به گزارش خبرنگار سرویس سیاست پایگاه فقه حکومتی وسائل، عبدالوهاب فراتی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه اندیشه و فرهنگ اسلامی در نشست «حکومت شایسته از منظر رسول گرامی اسلام» که در دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، به تحلیل بافت دولت پیامبر(ص) در مدینه پرداخت.
وی با طرح این پرسش که چرا دولت پیامبر برای ما مهم است و به چه دلیل نیاز است که به حکومت پیامبر برگردیم و چرا نیاز است که دولت پیامبر و مفاهیم قبل و بعد از آن را تحلیل کنیم، گفت: در چند سال اخیر شاهد برپایی دولت داعش بوده‌ایم و کسانی که متون این ایدئولوژی را بررسی کردند، همه مفاهیم ایدئولوژی آنان به مفاهیم قبل ازهجرت به مدینه پرداخته است و به همین دلیل ما چاره ای جز بازگشت به مفاهیم پیرامون دولت پیامبر (ص) نداریم.
فراتی در ادامه با طرح پرسش دیگری مبنی بر اینکه مسلمانان چه تصویری از دولت پیامبر دارند، گفت: وقتی تفسیرهای کنونی را مشاهده و بررسی می کنیم به دو تفسیر متفاوت از دولت پیامبر(ص) می رسیم.
تفسیرهای دوگانه از حکومت پیامبر در مدینه
وی در ادامه به بررسی دو تفسیر از حکومت پیامبر اسلام پرداخت و اظهار کرد: این دو تفسیر شامل سنتی و جدید است که در تفسیرهای سنتی حکومت پیامبر(ص) در مدینه وجهه تأسیسی دارد و یک دولت شرعی و واجب نفسی به حساب می آید و در واقع دیدگاه‌های سنتی معتقدند که حکومت پیامبر در مدینه در امتداد حضور پیامبر در مکه است که پیامبر مجری این حکومت در مدینه می‌شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه اندیشه و فرهنگ اسلامی با اشاره به این مطلب که اگر ما چنین تفسیری از دولت پیامبر(ص) در مدینه نداشته باشیم نظریه امامت در اندیشه شیعه معنای خودش را از دست می دهد، تصریح کرد: در مقابل این تفسیر، تفسیر جدیدی وجود دارد که درآن از دولت پیامبر به دولت تاریخی، عقلایی و عرفی یاد می کنند که جایگاه شرعی ندارد.
وی با بیان اینکه در تفسیر جدید آنان معتقدند که هر فرد دیگری هم که به جای پیامبر بود که انقلابی را به راه می انداخت بعد از آن در مدینه به تأسیس دولت اقدام می کرد، اظهار کرد: شرایط جزیزه العرب باعث شد که پیامبر دولتی تأسیس کند که همراه با ایدئولوژی باشد که به اقتضای دین نبوده است؛ بلکه به دلیل سکونت مسلمانان در آن شهر بوده است.
عرفی بودن دولت پیامبر در تفسیرهای جدید
فراتی با اشاره به این مطلب که کسانی که براساس تفسیرهای جدید از بافت دولت مدینه حرکت می کنند راهی به سمت دینی بودن آن باز نمی کنند، اظهار کرد: دولت در نظر آنها یک حکومت مدنی است؛ بدین معنا که جامعه مذهبی و دولت به شدت مدنی است.
وی با بیان اینکه برخی از روشنفکران مذهبی ما که مخالفت با دینی بودن حکومت دارند شعارشان همین است که جامعه مذهبی و دولت مدنی باشد، تصریح کرد: برای اینکه بنیان های چنین نظریه ای را استدلال کنند دولت پیامبر را عرفی ارایه می کنند و می گویند که تأسیسی نیست و دولت در امتداد رسالت پیامبر(ص) در مکه وجود نداشته است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه اندیشه و فرهنگ اسلامی با اشاره به این مطلب که هر تفسیری از بافت عرفی دین که منظور آن حکومت است باید استدلال خود را از دولت مدینه بگوید، تصریح کرد: طرفداران نظریه اول که نگاه آنها سنتی است که معتقدند دولت مقدمه نفسی است که از باب مقدمه واجب، در این مرحله واجب نشده است.
