گرچه واژه حریم خصوصی نه در آیات قرآن و نه در روایات اسلامی و حتی در قانون اساسی استعمال نشده است اما آیات متعدد، سنت پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) توصیه هایی درباره پرهیز از نقض مصادیق مختلف حریم خصوصی داشته اند که در قالب احاله به حقوق و آزادی های دیگر نظیر حق مالکیت، ممنوعیت از تجسس، حق برخورداری از اصل برائت، حق غیر قابل تعرض بودن حقوق وابسته به شخصیت، مورد حمایت واقع شده است، از این رو خبرنگار سرویس حقوق پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل گفت وگویی با آیت‌الله روح الله قرهی؛ موسس حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) داشته که متن آن در ذیل تقدیم می گردد.
وسائل – تعریف حریم خصوصی در فقه چیست؟
یکی از نکات بسیار مهم در اسلام بحث حریم خصوصی است، در بسیاری از آیات قرآن و روایات ائمه اطهار(ع) مسئله حریم خصوصی مطرح شده، که اگر بخواهیم حریم خصوصی را از منظر فقه اسلامی بررسی کنیم ابتدا باید دیدگاه قرآن را نسبت به این مسئله بدانیم.
خداوند متعال در آیه 29 سوره نور می‌فرماید: "یاایها الذین آمنوا لاتدخلوا بیوتا غیر بیوتکم حتی تستانسوا و تسلموا علی اهلها ذلکم خیر لکم لعلکم تذکرون" یعنی ای کسانی که ایمان آورده‌اید به خانه کسی غیر از خانه خودتان داخل نشوید تا این که آشنایی دهید و وقتی وارد شدید بر صاحب خانه سلام کنید که این برای شما بهتر است.
در آیه‌ای که ذکر شد خداوند از واژه «انس گرفتن» استفاده کرده یعنی هر عملی که سبب آرامش می‌شود که فقها از این آیه رعایت حق الناس در رابطه با حریم خصوصی خانه افراد را استباط می‌کنند، بنابراین خداوند اجازه نداده که حق حریم خصوصی افراد بدون اجازه آنها نادیده گرفته شود.
از دیگر موارد حریم خصوصی که در قرآن مطرح شده آیه 12 سوره حجرات می‌باشد که خداوند در این آیه می‌فرماید: " یا ایها الذین آمنوا اجتنبوا کثیرا من الظن ان بعض الظن اثم و لاتجسسوا و لایغتب بعضکم بعضا أیحب احدکم ان یاکل لحم اخیه میتا فکرهتموه واتقوا الله ان الله تواب رحیم" ای کسانی که ایمان آورده‌اید از گمانهای بد درباره دیگران پرهیز کنید، یکی از موارد حریم خصوصی از دیدگاه قرآن حیطه ظن و گمان است، ظن و گمان بد داشتن نسبت به دیگران در آیات و روایات اسلامی امری بسیار مذموم و گناه به شمار می‌آید.
ریشه بسیاری از گناهان سوء ظن و بدگمانی است، بر این اساس حضرت امیرالمومنین علی(ع) می‌فرمایند: "اطرحوا سوء الظن بینکم فان الله عزوجل نهی عن ذلک" سوء ظن و بدگمانی را از بین خودتان دور کنید که خداوند عزوجل از این کار نهی فرموده است.
پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «ایاکم والظن ان الظن اکذب الکذب» از گمان بد پرهیز کنید چرا که گمان نابجا دروغ‌ترین دروغها است.
امیرالمومنان امام علی(ع) می‌فرمایند: «سوء الظن یفسد الامور و یبعث علی الشرور» بدگمانی کارها را تباه می‌کند و سبب روی آوردن به انواع بدیها می‌شود.
خداوند در آیه 12 سوره حجرات علاوه بر حفظ حریم خصوصی افراد در حوزه ظن و گمان به قسم دیگری از حریم خصوصی اشاره می‌فرماید و آن مسئله تجسس است همانطور که در این آیه بیان شده خداوند به مومنان اجازه تجسس در امور یکدیگر را نداده است.
پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: "من مامور نیستم از نهان و پنهان مردم جستجو کنم چرا که اگر مومنی لغزشهای برادر مومن خود را بجوید پس به تحقیق خداوند لغزشهای او را خواهد جست، هر کس از دیگران عیبجویی کند خداوند عیبهای او را رسوا خواهد کرد هر چند درون خانه خود باشد.
