به گزارش سرویس مسائل مستحدثه پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی در مورد لحاظات به عنوان رکن اصلی موضوع شناسی گفت: باید بعضی از اصطلاحات را جعل و اعتبار نمود تا معانی مد نظر در قالب الفاظ دراید و بستر گفتگو و اندیشه ورزی را فراهم آورد. این اصطلاحات اگرچه در ادبیات فقهی نیز وجود دارد ولی استعمال و توجه به انها در سطح علمی متناسب با اصطلاحاتی علمی و تخصصی نبوده است.
الف: لحاظات الشارع؛ مربوط به قبل التشریع است
ب: اعتنائات الشارع؛ مربوط به قبل التشریع است
ت: اهتمامات الشارع؛ مربوط به قبل التشریع است
ث: عنایات الشارع؛ مربوط به قبل التشریع است
ج: اعتبارات الشارع: که عبارت از خود تشریع است.
برای اینکه روشن شود که منهج و روش کشف اعتبار تشریع با کشف اعتبارات قبل التشریع لزوما یکی نیست؛ بلکه تفاوت هایی دارد، اندکی نیز به مباحث روش شناسی پرداخته می شود؛ بنابراین بعد از تعریف نظریه فقهی و قبل از ارائه نظریه فقهی شأن و منزلت، به روش شناسی نظریه فقهی پرداخته می شود و بعد از آن احکام فقهی شأن و منزلت ارائه می‌گردد.
نکته ی مهم این که ، علم با ادبیاتش قوام، جلا، انضباط و امکان استدلال و نقد و بررسی بهتری می یابد، یعنی اگرچه هر علمی بالاخره دارای ادبیاتی هست ولی هر چه توسعه ی ادبیاتی پیدا نماید در حفظ کیان خود، بقا، پیشرفت ، نفوذ و سیطره ی خود موفق تر است و درغیر این صورت علمی کم توان است.
اعتبارات ماقبل التشریع
اصطلاحات گذشته یعنی لحاظات ، اعتبارات، اعتنائات ، عنایات و اهتمامات شارع به مناسبتی که فقیه در موقعیتی قرار گرفته است تولید شده است ولی یک اصطلاح به معنای واقعی کلمه نبوده است و لذا باید درکلام فقها رصد شود و معنایی که مد نظرشان بوده را کشف کرد و بعد در ارتباط با آن معنا ، یک معنای متناسب با نظریه ی فقهی را باید به توافق رسید و به کار گرفت تا یک اصطلاح خاص در فقه الاجتماع تلقی گردد.
فوائد تمرکز بر مصطلحات
الف: باعث می شود که کلمات فقها رصد شود و این اصطلاحات و مظان استعمال آنها به دست آید. در این صورت است که می شود انعکاس این دو اعتبار یعنی اعتبار تشریع و اعتبار ما قبل التشریع و میزان این انعکاس را ارزیابی و توصیف نمود و گزارشی از آن ارائه داد.
ب: این تمرکز بر مصطلحات زمینه ساز است برای تعریف نظریه ی فقهی ، زیرا که نظریه ی فقهی به اعتبارات قبل از تشریع می پردازد .
ج: فقیه را قادر می سازد تا مفترضات یا مفروضات یا تقدیرات شارع را سنخ بندی نماید یعنی بتواند بگوید که مثلا اعتبارات ماقبل التشریع 5 قسم است که در بالا ذکر شد یا با بررسی و رصد بیشتر ممکن است دسته بندی دیگری ارائه نماید.
در این جلسه اندکی به بررسی لحاظات شارع پرداخته میشود تا در جلسه ی بعد به صورت مفصل تر به آن پرداخته شود.
درباره ی ماهیت لحاظات شارع که گاهی در ادبیات فقهی به آن ملاحظات یا ملحوظات شارع نیز گفته می شود اقوالی وجود دارد ازجمله امام رحمه الله می فرمایند که لحاظ از مقوله ی تصور است. لحاظ شارع یعنی تصور شارع و طبیعتا غیر از اعتبار شارع است زیرا که اعتبار شارع یعنی اقدامه علی الجعل، قیامه بالجعل که از مقوله ی انشاء حکم است.
مرحوم عراقی رحمه الله می فرمایند که لحاظ شارع یعنی توجه نفس بعد از تصور. بنابراین هر تصوری لحاظ نیست بلکه تصوری که با یک توجه و عنایت همراه باشد لحاظ نامیده می شود.
استاد مبلغی، بدون که وارد بحث استدلالی شوند نظر امام را قبول دارند.
بنابراین لحاظ شارع نه اعتبار شارع است و نه ملازم اعتبار است ، یعنی این گونه نیست که هر وقت لحاظ باشد حتما اعتباری هم موجود است. این مطلب ، یک مبنا برای نظریه پردازی فقهی است. باید به دنیای لحاظات شارع پا گذاشت . راه های دستیابی به دنیای لحاظات را در بحث روش شناسی تولید نظریه ی فقهی تقدیم خواهیم کرد.
تهیه و تنظیم : محرم آتش افروز