به گزارش سرویس حقوق پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، کتاب «شرح مختصر منشور حقوق و مسئولیت های زنان در نظام جمهوری اسلامی»، در راستای شرح و توضیح عبارات موجود در بندهای منشور حقوق و مسئولیت های زنان تدوین شده است؛ زیرا هر یک از بند های این منشور داراری نکات ویژه ای است که با نگاه سطحی و زود گذر بدان توجه نمی شود. این کتاب به اهتمام «زهرا آیت اللهی» تدوین شده است.
نگارنده در دو بخش مجزا، ابتدا به بیان اصول و مبانی موضوع مورد نظر خود پراخته و سپس به شرح بندهای منشور حقوق و مسئولیت های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران می پردازد.
اصول و مبانی
این بخش در سه قسمت با عناوین: 1. حقوق و مسئولیت های فردی زنان؛ 2. حقوق و مسئولیت های خانوادگی زنان 3. حقوق و مسئولیت های اجتماعی زنان، تنظیم شده است.
در هر یک از قسمت ها نگارنده تک تک این حقوق و مسئولیت ها را ذکر کرده که برای نمونه در هر بخش به چند مورد اشاره می شود.
الف) حقوق و مسئولیت های فردی زنان
1. حق برخورداری از حیات شایسته و تمامیت جسمانی و مسئولیت محافظت از آن در مقابل هر گونه بیماری، حادثه و یا تعدی؛ 2. حق برخورداری از تکریم و مسئولیت رعایت آن برای دیگران؛ 3. حق آزادی اندیشه و مصونیت از تعرض و عدم امنیت در داشتن اعتقاد؛ 4. مصونیت جان، مال و حیثیت زنان و زندگی خصوصی آنان از تعرض غیر قانونی و...
ب)حقوق و مسئولیت های خانوادگی زنان
1. حق برخورداری دختران از سرپرستی شایسته توسط والدین؛ 2. حق برخورداری دختران از نفقه شامل: مسکن، پوشاک، تغذیه سالم و کافی و تسهیلات بهداشتی جهت تامین سلامت جسمانی و روانی آنان؛ 3. حق تعلیم و تربیت دختران و ایجاد زمینه شکوفایی استعداد ها و خلاقیت های آنان 4.حق آگاهی از حقوق و تکالیف زوجین و آیین همسرداری و برخورداری از امکانات لازم در این زمینه؛ 5. حق برخورداری از حمایت های مادی و معنوی در ایام بارداری و شیر دهی؛ 6.حق برخورداری زن از حقوق مادی خود هنگام انحلال خانواده و بهره مندی از رفتار نیکوی همسر هنگام جدایی و...
ج) حقوق و مسئولیت های اجتماعی زنان
1. حق مشارکت زنان در سیاست گذاری، قانون گذاری، مدیریت، اجرا و نظارت در زمینه بهداشت و درمان به ویژه در خصوص زنان؛ 2. حق دسترسی فراگیر و عادلانه به امکانات ورزشی و آموزشی در زمینه تربیت بدنی و تفریحات سالم؛ 3. حق مصونیت از تعرض گفتاری و رفتاری دیگران و مسئولیت گفتار و رفتار خویش همراه با احترام نسبت به اعضای جامعه؛ 4. حق تحصیل در آموزش عالی تا بالاترین سطح علمی؛ 5. حق پژوهش، تالیف، ترجمه و انتشار کتب، مقالات در نشریات عمومی و تخصصی با رعایت صداقت، امانت و مصلحت جامعه؛ 6. حق بهره مندی از نفقه در ازدواج دائم مطابق با شأن زن، توسط شوهر یا پدر و یا فرزند در صورت نیاز زن و توانمندی آنان؛ 7. حق ماکیت بر اموال و دارایی شخصی و بهره برداری از آن ها با رعایت حدود شرعی و قانونی؛ 7. حق و مسئولیت کسب آگاهی و مشارکت و نقش آفرینی در تعیین مقدرات اساسی کشور جهت حفظ و تحکیم نظام اسلامی؛ 8. حق و مسئولیت آگاهی از رویدادها و مسائل سیاسی جهان به ویژه جهان اسلام؛ 9. حق و مسئولیت زنان در دفاع مشروع از دین و کشور و نیز جان، مال و ناموس خود و دیگران؛ 10 حق برخورداری از تدابیر قانونی و حمایت قضایی به منظور پیشگیری از جرم و ستم به زنان در خانواده و جامعه و رفع آن؛ 11. حق استفاده از وکیل و مشاور حقوقی در دادگاه و یا سایر مراجع حقوقی و...