وی ادامه داد: کسانی که طرفدار نگاه دوم هستند استدلال های باستان شناسی دارند و می گویند قبل از پیامبر اسلام عربستان دولت داشته است و زبان دوره جاهلیت کامل بوده است که شامل گرامر و قواعد و دستوراست که وقتی زبان به این مرحله برسد آخرین مرحله یک تمدن است و تمدن به وجود می آید و پیامبر فقط دست به تشکیل حکومت عرفی زده است که جایگاه شرعی ندارد.
فراتی با بیان اینکه اگر دیدگاه دوم را بپذیریم که همان تفسیر عرفی و مدنی است، این تفسیر در جاهلیت مشخص می شود، تصریح کرد: در عین حال تفسیر جدید می گوید که فقدان ایمان به توحید است که می گویند عربستان قبل از اسلام جاهلیت دارد چرا که در بافت سنتی جاهلیت را به معنای فقدان تمدن و دولت می گیرد و ما هر نگاهی به دولت پیامبر داشته باشیم تأثیر بسیاری در این تعریف دارد.
شرح«صحیفه النبی»
وی در ادامه با اشاره به متن «صحیفه النبی» تحلیل پیامبر را از تشکیل دولتی که در مدینه به وجود آورده است، بیان کرد و گفت: در دیدگاه سنتی و جدید که می توان از آن به روشنفکری مذهبی و جدید هم نام برد؛ وقتی به قرائت های معتبر از حکومت پیامبر و به تفسیر داعش می‌رسد گیر می‌افتد؛ چرا که اینجا پارادوکس وجود دارد و به همین دلیل ما در قرائت های اصیل باید مداوم مواظب باشیم که قرائت های نادرست از دولت پیامبر مثل آنچه که از حکومت داعش اتفاق افتاد دوباره تکرار نشود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه اندیشه و فرهنگ اسلامی ادامه داد: ما نمی توانیم به یک تفسیر عرفی در دولت پیامبر برسیم و بگوییم که دولت او یک بنیان عرفی و مصلحتی داشته است و به همین دلیل نیاز است تا مبانی پیش از دولت پیامبر را بررسی کنیم.
وی در ادامه با اشاره به «صحیفه النبی» که نخستین قانون اساسی مدینه است، گفت: این صحیفه یک میثاق مهم است که دراین سالها کمتر به آن پرداخته شده است؛ در حالی که در پاکستان این متن جزو کتب درسی است؛ اما در ایران هنوز دانشگاهیان آن را نخوانده اند.
وی با بیان اینکه ماهیت امت دراین میثاق نگاه پیامبر به این بافت است که غیرسیاسی و غیر مذهبی است؛ بدین معنا که نمی گوید امت فقط از مسلمانان باشند، تصریح کرد: در اینجا امت محصول یک قرارداد جمعی است که در سرزمین اسلامی زندگی می کنند که نگاه ایدئولوژیک ندارد.
فراتی ادامه داد: در «صحیفه النبی» پیامبر نگاه اینچنینی دربافت دولت خود ندارد که حالا که یهودی ها این میثاق را امضا کرده اند لازم نیست از من پیامبر که در مدینه می گویم اطاعت کنند و به همین دلیل آنان می توانند از همان روش سابق خودشان پیروی کنند و در عین حال قسمت های متعددی از صحیفه همین ایده تکراری را دارد.
وی با تأکید بر این مطلب که جامعه ای که پیامبر در مدینه تأسیس می کند خصلت ایدئولوژی ندارد و در عین حال سیاسی است، تصریح کرد: همانطور که از ظاهر این صحیفه برمی آید یهودیان هم در این بافت حضور دارند چرا که پیامبر فدرالیسم قبیله ای را پذیرفته است مثل همان کاری که عراق با اقلیم کردستان انجام داده است.
فراتی درادامه با بیان اینکه بحث های دیگری هم وجود دارد که دراین صحیفه فرد خارج از اقتدار قبیله به فردیت می رسد، اظهارکرد: اگر این نوع نگاه به آزادی و قراردادهای مدنی بین مردم به صورت غیر ایدئولوژیک به اعضای جامعه اسلامی برسد نیاز به تحلیل است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه اندیشه و فرهنگ اسلامی ادامه داد: دولت پیامبر دارای ذخایر فراوانی است که برای بنیاین های زندگی جدید می توان از آن استفاده کرد و حتی برای گفته های مدرن هم از همین دولت پیامبر می توان بهره برد./102/9340/م