به گزارش خبرنگار سرویس اقتصاد پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل حجت الاسلام حاج مهدی نقیبی در جلسات سیزدهم و چهاردهم درس گفتار ربا که در تاریخ 18 و 19 مهر ماه 1396 برگزار شد بازدارندگی انسان از تلاش هاى اقتصادى ، مصداق ظلم بودن ، موجب فساد وتباهی شدن و ایجاد قساوت قلب را از دیگر دلائل تحریم ربا دانست.
حجةالاسلام نقیبی در ابتدا خاطر نشان کرد: ربا باعث مىشود که مردم از تولید، تجارت ها و معاملههاى مفید و سودمند، اما پر زحمت و حلال، روى گردان شده، جذب این معامله فاسد و پر درآمد و کم زحمت بشوند. لذا اسلام آن راحرام کرد
استاد حوزه علمیه خراسان در آورده است : طبق آیه شریفه «وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِکُمْ لا تَظلِمون و لا تُظلَمون» ربا مصداق ظلم است و همچنین طبق روایت شریف حضرت رضا (علیه السلام) که می فرماید: «.. و لما فى ذلک من الفساد و الظلم ... » ربا منشأ فساد و ظلم است.
وی در پایان افزود: عواطف انسانی به خاطررباخواری ازبین می رود ودرنتیجه مانع ازکار خیر می شود. ربا خوارفقط به منافعش فکر می کند وشدیدا دچار ضعف عواطف انسانى است نه او درحق دیگران رحم می کند ومتقابلا موردعلاقه دیگران وخصوصا کسانی که ازاو (وام ربوی) گرفته اند نمی باشد.
تقریر این دروس در ادامه می آید:
دلیل دوّم: ربا انسان را از تلاش هاى اقتصادى سازنده باز میدارد.
ربا باعث مىشود که مردم از تولید، تجارت ها و معاملههاى مفید و سودمند، اما پر زحمت و حلال، روى گردان شده، جذب این معامله فاسد و پر درآمد و کم زحمت بشوند. لذا اسلام آن راحرام کرد. در این باره روایات متعددى داریم.
عن هشام بن الحکم انه سال ابا عبدالله (ع) عن علة تحریم الربا فقال: انه لو کان الربا حلالا لترک الناس التجارات و ما یحتاجون الیه فحرم الله الربا لتنفر الناس من الحرام الى الحلال و الى التجارات من البیع و الشراء فیبقى ذلک بینهم فى القرض. »
هشام بن حکم از حضرت صادق (ع) پرسید: چرا ربا حرام شده است؟ حضرت فرمودند: اگر رباخوارى حلال بود مردم کارهاى مفید تجارى و هر آنچه را که به آن احتیاج داشتند ترک مىکردند؛ به همین جهت خداوند ربا را حرام کرد تا مردم از آن متنفر شوند و به سوى کارهاى حلال و تلاشهاى اقتصادى مفید بروند و وام فقط به صورت قرض الحسنه باقى بماند. » و به عبارت دیگر ربا خواران همیشه سربار جامعه انسانى و افراد مفت خوارى هستند و پیوسته خون دیگران را مىمکند مانند حیوانى که خود تولید خون نمىکند و از بدن حیوانات دیگر خون مىمکد و این کار رباخوار مشمول روایت مشهور حضرت رسول اکرم (ص) است که فرمودند: «ملعون من القى کلّه على الناس» «کسى که بار خود را بر دوش جامعه بیفکند و سربار مردم باشد مورد لعن و نفرین است» بانکهاى ربوى دنیاى امروز نیز، تبدیل به کانون درآمدکاذب شده وروز به روز سرمایه دارتر و در مقابل، مردم فقیرتر و مستصعفتر مىشوند. درنتیجه تا سودهای باد آورده ربوی باشد افراد سرمایه دار، خودشان رابه زحمت نمی اندازند وبادادن قرض ربوی کارشان را پیش می برند
دلیل سوم: ربا مصداق ظلم است
در قرآن آمده است: «وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِکُمْ لا تَظلِمون و لا تُظلَمون» واگر توبه کنید پس برای شماست اصل سرمایه تان. نه ظلم می کنید و نه زیر بار ظلم می روید؛ از آیه به دست می آید ربا گرفتن ظلم است و اگر سرمایه اصلیتان را به شما باز نگردانند به شما ظلم شده است، لذا نباید ربا گرفت چراکه ظلم به بدهکار است وباید سرمایه اولیه به طلب کار برگردد تا مورد ظلم قرار نگیرد.
