به گزارش خبرنگار سرویس اقتصاد پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل حجت الاسلام محسن ملکی ابرده در جلسات هفدهم و هجدهم درس گفتار بانکداری اسلامی که در تاریخ 25 و 26 مهر ماه 1396 برگزار شد فرق بین سه گانه حق، ملک و حکم را بیان نمود و ماهیت پول را روشن ساخت.
مدرس حوزه علمیه مشهد در ابتدا تفاوت ماهوی بین حق و ملک را منکر شد و گفت: حق و ملک هر دو سلطنت هستند و تفاوت در آثار است مثلا مهم ترین تفاوت این است که حق قابل اسقاط است ولی ملک قابل اسقاط نیست.نسبت بین حق و ملک به حسب آثار عموم و خصوص من وجه است ولی از جهت ماهیتی نمی توان فرق خیلی دقیقی مطرح کرد.
وی در ادامه حکم را اینگونه تعریف نمود: "حکم عبارت است از اعتباری در فعل مکف لذا ماهیت حکم با ماهیت حق و ملک متفاوت است و این اعتبار به ید معتبر است و معتبر در ما نحن فیه شارع است و از این اعتبار دو سنخ حکم به دست می آید یکی حکم وضعی و دیگری تکلیفی ".
وی در پایان افزود: پول مالی اعتباری است. مثلیت در باب پول که برخی از محققین قائل شده اند که پول مثلی است مثلیتش نقشی در مالیتش ندارد یعنی مالیت این پول ها به جنس آنها نیست. مثلی بودن اسکناس و پول نقش در ملکیت دارد صاحب اسکناس نسبت به مثلیت سلطنت دارد.بنابراین تقسیم اموال به مثلی و قیمی اگر هم خاصیتی داشته باشد فقط به درد اموال ذاتی می خورد نه اعتباری و پول اعتباری است.
تقریر این دروس در ادامه می آید:
فرق بین ملک و حق
حق در لغت به معنای ثابت است ولی در اصطلاح مشهور می گویند حق عبارت است از نوعی سلطنت که شارع یا عرف آن را اعتبار می کند که متعلق آن یا عین است یا کار است. طبق این نگاه حق یک امر اعتباری است سلطه انسان نسبت به یک شیئ و یا یک کار است و بر این اساس حق نوعی از ملکیت است و به تعبیر حکیم ملکیت ضعیف شده است. به وسیله عرف و شرع این سلطنت ساخته می شود.
امام می گوید حق عبارت است از حکم وضعی که یک امر اعتباری است که یا از طرف شارع صادر می شود و یا از طرف عرف بنابراین بین ملک و حق تباین است چون حق از سنخ حکم است و ملک از سنخ سلطنت است.
مرحوم حکیم فرموده است حق قسمی از ملک است ولی با این خصوصیات: فرق ملک حقیقی با ملکی که حق است در این می باشد که ملک قوی نیاز به اطراف ندارد ولی حق ملکیت فانی است مثلا حق قصاص بستگی به جانی و مجنون علیه و جنایت دارد به طوری که اگر جانی بمیرد حق از بین می رود ولی اگر مال را دزد ببرد باز ملکیت هست.
بهترین بیان: نمی توان بین ماهیت حق با ملک تفاوت قائل شد حق و ملک هر دو سلطنت هستند و تفاوت در آثار است مثلا مهم ترین تفاوت این است که حق قابل اسقاط است ولی ملک قابل اسقاط نیست.
نسبت بین حق و ملک به حسب آثار عموم و خصوص من وجه است ولی از جهت ماهیتی نمی توان فرق خیلی دقیقی مطرح کرد.
تفاوت بین حق و ملک با فرض سلطنت در هر دو به دو شکل قابل ذکر است.
شکل اول: حق از جهت ماهوی تحققش نیاز به اطراف دارد ولی ملک نیاز ندارد که مرحوم حکیم هم تعبیر کرده به این که حق چهار عنصر دارد: نفس ملکیت، مورد حق، صاحب حق و من علیه الحق ولی در ملکیت این چنین نیست.
شکل دوم: تفاوت بین حق و ملک فقط در آثار است و به حسب آثار نسبت بین حق و ملک عموم و خصوص من وجه است. برخی از آثار مختص به ملک است مثل این که اجاره و رهن تعلق می گیرد ولی بر حق تعلق نمی گیرد نمی شود گفت حقی را اجاره دادم و برخی چیزها مثل اسقاط به حق اختصاص دارد ولی ملک قابل اسقاط نیست و برخی هم مشترک است مثل نقل و انتقال.
تعریف حکم:
حکم عبارت است از اعتباری در فعل مکف لذا ماهیت حکم با ماهیت حق و ملک متفاوت است و این اعتبار به ید معتبر است و معتبر در ما نحن فیه شارع است و از این اعتبار دو سنخ حکم به دست می آید یکی حکم وضعی و دیگری تکلیفی حکم تکلیفی عبارت است از وجوب و کراهت و استحباب و حرمت و اباحه و ما سوی ذلک همه حکم وضعی است.
تلخص مما ذکرنا که مثلیت هیچ نقشی در مالیت شیء ندارد.
مقام دوم: ماهیت شناسی پول
سوالی که در اینجا مطرح است این است که پول مثلی است یا قیمی؟
اولا پول مال است الا این که مالی اعتباری است.
ثانیا مثلیت در باب پول که برخی از محققین قائل شده اند که پول مثلی است مثلیتش نقشی در مالیتش ندارد یعنی مالیت این پول ها به جنس آنها نیست.
ثالثا مثلی بودن اسکناس و پول نقش در ملکیت دارد صاحب اسکناس نسبت به مثلیت سلطنت دارد.
بنابراین تقسیم اموال به مثلی و قیمی اگر هم خاصیتی داشته باشد فقط به درد اموال ذاتی می خورد نه اعتباری و پول اعتباری است.
323/907/ع