بخش دوم
قسمت اول: حقوق و مسئولیت های فردی و خانوادگی زنان
فصل اول: دختران در خانواده
نویسنده در این فصل به شرح بند 14 تا 20 منشور حقوق و مسئولیت های زنان پرداخته است؛ برای نمونه در توضیح بند 17 مبنی بر حق تامین نیازهای عاطفی و روانی دختران و برخورداری از رفتار ملاطفت آمیز والدین و مصونیت آنان از خشونت های خانوادگی، چنین آمده است: «توجه به نیازهای عاطفی و روانی دختران یکی از نیازهای اساسی آن ها محسوب می شود. آن چه مسلم است این که صرف تامین نیازهای مادی نظیر خوراک، پوشاک و مسکن برای سلامت فرزندان کافی نیست، بلکه توجه به سلامت روانی آنان ایجاب می کند که نیازهای عاطفی و روانی آن ها نیز تامین شود، خصوصاً در مورد دختران با توجه به ویژگی های طبیعی و احساسی، اهمیت این مساله بیشتر است...».
فصل دوم: تشکیل و تداوم خانواده
شرح و توضیح بند 21 تا 39 در این فصل پرداخته شده است که برای نمونه در توضیح بند 29 مبنی بر حق و مسئولیت تامین، تخصیص، طهارت و سلامت در ارتباط جنسی با همسر قانونی و حق اعتراض قانونی در صورت نقض آن ها، چنین آمده است: «مسئولیت زنان در تامین ارتباط جنسی، در فقه تحت عنوان «تمکین» مطرح شده است. مطابق قوانین اسلامی زن موظف است تا در صورت عدم منع شرعی یا عقلی، نیاز جنسی همسر خویش را برآورده سازد؛ علاوه بر آن، زن حق دارد تا نیاز جنسی خود را با همسرش برآورده سازد و شوهر موظف به تامین این نیاز همسر خویش است. بر مبنای این حق و مسئولیت، هرگاه زن یا شوهر دارای عیبی باشند که مانع رابطه زناشویی شود، طرف مقابل حق فسخ نکاح دارد...».
فصل سوم: انحلال خانواده
نگارنده به شرح توضیح بند 40 تا 46 پرداخته و برای نمونه در توضیح بند 40 مبنی بر حق جدایی از همسر در صورت عدم امکان سازش پس از مراجعه به دادگاه و ارائه دلایل موجه و مسئولیت رعایت قوانین طلاق، آورده است که در قانون مدنی، زن می تواند به این دلایل از دادگاه درخواست طلاق کند: 1. هر گاه شوهر از پرداختن نفقه استنکاف نماید؛ 2. در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج باشد؛ 3. هر گاه زن از سوی شوهر وکالت در طلاق دادن داشته باشد.
قسمت دوم: حقوق و مسئولیت های اجتماعی زنان
سپس نگارنده در پنج فصل به شرح و توضیح بندهای می پردازد که در ادامه گزارش مختصری درباره این فصول ارائه می گردد:
فصل اول: درباره حقوق و مسئولیت های سلامت جسمی و روانی (بند 47 تا 59)
برای نمونه در توضیح و شرح بند 49 مبنی بر حق مشارکت زنان در سیاست گذاری، قانون گذاری، مدیریت، اجرا و نظارت در زمینه بهداشت و درمان، به ویژه در خصوص زنان آمده است که مشارکت زنان در سیاست گذاری و قانون گذاری در این زمینه می تواند کمک موثری به انطباق مقررات موجود با نیازها و توانایی های زنان در مسائل مربوط به بهداشت و درمان باشد؛ همچنین در یک جامعه اسلامی، حقوق زنان ایجاب می کند که امکان مراجعه به زنان متخصص و کارآمد در مسائل بهداشتی-درمان در جامعه برای آن ها فراهم باشد و بر مبنای همین حق می بایست زمینه برای مدیریت، اجرا و نظارت زنان در مسائل مربوط به بهداشت و درمان، خصوصاً در امور مربوط به زنان فراهم باشد.
فصل دوم: حقوق و مسئولیت های فرهنگی زنان (بند 60 تا 88)
نگارنده در توضیح بند 73 مبنی بر حق بهره مندی از مراکز فرهنگی ویژه بانوان با رعایت ضوابط اسلامی و با توجه به خصوصیات روحی و جسمی آنان و با اولویت مناطق محروم، آورده است: «دسترسی زنان به محیط های مناسب لازمه اعمال حق آنان برای انجام فعالیت های فرهنگی در جامعه است و برای تحقق آن باید دستگاه ها و سازمان های ذی ربط مکان هایی را که از هر لحاظ از جمله معماری و موقعیت جغرافیایی با ویژگی های جسمی و روانی بانوان مساعد است مهیا نمایند؛ این مراکز فرهنگی از نظر رعایت ضوابط اسلامی باید به گونه ای باشد که از نظر حفظ حجاب و عدم اختلاط نامشروع با نامحرمان بنا به نوع فعالیت خود در آن جا آسوده باشند و به راحتی به فعالیت بپردازند.