بنابراین قبل ازاین که آیه فوق، ربا را مصداق ظلم بداند مردم یا آن را ظلم به حساب نمی آوردند ویا این که می دانستند وپشت گوش می انداختند وآن گاه که ظلم بودن ربا بیان شد قبحش روشن بوده و به اصطلاح فقها و اصولیّون از مستقلات عقلیّه است.
دلیل چهارم: ربا موجب فساد وتباهی است
محمد بن سنان از امام على بن موسى الرضا علیه اسلام نقل کرده است، مىفرمایند: «.. و لما فى ذلک من الفساد و الظلم ... » و به خاطر این که ربا منشأ فساد و ظلم است ربا حرام شده است.
اینکه ربا باعث تباهی به معنی از بین رفتن ظاهری مال باشد نباید صحیح باشد؛ چرا که در ظاهر هم برای ربا دهنده و هم ربا گیرنده منافعی دارد. بنابراین باید معنای جامعی برای ربا بیابیم که هم بر ربادهنده و هم رباخوار صدق کند.
برخی فساد را از نتایج و ثمرات ظلم دانسته اند؛ ربا فساد آور است و سجایای اخلاقی انسان را از بین می برد. رحم را از دل افراد زائل می کند؛ به گونه ای که حتی به برادرش رحم نمی کند.
یک معنی برای فساد این است که گرچه در ظاهر مال ربوی زیاد می شود ولی در واقع و عند الله زیاد نمی شود. قرآن کریم می فرماید: لا یربو... ، به این معنی که برکت ندارد.
علامه طباطبائی خیلی زیبا ربا را در المیزان مطرح فرموده است. ایشان دو چیز را از نظر اسلام بسیار شدید مردود دانسته است؛ 1- تسلط کفار و مشرکین بر جامعه اسلامی. 2- ربا. رباخوار در جنگ با خدا است؛ چنین فردی وجامعه ای که آلوده به ربا باشد چگونه می تواند در مسیر الهی حرکت کند؟!
دلیل پنجم: ربا باعث قساوت قلب می شود
عواطف انسانی به خاطررباخواری ازبین می رود ودرنتیجه مانع ازکار خیر می شود. ربا خوارفقط به منافعش فکر می کند وشدیدا دچار ضعف عواطف انسانى است نه او درحق دیگران رحم می کند ومتقابلا موردعلاقه دیگران وخصوصا کسانی که ازاو (وام ربوی) گرفته اند نمی باشد. و این مسئله در روایات معصومین (علیهم السلام) مورد توجه واقع شده است.
1ـ «عن سماعة قال: قلت لابى عبدالله (ع) : انى قدر أیت الله تعالى قد ذکر الربا فى غیر آیت وکرره؟ قال: و تدرى لم ذاک؟ قلت: لا، قال: لئلا یمتنع الناس من اصطناع المعروف. »
سماع مىگوید: به حضرت صادق (ع) عرض کردم: چرا خداوند متعال مسئله ربا را در قرآن به طور مکرر مطرح کرده (و تحریم نموده) است؟ !
امام فرمود: علت آن را مىدانى؟ عرض کردم: نه، حضرت فرمود: به خاطر این که مردم - در اثر ربا خوارى - از کارهاى خیر و شایسته (مانند قرض الحسنه) باز نمانند.
2ـ قال الصادق (ع) : «انما حرم الله عزوجل الربا لکیلا یمتنع الناس من اصطناع المعروف» فرمود: «علّت حرمت ربا این است که مردم از کارهاى خیر و شایسته باز نمانند». و روایات دیگرى که نزدیک به همین مضمون است.
مقصود از «اصطناع معروف» قرض الحسنه است وآن یکی ازبهترین کارهای اجتماعی است که برای مردم نیازمند کار گشایی دارد وازمصادیق زیبای عواطف انسانی است و اسلام نسبت به آن تاکیددارد تا آن جا که آن را از صدقه برتر و مهمتر شمرده است.
323/907/ع