به گزارش خبرنگار سرویس اقتصاد پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل حجت الاسلام محسن ملکی ابرده در جلسات نوزدهم و بیستم درس گفتار بانکداری اسلامی که در تاریخ 29 و 30 مهر ماه 1396 برگزار شد شئون سه گانه پول ، خصوصیت های پنجگانه پول و همچنین ماهیت قرض را مورد بررسی قرار داد.
مدرس حوزه علمیه مشهد در ابتدا شئون اختصاصی پول را اینگونه بیان کرد: پول سه شان مهم را دارد. شان اول: وسیله داد و ستد است و مبادلات به وسیله پول انجام می شود. شان دوم: وسیله محاسبه مالیت اشیاء است. شان سوم: مخزن است برای ثروت.
وی در ادامه شان اول پول را اینگونه تفسیر نمود: پولی که قرار است نیابت کند و مشکالات را در مبادلات حل کند باید پنج خصوصیت داشته باشد.1. رایج شدنش آسان باشد و این طور نباشد که یک جا قبول داشته باشند و جای دیگر خیر. 2. نوع مردم آن را بپذیرند. 3. به راحتی خرد و جزئی شود. 4. به راحتی نقل و انتقال پیدا کند. 5. سریع مستهلک نشود.
استاد ملکی ماهیت وقوع پول در بانک را اینگونه تشریح نمود: وضعیت موجود بانک ها چند صورت دارد: 1. قرض الحسنه 2. حساب جاری 3. سرمایه گذاری بلند مدت 4. کوتاه مدت
وی در پایان در6 امر ماهیت قرض الحسنه را مورد بررسی قرار داد: امر اول: حقیقت قرض الحسنه. امر دوم: قرض هم توسط صیغه قابل اجرا است و هم بالمعاطاه. امر سوم: در مقرض و مقترض شرایط متعاقدین لازم است. امر چهارم: متعلق قرض باید مال و عین باشد و نمی تواند منفعت، حق و غیره باشد. امر پنجم: متعلق قرض باید معین باشد و جزاف و گزاف نباشد. امر ششم: اگر مالی که به قرض داده می شود مثلی باشد برذمه مقترض اداء مثلی است اما اگر قیمی باشد مقترض می تواند اداء مثل کند یا قیمت.
تقریر این دروس در ادامه می آید:
ضرورت پول:
طبق علوم نظری که در اقتصاد است همان طور که این علوم مشعر و دال هستند بر ضرورت بانک همین علوم اقتصادی رایج که از کلمات آن ها برای موضوع سازی استفاده می شود دلیل است که پول هم یک امر ضروری است و بر همین اساس هم در تاریخ از ابتدای زندگی اجتماعی اشیائی بوده اند که نقش پول را بازی می کردند به گونه ای که در آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم چیزهایی مثل نمک، تنباکو و سیگار را پول قرار داده بودند.
پول سه شان مهم را دارد.
شان اول: وسیله داد و ستد است و مبادلات به وسیله پول انجام می شود.
شان دوم: وسیله محاسبه مالیت اشیاء است.
شان سوم: مخزن است برای ثروت.
شان اول: اگر پول نباشد و نقش اول را بازی نکند باعث می شود که هزینه داد و ستد بالا برود و وقت زیادی از بشر در زندگی اجتماعی صرف داد و ستد بشود به جهت این اکه اگر کسی معلم است و می خواهد تدریس کند و بعد از تدریس حق الزحمه دریافت کند حق الزحمه ای که می خواهد دریافت کند برای تامین نیازهای روز زندگی او است اگر پول نباشد باید تدریس را برای کشاورزها قرار دهد و بگوید که من تدریس می کنم و شما در مقابل به من گندم بدهید.
پول تمام این سلسله ها و واسطه ها را حذف می کند.
بنابراین پولی که قرار است نیابت کند و مشکالات را در مبادلات حل کند باید پنج خصوصیت داشته باشد.
خصوصیت اول: این است که رایج شدنش آسان باشد و این طور نباشد که یک جا قبول داشته باشند و جای دیگر خیر.
2. نوع مردم آن را بپذیرند.
3. به راحتی خرد و جزئی شود.
4. به راحتی نقل و انتقال پیدا کند.
5. سریع مستهلک نشود.
