به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، حجت الاسلام مهدی مهریزی، استاد حوزه و دانشگاه در سلسه جلسات کانون، بعثت و اخلاق با موضوع «عاشورا تجلی عقلانیت، عدالت و اخلاق» که در محل دالقرآن کریم(حسینیه فرهنگیان) مشهد برگزار شد به بررسی جایگاه و منزلت واقعه عاشورا پرداخت و ارکان و نمادهای آن را بیان کرد.
وی در خصوص حادثه عاشورا گفت: در این زمینه سه رویکرد و یا مواجه وجود دارد که قدیمی‌ترین مواجه حادثه عاشورا بعد عاطفی آن است.
این کارشناس مسائل دینی افزود: اولین، قوی ترین و قدیمی ترین مواجه در خصوص حادثه عاشورا این است که به این حادثه از بعد عاطفی نگاه شده است، یعنی در این حادثه بیشتر مصیبت، غم، اندوه و جنایت‌های صورت گرفته برخاندان پیامبر(ص) برجسته بوده است.
حجت‌الاسلام مهریزی بیان کرد: بنابراین چنانچه نوشته، اشعار و کتاب‌های صد سال قبل که در دوره طولانی نوشته شده است مانند مقتل، نفوس، حزن، بکاء و معین البکاء را نگاه کنید، متوجه خواهید شد که کلمات و عنوان این نوشته، کتاب ها و اشعار بیشتر مصیبت، غم و انده‌های حادثه عاشورا را برجسته کرده‌اند که این امر درستی است.
وی اظهار کرد: مستند این که جنبه‌های حزن و اندوه روز عاشورا در دوران قدیم بیشتر برجسته بوده است، روایات، احادیث، ادعیه و زیاراتی است که معمولا ذکر می‌شود.
این کارشناس مسائل دینی ابراز داشت: در زیارات عاشورا در خصوص حزن و مصیبت حادثه عاشورا نیز آمده است که «مصیبت که بزرگتر از آن مصیبتی نبوده است».
مواجه دوم حادثه عاشورا جنبه حماسی آن است
حجت‌الاسلام مهریزی به این نکته که از صد سال قبل یک مواجه دومی در خصوص عاشورا شکل گرفته است، خاطرنشان کرد: از این دوره به بعد علاوه بر آن بعد عاطفی، مصیبت و حزن و اندوه حادثه عاشورای به تعبیر من یک بعد حماسی هم برای این روز برجسته شده است.
وی متذکر شد: بحث‌های آزادی، مبارزه با ظلم وستم از دوره مشروطه به این طرف شروع شد، در اشعار، کتاب‌ها و نوشته ها این دوره تعبیرهای از قبیل سرور آزادگان، سرور شهیدان، آزادی، منادی آزادی وجود دارد.
این کارشناس مسائل دینی گفت: زمانی جنبه حماسی عاشورا برجسته شد که در دنیا و کشورهای مانند شوروی، اروپا، امریکا لاتین هم اتفاقات آزادی خواهانه و انقلاب هایی شکل گرفته بود.
حجت‌الاسلام مهریزی با بیان این موضوع که شیعیان هم در این دوره به عاشورا از منظر حماسی نگاه کردند و امام حسین (ع) را مظهر مبارزه با ستم، آزادی خواهی و شهادت طلبی دانستند، ادامه داد: اشعاری که اقبال دارد مربوط به همین دوره است و حتی برخی احادیث در این دوره جعل شده است مانند «کل الارض کربلا و کل الیوم عاشورا» شما برخی از اینها را نگاه کنید سابقه خیلی طولانی ندارد.
وی بیان کرد: در دوره مشروطه خیلی از ادبیات مانند مبارزه با ستم، شهادت طلبی و ایستادگی در برابر ستم استفاده و از این ادبیات بعداً در دوره ملی شدن صنعت نفت نیز استفاده شد.
این کارشناس مسائل دینی متذکر شد: در دروه انقلاب اسلامی هم از ادبیات شهادت طلبی، مبارزه با ستم و آزادی استفاده و از زوایه و بعد حماسی به عاشورا نگاه و خیلی هم از آن بهره برداری شد که کار درستی هم است، چون این بخش از عاشورا که مغفول مانده بود در این دوره دیده شده است.
