به گزارش خبرنگار سرویس اقتصاد پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل حجت الاسلام حجةالاسلام حاج مهدی نقیبی در جلسات پنجم و ششم درس گفتار فقه ربا که در تاریخ ۲۶ و ۲۷ شهریور ماه 1396 برگزار شد حکم ربا در تورات و سیر انحراف آن را بررسی نمود و ربا در مسیحیت را نیز اجمالا بیان کرد.
مدرس حوزه علمیه مشهد در ابتدا ربا در یهود را دارای حرمت شدید و از محرمات قطعیه دانست.
حجةالاسلام نقیبی در ادامه افزود: لکن یهودیان زر اندوز وطمعکار به این دستور شریعت وقعی ننهاده اند و به رباخواری پرداخته و بیشتر ثروت خود را با ظلم در حق هم نوعان خویش به دست آورده اند_ از جمله پول قرض داده اند و بیشتر گرفته اند و روز به روز بر ثروت خود افزوده اند.
استاد حوزه علمیه خراسان با بیان اینکه ؛ربا در شریعت یهود نیزمانند سایر شرایع به روزه، تازیانه و کفاره مجازات می شدند" نمونه هایی از نهی ربا در تورات را بیان کرد.
وی در پایان خاطر نشان کرد: مسیحیت نیز مانند یهود در ابتدا از ربا پرهیز داشتند و آن را حرام می دانستند1. ولی در ادامه _در انتهای قرون وسطی (از قرن پنجم تا پانزدهم میلادی)_ از حدود قرن دوازدهم با ظهور اندیشه سکولاریسم برخی از اندیشمندان آنها به تجویز ربا پرداختند
تقریر این دروس در ادامه می آید:
بیان شد که حرمت ربا اختصاص به اسلام نداشته و در ادیان سابق هم بوده است؛ هرچند علمای ادیان-مثلا یهود- به دلیل طمع ورزی منحرف شده و برخی دستورات دین را کتمان نمودند. آیات قرآن هم به کتمان و تحریف و هم أخذ ربا –بر خلاف شریعت یهود- اشاره دارند.2
در آیین زردشت _ صرف نظر از این که توحیدی است یا خیر؛ که محل بحث ونظر است_ آمده است: «شخص باید با سرمایه ودسترنج خودش کار کند و کاری که با سرمایه قرض گرفته شده، انجام شود ارزش مذهبی ندارد.»3 بر این اساس در دیدگاه زردشت _ به ویژه اخلاقا_ ربا مذموم است. و از نظر مذهبی مال ربوی احترام ندارد.
در یهودیت ربا بسیار شدید نکوهش شده و یکی از محرمات قطعی بوده است؛ لکن یهودیان زر اندوز وطمعکار به این دستور شریعت وقعی ننهاده اند و به رباخواری پرداخته و بیشتر ثروت خود را با ظلم در حق هم نوعان خویش به دست آورده اند_ از جمله پول قرض داده اند و بیشتر گرفته اند و روز به روز بر ثروت خود افزوده اند._
دین یهود در زمان خود دین کامل وجامعی بوده است؛ احکام الهی که بر حضرت موسی (علی نبینا وآله و علیه السلام) نازل شد و امت یهود به آن عمل می کردند در تورات مکتوب بود، ولی این کتاب و دستورات خداوند محفوظ نماند و مورد دستبرد علماء یهود واقع شد.
به مرور و به دلیل منفعت طلبی ها از آن شریعت منحرف شدند به گونه ای که امروز دیگر از توراتی که از سوی خداوند نازل شد اثری در دست نیست. وآنچه امروز به نام تورات در دست است نوشته علمای یهود است.
البته شریعت یهود با طلوع خورشید اسلام نسخ شد._ این که حقیقت نسخ چیست در اصول فقه مورد بحث قرار گرفته است._4 ولی نسخ به معنی رفع همه احکام نیست.
در مورد ربا حتی اگر قرآن نمی فرمود "حرم الربا" ، باز هم از آنجا که حکم ربا از سوی شریعت اسلام نسخ نشده ودلیلی بر رفع آن نیست با استصحاب حکم شریعت سابق به تحریم آن حکم می شود. هر چند که با آمدن اسلام که کامل ترین دین و آخرین شریعت الهی است نیازی به استصحاب احکام سابق نیست.
به هر حال ربا در شریعت یهود نیزمانند سایر شرایع به شدت نهی شده است. و رباخواران به روزه، تازیانه و کفاره مجازات می شدند.
برای نمونه به چند گزارش از تورات اشاره می کنیم؛ در تورات آمده است:5
1- «رباخوار از خدا بترسد و با دیگران برادرانه و دوستانه رفتار نماید._ معلوم می شود ربا خواری تعامل غیر دوستانه و غیر برادرانه است_ ودر برابر قرض، ربا و سود نگیرد. و چنانچه طعامی به دیگران قرض داد از همان مقدار که داده است اخذ نماید. و دستور آن است که با غریبان وفقیران رفتار خداپسندانه داشته باشند.ومثل ربا خواران رفتار نکنند.»