بنابراین چنین عنصر مادی برای آسان شدن داد و ستد و از بین بردن عسر و حرج در امور مالی ضرورت دارد.
شان دوم: پول وسیله ای است برای محاسبه مثل وزن و کیل
اگر پول نباشد و ما بخواهیم گندم را بفروشیم یکی می گوید یک کیلو گندم دو تا تخم مرغ است و هر کسی یک چیزی می گوید.
شان سوم مخزن بودن برای ثروت است.
عنصر مهم برای مخزن بودن خلاصه می شود در سرعت نقد شوندگی.
با این سه شان که در پول موجود است یقین پیدا می کنیم که پول یک امر ضروری است و این امر ضروری مالیت دارد که اعتباری است.
مقصد سوم: ماهیت وقوع پول در بانک چیست؟
برای بیان حقیقت وقوع پول عند البنوک وضعیت موجود بانک ها چند صورت را بیان می کند.
1. قرض الحسنه 2. حساب جاری 3. سرمایه گذاری بلند مدت 4. کوتاه مدت
در این چهار صورت اموال در نزد بانک ذخیره می شوند که لازم است هر یک از این چهار عنوان را بررسی کنیم.
حقیقت قرض الحسنه:
تحقیق در قرض الحسنه بیان چند امر را لازم دارد.
امر اول: تعریف قرض در لغت و اصطلاح
قرض در لغت به معنای قطع و جدا کردن است.
قرض در اصطلاح:
محقق در شرایع و اکثر محققین قدما و متاخرین تا قرن 11 و 12 وقتی خواسته اند قرض را تعریف کرده اند به صیغه قرض پرداخته اند و ماهیت آن را تبیین نکرده اند.
الأول: فی حقیقته و هو لفظ یشتمل: على ایجاب کقوله: أقرضتک أو ما یؤدی معناه، مثل تصرّف فیه أو انتفع به، و علیک رد عوضه .. و على قبول، و هو اللفظ الدال على الرضا بالایجاب، و لا ینحصر فی عبارة
حقیقت قرض بر اساس دقت در کلام متاخر المتاخرین:
و هو تملیک مال لآخر بالضمان بأن یکون على عهدته أداؤه بنفسهأو بمثله أو قیمته.
یعنی قرض عبارت است از این که مالی را به ملکیت کسی درآوری مشروط به این که ضامن باشد مال را یا مثل یا قیمتش را برگرداند.
البته از تعریف برخی از قدما تعریف بالا به دست می آید چنانچه علامه در تعریف قرض این طور می گوید: ملکتک و علیک رد عوضه.
امر دوم: قرض هم توسط صیغه قابل اجرا است و هم بالمعاطاه و الدلیل علی ذلک عرف است ما در کتاب و سنت دلیلی بر توقیفی بودن اکثر عقود و ایقاعات در غالب الفاظ نداریم اکثر عقود و ایقاعات نیاز به لفظ ندارند لذا قائل هستیم که اصل عقود و ایقاعات عدم الحاجه الی اللفظ مگر جایی که شارع تصریح کند که اگر لفظ نباشد عقدی و ایقاعی ایجاد نشده است.
امر سوم: در مقرض و مقترض شرایط متعاقدین لازم است.
امر چهارم: متعلق قرض باید مال و عین باشد و نمی تواند منفعت، حق و غیره باشد بلکه فقط مال و آن هم مال مملوک باشد لذا خمر و خنزیر مورد قرض واقع نمی شود و فرقی ندارد که مثلی یا قیمی باشد مقدس اردبیلی در مجمع الفائده تصریح به اجماعی بودن این مطلب می کند.
امر پنجم: متعلق قرض باید معین باشد و جزاف و گزاف نباشد بنابراین اگر مقرض بگوید یکی از این دو مال را به تو قرض می دهم قرض باطل است تعیین متعلق از شرایط قرض است.
امر ششم: اگر مالی که به قرض داده می شود مثلی باشد برذمه مقترض اداء مثلی است اما اگر قیمی باشد مقترض می تواند اداء مثل کند یا قیمت ولی این امر ششم محل خلاف است امور پنجگانه گذشته محل خلاف نیست ولی این امر محل خلاف است لذا باید بحث شود.
323/907/ع