حجت‌الاسلام مهریزی خاطرنشان کرد: مواجه حماسی عاشورا یعنی مبارزه با ظلم، ستیزه با ستم، برخورد با ظالم و آزادی‌خواهی مغفول مانده بود، نه به این معنا که در عاشورا نبوده و به اصطلاح ایجاد شد؛ بلکه این بخش از عاشورا بعداً دیده شده است.
مواجه سوم روز عاشورا کرامت انسانی در این روز است
وی ابراز داشت: در ۱۰الی ۲۰ سال اخیر نیز یک مواجه دیگر از عاشورا شکل گرفته که به نظر من تحولات جهانی در این امر بی‌تاثیر نبوده است و آن مواجه انسانی با عاشورا است.
این کارشناس مسائل دینی تصریح کرد: کتاب‌ها و مقالاتی در ۱۰ الی ۲۰ سال اخیر در خصوص کرامت انسانی، حقوق بشر، حقوق شهروندی و محیط زیست و حقوق زنان در حادثه عاشورا نوشته شده است و این ادبیاتی که در این دوره برجسته شده است و متفکران، نویسندگان و عالمان شیعه هم از این منظر به عاشورا نگاه کردند، چنانچه جستجو کنید این تعبیرات را به عنوان کتاب، مقاله و همایش می‌بینید.
این سه مواجه عاشورا نباید نافی یکدیگر باشند
وی با تاکید بر این مطلب که این سه مواجه از عاشورا نافی یکدیگر نیستند، اظهار کرد: این سه مواجه از عاشورا را در طول تاریخ می‌بینید به گمان من هیچ کدام از این ها نافی یکدیگر نباید باشند، چون عاشورا تمامی این ظرفیت ها را در خود دارد.
حجت‌الاسلام مهریزی افزود: محصور کردن عاشورا به یکی از این سه مواجه در واقع نگاه ناقص و ناتمام به حادثه عاشورا است.
این کارشناس مسائل دینی اشاره کرد: چناچه فقط حزن، اندوه و عزاداری عاشورا را ببینیم و یا فقط جنبه حماسی و آزادی خواهی آن دیده شود یا این که تنها رویکرد کرامت انسانی این روز که امروز بیشتر مورد توجه، نیاز و اقتضاء جامعه و زمانه ما است توجه شود، نگاهی ناقص و ناتمام به حادثه عاشورا است.
وی خاطرنشان کرد: هیچ کدام از این سه مواجه حادثه عاشورا نباید نافی یکدیگر باشند، به نظر من متون مقدس، برخی متون ادبی و عرفانی و همچنین برخی وقایع تاریخی که ریشه‌های قدسی دارد، لایه های متفاوت و ظرفیت برداشت های متفاوت را دارند.
حجت‌الاسلام مهریزی گفت: شما تفسیرهای قرآن را در طول تاریخ نگاه کنید، در یک دوره از تاریخ به قرآن فقط در پرتوی لغت و روایات نگاه می‌کردنند و بعد تفسیرهای اجتهادی شکل گرفت.
این کارشناس مسائل دینی ادامه داد: با ظهور بحث عرفان نظری نیز تفسیر های عرفانی نظری و بعداً تفسیر کبیر فخر رازی شکل می‌گیرد در دوره معاصر نیز تفسیر های سیاسی، انقلابی به وجود می‌آید که به نظر من خطا هم نیست، منتهی یک چارچوبی دارد که به آن هم اشاره می‌کنم.
حجت‌الاسلام مهریزی ابراز داشت: این متون مقدس، متون ادبی و عرفانی و آن وقایع که جنبه‌های قدسی دارد، می تواند چنین ظرفیتی داشته باشد که از لایه های مختلف برخوردار باشد و خوب است که به این لایه ها با هم نگاه و توجه شود و هر کدام را نافی دیگری ندانیم.