2- « آنگاه که مالی را به یهودی فقیر قرض می دهی همانند طلبکار رباخوار مباش واز وی مطالبه زیادی نکن. »6
3- «اگر برادرت فقیر بود و دست حاجت به سوی تو آورد او را یاری کن؛ خواه غریب باشد یاهم وطن تو. او را کمک کن تا با تو زندگی کند و از او زیادی نگیر واز حق بترس»
4- «از برادرت اصلا زیادی طلب نکن خواه پول نقد یا طعام و یا چیز دیگری که به او قرض می دهی. فقط اگر وام گیرنده اجنبی باشد، می توانی از او ربا بگیری»_ از این عبارت استفاده می شود که از غیر یهودی جایز است ربا بگیرند(نژاد پرستی آنها اینجا هم آشکار است.)_
5- «در تورات چنین آمده که وقتی به همسایه ات قرض می دهی برای گرفتن گرو_ گرو پشتوانه قرض است_ داخل خانه اش مرو؛ بلکه بیرون خانه صبر کن تا فردی که به او قرض می دهی گرو را نزد تو بیاورد. واگر فقیر است در گرو او مخواب و هنگام غروب آفتاب گرو را به او برگردان تا در رخت خود بخوابد.وخدا تورا برکت دهد.»7
به این نتیجه رسیدیم که ربا در یهودیت از محرمات قطعی بوده و در این امر هیچ تردیدی نیست. ولی در ادامه حرص و دنیا طلبی که در نوع بشر عموما و در رباخواران خصوصا و در یهودی ها به طور اخص وجود داشت، موجب شد که دین را تحریف کنند وحتی برخی علمای یهود به رباخواری پرداختند. قرآن کریم در مورد این رفتار یهود می فرماید: « فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِینَ هَادُوا حَرَّمْنَا عَلَیْهِمْ طَیِّبَاتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَبِصَدِّهِمْ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ کَثِیرًا * وَأَخْذِهِمُ الرِّبَا وَقَدْ نُهُوا عَنْهُ وَأَکْلِهِمْ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَأَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا*8
پس به سزاى ستمى که از یهودیان سر زد و به سبب آنکه [مردم را] بسیار از راه خدا باز داشتند چیزهاى پاکیزه اى را که بر آنان حلال شده بود حرام گردانیدیم ؛و [به سبب] رباگرفتنشان با آنکه از آن نهى شده بودند و به ناروا مال مردم خوردنشان و ما براى کافران آنان عذابى دردناک آماده کرده ایم.
آیه صراحت دارد در حرمت ربا درآیین یهود وسپس انحراف آنها از حکم خداوند.
ربا در مسیحیت: مسیحیت نیز مانند یهود در ابتدا از ربا پرهیز داشتند و آن را حرام می دانستند9. ولی در ادامه _در انتهای قرون وسطی (از قرن پنجم تا پانزدهم میلادی)_ از حدود قرن دوازدهم با ظهور اندیشه سکولاریسم برخی از اندیشمندان آنها به تجویز ربا پرداختند.
در این دوره فعالیت های اقتصادی در اروپا رونق گرفت؛ با رشد مبادلات تجاری و دادوستدهای پولی _و نیاز به سرمایه گذاری بیشتر وبه تبع احتیاج به وام وقرض_ اندیشه سکولار رسوخ کرد و به مخالفت با ممنوعیت ربا پرداخت. و به دنبال این امر در کلیسا _هم متاثر از جو جامعه_ در برخی موارد بهره تجویز شد ودر ابتدا بهره را غیر ربا می دانستند؛ تا اینکه به شکلی صریح با دستور دین مسیحیت مخالفت کرده و ربا را جایز دانستند.
سکولارها به بهانه ی اندیشه ی منطقی وعقلی، آموزه های دینی را قابل رد یا پذیرش دانسته و در صورتی که با اندیشه ی سکولار مخالف بود، رد می کردند. در اندیشه ی سکولار اقتصاد بدون ربا سقوط می کند؛ ولی این دیدگاه کاملا با اندیشه دینی _که ربا را نابود کننده اقتصاد می داند_ در تضاد است.10
پی نوشت:
1. آشور، السیدمحمد، الربا عند الیهود، ص:31 ؛ سیری احمد، عبدالرحمن، بررسی تطبیقی بهره وربا، ترجمه فتح الله حقانی، ص88، 92 و..
2. مِنَ الَّذِینَ هَادُوا یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ(نساء/46)
فَبِظُلْمٍ مِّنَ الَّذِینَ هَادُوا حَرَّمْنَا عَلَیْهِمْ طَیِّبَاتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَبِصَدِّهِمْ عَن سَبِیلِ اللَّهِ کَثِیرًا (160) وَأَخْذِهِمُ الرِّبَا وَقَدْ نُهُوا عَنْهُ وَأَکْلِهِمْ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِۚ وَأَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا (نساء/161)
3. بخش فرهنگی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ربا؛ پیشینه تاریخی ربا، ربا در قرآن و سنت، انواع ربا وفرار از ربا،ص49-55.
4. آخوند خراسانی می فرمود: شریعت جدید در قبال احکام سلبق دو گونه عمل نموده است؛ یا رد کرده و یا تایید؛ آنچه به یقین رد شده نسخ شده است وآنچه امضا و تایید شده یا مورد سکوت واقع شده بنا بر استصحاب باقی است.
5. شفیعی مازندرانی، سیدمحمد، وام وربا در نگرش اسلامی، ص28.
6. عهد قدیم، سفر خروج، باب22 ،آیه25.
7. عهد قدیم، سفر تثنیه، باب 24، آیه 10الی14.
8. نساء/161-160.
9. آشور، السیدمحمد، الربا عند الیهود، ص:31 ؛ سیری احمد، عبدالرحمن، بررسی تطبیقی بهره وربا، ترجمه فتح الله حقانی، ص88، 92 و..
10. سیری احمد، عبدالرحمن، بررسی تطبیقی بهره وربا، ترجمه فتح الله حقانی، ص171.
323/907/ع