏‌زداید، و خداوند به آنچه انجام مى‏‌دهید آگاه است‏.»

دلشاد تصریح کرد: در آیه ۲۷۲ سوره بقره خداوند می‌گوید«لَیْسَ عَلَیْکَ هُدَاهُمْ وَلَکِنَّ اللَّهَ یَهْدِی مَنْ یَشَاءُ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَلِأَنْفُسِکُمْ وَمَا تُنْفِقُونَ إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ: هدایت آنان بر عهده تو نیست‏، بلکه خدا هر که را بخواهد هدایت مى‌‏کند، و هر مالى که انفاق کنید، به سود خود شماست‏، و(لى‏) جز براى طلب خشنودى خدا انفاق مکنید، و هر مالى را که انفاق کنید (پاداش آن‏) به طور کامل به شما داده خواهد شد و ستمى بر شما نخواهد رفت‏.» انفاق باعث هدایت است.

این یعنی قدم‌های اقتصادی سازنده برای خود شماست و مناسبت ظالمانه‌ای وجود دارد اما شما باید اقدام کنید تا عدالت محقق شود. شان ایمانی همین است، نمی‌شود انسان ادعای ایمان بکند و مناسبات اقتصادی‌اش ناسالم باشد. نمی‌توان ادعای دین کرد ولی صدقه نداد./102/م