وی بیان کرد: یعنی در واقعه باید بعد عرفانی، جنبه های کلامی، اجتماعی، انقلابی و حماسی آیات قرآنی دیده شود، حادثه عاشورا همین‌طور است، منتهی در واقعه عاشورا به گمان من دوتا شرط باید ذکر شود.
برداشت ها از عاشورا نباید با مسلمات تاریخی آن ناسازگار باشد
این کارشناس مسائل دینی متذکر شد: تفیسرها، برداشت و لایه ها از حادثه عاشورا به دو شرط بستگی دارد، یکی اینکه چون با یک واقعه تاریخی مواجه هستیم؛ بنابراین لایه و برداشت های این اتفاق نباید با مسلمات تاریخ ناسازگار باشد.
حجت‌الاسلام مهریزی خاطرنشان کرد: شرط دوم این است که آن برداشت و لایه ای که برای حادثه‌ای کربلا ذکر می شود، با اصول و قواعد آن مکتبی که عاشورا در آن شکل گرفته ناسازگار نباشد.
وی اظهار کرد: عاشورا در فرهنگ شیعه و فرهنگ اسلام شکل گرفته است، آن قرائت، برداشت و لایه‌ای که ما از عاشورا می فهیم، باید با مسلمات شیعه و اسلامی ناسازگار نباشد، با این دو شرط به گمان من این ظرفیت را حادثه عاشورا دارد.
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: هر چه آگاهی ما از حادثه عاشورا بیشتر شود، طبیعتا برداشت ما هم بیشتر خواهد شد.
حجت‌الاسلام مهریزی افزود: حدود ۱۰۰ سال قبل در ایران نفت کشف شد در ابتدا فقط چهار فرآورده از نفت وجود داشت نفت، بنزین، گازوئیل و قیر بود، اکنون از همان نفت ۱۵ هزار فرآورده بدست می‌آید، آنچه در این مدت فرق کرده نفت و ذخایر زیر زمینی نبوده؛ بلکه دانش ما بیشتر شده؛ بنابراین برداشت ما نیز افزایش یافته، درباره قرآن هم همین‌طور است یعنی هر چه آگاهی‌ما بیشتر شود، دریافتی‌مان نیز بالا می‌رود، پس چنین لایه هایی از عاشورا دیدن و توجه کردن به گمان من کار درستی است.
سه رکن ادبیات دینی عقلانیت، اخلاق و عدالت است
وی در خصوص عقلانیت، عدالت و اخلاق در حادثه عاشورا اظهار کرد: سه رکن اصلی در ادبیات دینی عقلانیت، عدالت و اخلاق است که عقلانیت در نهج البلاغه، اخلاق در سخنان پیامبر(ص) و عدالت در قرآن آمده است.
حجت‌الاسلام مهریزی خاطرنشان کرد: این سه رکن اساس دینداری است، چنانچه دینداری به عقلانیت، اخلاق و عدالت منتهی نشود و این موارد را محقق نکند یک‌جای کار مشکل دارد.
این کارشناس مسائل دینی گفت: به نظر من این سه رکن دین را در عاشورا به صورت عینی و حقیقی می توان دید.
این کارشناس مسائل دینی در خصوص تبین عقلانیت با اشاره به این جمله از زیارت اربعین «و بَذلَ مُهجَتـَهُ فیکَ لیَستـَنقـِذَ عِبادکَ مِنَ الجَهالةِ وَ حَیرَةِ الضـَلالة َ»، خاطرنشان کرد: این جمله از زیارات اربعین به این معنی است که امام حسین(ع) جان فشانی کرد برای اینکه بندگان خدا از جهالت و حیرت بیرون بیایند، در ادبیات دینی ما جهالت نقطه مقابل عقل است جهل به معنی نداستن نیست، بلکه به معنای نداشتن قدرت تشخیص است.
عقلانیت به معنی قدرت تشخیص است
این استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: عاشورا در دو بستر شکل گرفته است، جاهلیت اجتماعی و فساد دستگاه حاکم که ما معمولا در حادثه عاشورا فساد دستگاه حاکمیتی را برجسته می‌کنیم.
وی یادآور شد: یک رکن دیگر حادثه عاشورا جاهلیت اجتماعی است و این جاهلیت در شام بود، چون که مردم شام با معاویه و برادرش مسلمان شده بودند.