فصل سوم: حقوق و مسئولیت های اقتصادی زنان( بند 89 تا 111)
در این فصل به حقوقی از جمله حق بهره مندی زن از نفقه در ازدواج دائم توسط شوهر، حق برخورداری از ما ترک متوفی و وصایای مالی او طبق قوانین اسلامی، حق وقف و پذیرش و رسیدگی به آن، حق پذیرش وکالت یا وصایت در امور اقتصادی و... اشاره شده است. برای نمونه نویسنده در شرح بند 93 مبنی بر حق تعیین مهریه و دریافت آن از همسر و هر گونه دخل و تصرف در آن، آورده است که «مهریه» عبارت از هدیه ای است که به مناسبت عقد نکاح، مرد ملزم به دادن آن به زن می شود. الزام مربوط به تملیک مهر ناشی از حکم قانون و مبتنی بر احکام اسلام است و به همین دلیل سکوت زوجین در عقد و حتی توافق بر این که زن مستحق مهر نباشد، نمی تواند تکلیف مرد را در این زمینه از بین ببرد.
فصل چهارم: حقوق و مسئولیت های سیاسی زنان( بند 112 تا 130)
به طور مثال در توضیح بند 116 مبنی بر حق شرکت در انتخابات و انتخاب شدن در مجلس، شوراهای مختلف، مشارکت در برنامه ریزی های دولتی و تصدی مدیریت های عالی با رعایت موازین، آمده است که حق زنان برای شرکت در انتخابات، نشأت گرفته از یک حق سیاسی و مبنایی است به نام حق «حاکمیت ملی».
در خصوص حق زنان برای انتخاب شدن در سمت «ریاست جمهوری» بین صاحب نظران اختلاف نظر وجود دارد و این اختلاف ناشی از تفاسیر متفاوتی است که از عبارت «رجال سیاسی» در قانون اساسی به عنوان یکی از شرایط اصلی داوطلبان برای احراز این سمت، ارائه شده است. کلمه رجال از نظر لغوی مبین آن است که واجدین شرایط ریاست جمهوری از میان مردان انتخاب می شود و بر اساس این استنباط، زنان حق شرکت در انتخابات ریاست جمهوری به عنوان انخاب شونده را ندارند؛ ولی اگر رجال به مفهوم عرفی آن منظور باشد، از این کلمه معنی «شخصیت» استنباط می شود و بر مبنای این نظر، مانعی برای شرکت زنان به عنوان داوطلب احراز این مقام وجود ندارد. گرچه در قانون اساسی در مورد به کارگیری کلمه رجال، صراحتی ندارد ولی تفسیر شورای نگهبان در این مورد معنای اول را تایید نموده است.
فصل پنجم و نهایی: حقوق و مسئولیت های قضایی زنان(بند 131 تا 148)
در این فصل به حقوقی هم چون حق برخورداری زنان از آموزش های حقوقی، حق برخورداری از تدابیر قانونی و حمایت قضایی به منظور پیشگیری از جرم و ستم به زنان در خانواده و جامعه و رفع آن، حق برخوردای از محاکم خاص خانواده در جهت حفظ اسرار، ایجاد صلح و سازش در خانواده و تسهیل در حل و فصل اختلافات و ... اشاره شده است.
برای نمونه نگارنده در شرح بند 142 مبنی بر حق برخورداری از تخفیف قانونی از نظر میزان مجازات و یا معافیت از آن و یا نحوه اجرا در صورت ندامت و اثبات توبه زنان بزه کار در زمان بارداری، شیر دهی و بیماری، آورده است که مطابق قانون در صورت احراز ندامت و پشیمانی در زنان بزه کار، در تعیین میزان مجازات یا اجرای آن تخفیفاتی اعمال می شود که برخی از آن ها عبارت اند از: 1. اظهارات و راهنمایی های متهم: اظهارات و راهنمایی های متهم در مراجع تعقیب و یا کشف جرم و یا در دادگاه چنان چه در شناختن شرکا و معاونان جرمی که خود او به ارتکاب آن متهم است موثر و یا در کشف اشیایی که از این جرم تحصیل شده راه گشا باشد، از آن جایی که دلالت بر ندامت فرد بزه کار می کند، از جهات تخفیف به شمار می آید؛ 2. وضع خاص متهم: وضع خاص متهم ممکن است به وضع جسمانی و روانی اعم از کهولت، بیماری و یا دوران خاصی نظیر بارداری یا شیر دهی منصرف باشد.
کتاب «شرح مختصر منشور حقوق و مسئولیت های زنان در نظام جمهوری اسلامی»، نوشته زهرا آیت اللهی است که به همت انتشارات روابط عمومی شورای فرهنگی-اجتماعی زنان و خانواده، به حجم 252 صفحه و در سال 1391 انتشار پیدا کرده است./601/ف