امیرالمومنان امام علی(ع) می‌فرمایند: «ان الناس کلهم احرار الا من اقر نفسه بالعبودیه» مردم همه آزاد هستند مگر کسی که خود به بندگی خود اقرار کند، بنابر فرمایش امیرالمومنان امام علی(ع) هیچ کسی حق ورود به حریم خصوصی افراد را ندارد چرا که همه انسانها آزاد هستند.
پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «لا تفتش الناس عن ادیانهم فتبقی بلا صدیق» درباره دین مردم تفتیش نکنید که اگر چنین کنید دوستی برایتان باقی نمی‌ماند، به عبارت دیگر تفتیش کردن دوستیها را از بین می‌برد.
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «لا تسئل الفاجره من فجر به فکما هان علیها الفجور یهون علیها ان ترمی البریء المسلم» از زن بدکاره نپرسید چه کسی با تو کار بده انجام داده؛ زیرا همانطور که راحت مرتکب عمل خلاف شرع می‌شود به همان راحتی هم می‌تواند مسلمان بیگناه را متهم به گناه کند، بر اساس این روایت حتی ورود به حریم خصوصی فاسقان نیز تا زمانی که به جامعه صدمه‌ای وارد نکرده جایز نیست، اگر فاسق گناه و فسق خود را در جامعه علنی کرد باید جلوی او را گرفت و در این مورد دیگر حریم خصوصی معنا ندارد چرا که فسق و گناه علنی دیگر افراد جامعه را به گناه تشویق می‌کند.
پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: اگر شما به دنبال کشف اسرار و عیوب مردم باشید آنها را تباه کرده‌اید. در جامعه‌ای که حریم خصوصی افراد رعایت نشود همه افراد به هم ظن و گمان بد پیدا می‌کنند و باور به این که می‌توان سالم و پاک زندگی کرد از بین می‌رود، چنین جامعه‌ای هر روز به تباهی نزدیکتر می‌شود.
بنابراین از دیدگاه اسلامی ورود به حریم خصوصی افراد حتی در حوزه ظن و گمان و تجسس نیز امری ناپسند و گناه است که به شدت از آن نهی شده است.
وسائل - حریم خصوصی به چند دسته تقسیم می‌شود؟
یکی از اثرات منفی نقض حریم خصوصی این است که افراد عمر خود را تباه شده بیانگارند و انگیزه‌ای برای کار و تلاش در جامعه نداشته باشند.
انسانها ذاتا نیاز دارند که حریم خصوصی‌شان در جامعه رعایت شود به بیان دیگر در بین مردم جامعه خود مقبولیت داشته باشند.
حریم خصوصی می‌تواند در بسیاری از مسائل افراد جامعه ساری و جاری باشد که از جمله آن می‌توان به مسائل پزشکی، مسائل اعتقادی و دین افراد و مشاغل افراد اشاره کرد.
وسائل - معیارهای تشخیص حریم خصوصی در فقه و حقوق چیست؟
معیار مهم و اصلی تشخیص حریم خصوصی، فرد بودن است به این معنا که حریم خصوصی افراد تا زمانی که خللی به جامعه وارد نکرده است باید رعایت شود اما زمانی که فرد نظم، پاکی و امنیت جامعه را از هر نظر به خطر بیاندازد دیگر حریم خصوصی برای آن فرد معنا ندارد.
امیرالمومنان امام علی(ع) فرمودند: «من وضع نفسه مواضع التهمه فلا یلومن من اساء الظن به» هر کس خود را در جایگاه تهمت و بدگمانی قرار دهد اگر شخصی به او بدگمان شد نباید آن شخص را سرزنش کند.
نیز فرمودند: «هر کس وارد مکانهای بد شود نباید کسانی که به او گمان بد می‌برند را ملامت کند.»
در روایت دیگری می‌فرمایند: مجالسه الاشرار تورث سوء الظن بالاخیار" همنشینی با بدان بدگمانی به نیکان را سبب می‌شود.
در روایت دیگری آمده است: هر کس خود را در جایی قرار دهد که مردم او را ببینند او خود حریم خصوصی خود را نقض کرده و از بین برده است، این روایت یکی از مبانی فقهی می‌باشد، برای مثال کسی که در ماشین خود خلاف شرعی مرتکب می‌شود نمی‌تواند ادعا کند که ماشین حریم خصوصی است چرا که براساس اصول فقهی حریم خصوصی جایی است که در معرض دید مردم نباشد حتی اگر کسی در خانه خود به گونه‌ای رفتار کند که دیگران را آزار دهد نمی‌تواند ادعا کند که خانه حریم خصوصی من است و من هر کاری که بخواهم در آن می‌توانم انجام دهم، خانه حریم خصوصی است تا زمانی که صاحبخانه مزاحمتی برای دیگران ایجاد نکرده باشد./807/301/ف