به گزارش خبرنگار پایگاه تخصصی وسائل اوراق منفعت، نمونه‌ای از ابزارهای بازار سرمایه است که به رغم ظرفیت‌های فراوان هنوز جایگاه در خوری را در بازار سرمایه پیدا نکرده است. به همین علت دکتر مجید حبیبیان نقیبی در کتاب «اوراق منفعت تحلیل فقهی و اقتصادی» به معرفی این اوراق به مجامع علمی و تصمیم سازی، به عنوان ابزاری مناسب برای بازار سرمایه در جوامع اسلامی و حتی غیر اسلامی پرداخته است. بی‌تردید حضور قابل قبول ابزارها در جوامع اسلامی مستلزم وجود دو ویژگی اساسی کارایی اقتصادی و سازگاری با شریعت اسلامی است. از این رو بررسی فقهی اوراق منفعت و نیز مباحث اقتصادی مربوط به آن از محورهای اصلی این نوشتار ۲۲۲صفحه ای است.
مولف در فصل اول درصدد است ماهیت اوراق منفعت را مورد کاوش قرار دهد به همین علت ابتدا کلیاتی از موضوع بیان نموده و سپس پیشینه تحقیق را بیان نموده و پس از آن به بازگویی محدودیتها و مشکلات تحقیق می‌پردازد. و در ادامه نیز مفاهیمی چون بازارهای مالی، بازار سرمایه اسلامی، ابزارهای بازار سرمایه اسلامی و در نهایت با معرفی اوراق منفعت و هر آن چه مربوط به آن است از جمله ویژگی‌های این اوراق، فصل را به اتمام می‌رساند.
مبانی فقهی اوراق منفعت فصل دوم کتاب آقای حبیبیان است. این فصل با چند پرسش آغاز گردیده و پس از آن عقد اجاره توضیح داده و ربط آن با این اوراق بیان و سپس شرایط و ویژگی‌های آن نه تنها توضیح داده می‌شود بلکه پاسخ پرسش آیا منافع را می‌توان در قالب عقد مورد بررسی، منتقل کرد؟ نیز داده می‌شود و می‌گوید" به عبارت روشنتر واقعیت آن است که نهاد اجاره برای انتقال منافع ابداع و امضا شده است و به تعبیری اجاره اولا و بالذات برای انتقال منافع و سببی برای مالکیت خدمت است؛ به طوری که برخی فاروق اصلی بین اجاره و سایر عقود مانند بیع را انتقال منافع توسط اجاره دانسته اند. از این رو، بحث مبسوط در مورد پرسش اول ضرورتی ندارد و در این نوشتار به همین اشاره اکتفا می‌شود."[1]
در ادامه این فصل نیز؛ نویسنده به پاسخگویی به بقیه سوالات و پس از ارائه راه حلهای پیشنهادی، فصل را با نتیجه گیری به پایان رسانده که در آن خواننده کتاب می‌خواند" اگر راهی برای تصحیح انتقال اوراق منفعت در بازارهای اولیه و ثانویه با آموزه‌های اسلام در قالب عقود امضایی و معین پیدا نشود، می‌توان به عنوان قراردادی نوظهور سازگار با شریعت اسلامی آن را معرفی کرد؛ به طوری که بتواند به صورت فعال و مفید در بازارهای اولیه و ثانویه بازار سرمایه اسلامی حضور یابد." [2]
آقای حبیبیان در فصل سوم اثر خویش که به همت پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در سال ۱۳۹۵منتشر گردیده، کاربردهای اقتصادی اوراق منفعت را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. این عالم دینی ابتدا جایگاه اوراق منفعت را توضیح داده و می‌نویسد" مهم‌ترین نقش اقتصادی اوراق منفعت،کارایی آنها برای تامین منابع مالی تسهیلان عمومی به خصوص به عنوان ابزاری برای تجهیز پس اندازهای کوچک توده مردم است. تسهیلات عمومی به ویژه در کشورهای در حال توسعه معمولا از رشد تقاضای به نسبت پایدار، پیوسته و یکنواخت برخوردار است. این تقاضا اساسا از عوامل پایدار و مستمر نظیر نرخ رشد جمعیت، نرخ رشد بلند مدت تولید ناخالص داخلی، شهرنشینی و نرخ انتقال تکنولوژی به کشورهای در حال توسعه تاثیر می‌پذیرد."[3] در ادامه این فصل ، مولف ضرورت و نیاز به اوراق بهادار را در قالب دو بخش، تامین کسر بودجه دولت و تامین منابع برای بنگاه‌های تولیدی و خدماتی به طور جداگانه توضیح می‌دهد. اوراق منفعت، بازارها و سیاست‌های مالی و پولی، اوراق منفعت و برخی از متغیرهای مهم از دیگر مباحثی است که در این فصل توضیح داده شده و این فصل نیز با خلاصه و نتیجه گیری به پایان می‌رسد که در آن آورده شده" با توجه به گسترش روز افزون حضور اوراق بهادار و ابزارهای مالی اسلامی در اقتصاد جوامع اسلامی و حتی غیر اسلامی، طراحی، تصویب و انتشار اوراق منفعت می‌تواند زمینه تعامل هر چه بیشتر اقتصادی کشورهای اسلامی را با جوامع مسلمان و حتی غیر مسلمان فراهم آورد."[4]
ریسک و بازدهی اوراق منفعت عنوان فصل چهارم کتاب حاضر است. آقای حبیبیان که آثار دیگری همچون «اولویتهای پژوهشی اقتصاد اسلامی» و «قرض الحسنه و راهبردهای توسعه اقتصادی» را در کارنامه علمی خویش داشته؛ در این فصل به بحث ریسک و بازدهی ابزارهای بازار سرمایه اسلامی در قالب مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه و بومی سازی آن برای اوراق منفعت می‌پردازد.
مفهوم ریسک و بازدهی شروع کننده این فصل است و پس از آن نیز انواع ریسک همچون ریسک سیاسی و شریعت و سایر ریسک‌ها توضیح داده و سپس ریسک و بازدهی سایر ابزارهای بازار سرمایه بررسی می‌گردد و در نهایت با نتیجه گیری به پایان می‌رسد.
بی اغراق، اوراق منفعت هنوز هم جایگاه مناسب خویش را حتی در نزد اندیشمندان اقتصاد اسلامی نیافته است؛ فصل پنجم با عنوان واقعیت و پتانسیل اوراق منفعت درصدد پوشش همین خلا در ادبیات مربوط است و در آن با مروری به گذشته، تبیین وضعیت موجود، توضیح پتانسیل و بیان فرصتها و چالشهای فرا روی اوراق منفعت، به این مهم همت گماشته است. این فصل در نهایت پس از بیان خلاصه ای از فصل و نتیجه گیری با ارائه پیشنهادهایی همچون تلاش گسترده برای فرهنگ سازی بین شرکتها و آحاد مردم جامعه برای پذیرش و استقبال از اوراق منفعت به پایان می‌رسد.
کتاب «اوراق منفعت تحلیل فقهی و اقتصادی» که در چاپ اول با تیراژ ۵۰۰نسخه وارد بازار شده؛ اکنون با قیمت ۱۱۶۰۰تومان عرضه می‌گردد.
پی‌نوشت:
[1] کتاب «اوراق منفعت تحلیل فقهی و اقتصادی» ، دکتر مجید حبیبیان نقیبی ،ص 27
[2] همان،ص110
[3] همان،ص 113
[4] همان،ص 133
603/323/ع