این کارشناس مسائل دینی خاطرنشان کرد: مردم شام فقط یک صدا از اسلام بیشتر نشنیده بودند؛ بنابراین بسیاری از کارها که انجام می‌دادند با قصد قربت بود، این موضوعاتی که در تاریخ گفته شد مثلا نذر می‌کردند که چنانچه خلیفه‌شان پیروز شود، مسجد بسازند.
حجت‌الاسلام مهریزی ابراز داشت: این اقدمات شامیان از روی ریاکاری نبود، اینکه برخی ها گفته اند که شمر شب عاشورا نماز شب می خوانده، بعید که از روی ریاکاری باشد این که گفته شده شب عاشورا از دو طرف صدای قرآن بلند بود این مسائل در واقعه شوخی نبوده است.
وی بیان کرد: شامیان قدرت تشخیص نداشتند؛ اما کوفیان داشتند، آنان صدای علی(ع) را شنیده بودند به این خاطر با صداهای مختلف آشنا بودند.
این کارشناس مسائل دینی ضمن اشاره به این نکته که عقل یعنی قدرت تشخیص و کسی که صداهای متفاوت را می‌شنود، می‌تواند تشخیص بدهد، گفت: جامعی که در آن یک صدا بیشتر نباشد یا مردم نتوانند صدا ها را از یکدیگر تشخیص بدهند این جامعه ، جامعه‌ی جاهلی است.
حجت‌الاسلام مهریزی ادامه داد: یکی از کارهای امام حسین (ع) از بین بردن جاهلیت است که از اهداف پیامبران نیز بوده است.
امام حسین(ع) در جای جای حرکتشان، ادم ها را مختار گذاشتند
وی یادآور شد: امام حسین(ع) در جای جای حرکتشان آدم‌ها را مختار می‌گذارند که انتخاب کنند و حتی زمانی که قصد حرکت از مکه را دارند، متذکر می شوند که ما فردا می رویم،در آینده هم حکومت، پول و ثروت نیست و ما می روی که عاقبتش خون است، بنشیند فکر کنید. این یعنی اینکه امام(ع) می‌خواهد زمینه عقلانیت را فراهم کنند.
این کارشناس مسائل دینی خاطرنشان کرد: شب عاشورا هم باز همین اختیار را گذاشت، یعنی کسی که به امت خودش اختیار انتخاب کردن می‌دهد، می خواهد عقل آنان را رشد دهد و می خواهد عقلانیت را در آنان برجسته کند، افراد را مجبور نمی‌کند و فقط یک راه پیش پای آنان قرار نمی‌دهد؛ بلکه آدم‌ها را مخیر می‌کند و کمک هم می‌کند به انتخاب کردنشان.
حجت‌الاسلام مهریزی بیان کرد: نکته دیگری که در حادثه عاشورا شاخص عقلانیت بود، گفتگو است، یعنی آدم ها می‌توانند بیشتر با هم حرف بزنند.
وی متذکر شد: گفتگو سه مولفه دارد؛ یکی این که موضوع واحد دارد و دوم این که بیش از دو نفر برای گفتگو حضور داشته باشند و سوم این که افراد باید در نفع و ضرر موضوع گفتگو با هم سهیم باشند.
این کارشناس مسائل دینی اظهار کرد: امام حسین (ع) در مقاطع مختلف با آدم‌ها، رقبا و آن کسانی که در مقابلش بودند نیز حرف می زد، اطرافیان و اصحاب امام حسین(ع) در روز عاشورا نیز با طرف مقابل حرف می زدند، منتهی آنان تن به گفتگو با امام حسین(ع) و یارانش نمی‌دادند.
حجت‌الاسلام مهریزی گفت: این طور نیست که ما چنانچه ذلت نمی خواهیم باید حتما بجنگیم یک راه وسطی هم وجود دارد که آن گفتگو است، ذلت به هیچ وجه قابل قبول نیست؛ اما جنگ هم اصل اولیه نمی‌باشد.
وی افزود: امام حسین (ع) برای تحقق اهداف و آرمان‌های خود حرف می‌زدند و وارد بحث می شوند، چون که طرف مقابل تن به گفتگو نداد و امام ذلت را به هیچ وجه نمی بپذیرد؛ بنابراین راه شهادت باقی می ماند، این نشانه می‌دهد که امام حسین(ع) می خواهد که قدرت تشخیص و قدرت مقایسه جامعه را بالا ببرد.
این استاد حوزه و دانشگاه متذکر شد: وقتی بنی صدر ادعا کرد که چندین مدرک دکتری دارد؛ اما در مقابل او مرحوم شهید رجائی بود که مدرک لیسانس داشت و دبیری می‌کرد امام خمینی (ره) گفتند که رجائی عقلش از علمش بیشتر است.
حجت‌الاسلام مهریزی خاطرنشان کرد: این قدرت تشخیص است که مهمتر از دانش است، اطلاعات و دانش در اینترنت بسیار وجود دارد؛ اما مهم داشتن عقلانیت است، به این معنا که آدمی این دانش را کجا خرج کند.
وی ابراز داشت: رکن دیگر حادثه عاشورا بحث عدالت است که به معنی رفع تبعیض و مبارزه با تبعیض نقل شده است که این امر به صورت عملی در عاشورا اتفاق افتاد.
این کارشناس مسائل دینی اشاره کرد: امام حسین(ع) همان کارهای که برای نزدیکان خود انجام می‌دادند، برای بردگان خود نیز انجام می‌دادند، مثلا در مقتل آمده است، همانطورکه روز عاشورا بر بالین حضرت علی اکبر(ع) رفتند و صورت روی صورت او گذاشتند، بر بالین برده سیاه خود نیز حاضر شدند.
حجت‌الاسلام مهریزی اظهار کرد: یکی دیگر از مظاهر عاشورا برچیدن تبعیض بود، در این روز هم زنان و هم مردان حاضر بودند به تعبیر شهید مطهری حادثه عاشورا حادثه مذنث بود.
وی گفت: مذنث ترکیبی از مذکر و مونث است در حادثه عاشورا زنان هستند و مردان هم هستند.
این کارشناس مسائل دینی افرود: امام حسین(ع) برخی از وصایا و مدیریت را به حضرت زینب (س) دادند و برخی از وصایا را به فاطمه بنت الحسین می‌دهدند.
عاشورا، تجسم رفع تبعیض زنانگی و مردانگی است
حجت‌الاسلام مهریزی بیان کرد: یکی از مصداق‌های تبعیض در تاریخ ظلم به زن است، در عاشورا تجسم رفع تبعیض زنانگی و مردانگی است که به نظر من جامعه آرمان اسلامی چنین جامعه ای است.
وی اظهار کرد: حج را ما از این منظر بهش نگاه کردیم که می گوییم در حج تمام نژادهای مختلف و پولدار و فقیر باید بیایند و با دو قطع لباس اعمال را به جا آورند.
این کارشناس مسائل دینی ابراز داشت: یکی از موضوعاتی که در حج وجود دارد، بحث مبارزه با تبعیض جنسیتی است در مسجد الحرام تنها جایی است که تقدم و تاخر در نماز وجود ندارد و بنابراین جلوی هر مردی زن به نماز بایستد اشکال ندارد و هیچ مجتهدی در این خصوص اشکال نگرفته‌است.
اخلاق سومین نماد حادثه عاشورا است
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان این نکته که اخلاق سومین موردی است که به عنوان نماد در حادثه عاشورا قابل طرح است، خاطرنشان کرد: حادثه عاشورا تجلی اخلاق انسانی است.
این کارشناس مسائل دینی متذکر شد: اخلاقی بودن افراد را با سه شاخص می تواند فهمید، یکی در گرفتاری‌ها، دعواها و در حلقه های نزدیک با همسر وبچه‌هایش.
حجت‌الاسلام مهریزی در پایان سخنان خود گفت: امام حسین(ع) در گرفتاری‌ترین شرایط و ومنازعات ومشاجرات به اخلاق، صداقت و یک رنگی پایبنده بوده است./629/924/ص