به گزارش خبرنگار سرویس اقتصادی پایگاه تخصصی وسائل حجت الاسلام حاج سیدمهدی نقیبی در جلسات سوم و چهارم درس گفتارفقه ربا که در تاریخ ۲۵ و ۲۶ شهریور ماه 1396 برگزار شد تاریخچه ربا در ادیان گذشته از جمله در آیین زرتشت و یهودیت را مورد بررسی قرار داد.
مدرس حوزه علمیه مشهد در ابتدا قرض ربوی که آغاز رسوخ ربا بین جوامع دانست که امروزه هم به اضعافی بیشتر از ربای در بیع مورد ابتلا است.
حجت الاسلام نقیبی در ادامه افزود: در ادیان سابق_زردشت، یهود و مسیحیت_ جملگی ربا حرام است؛ واگر مردم مبتلا به ربا شده اند، به مرور بر اثر حرص و ولع در زر اندوزی از آموزه های دین فاصله گرفته اند.
مثلا در زردشت روایاتی وجود دارد که نشانه آن است که این مذهب به قرض دهنده اجازه می دهد برای پولی که قرض می دهد، سود دریافت کند، ولی در عین حال می گوید: بهتر است در صورت تنگدستی بدهکار، چیزی از او نگیرد.
وی در پایان خاطر نشان کرد: در یکی از عبارات یهود اخذ ربا از یهودی منع، ولی از غیر یهودی تجویز شده بود. در مورد این قانون تعریض شد که در اسلام هم چنین است.در حالی که در اسلام اخذ ربا از اهل کتاب و اهل ذمه بنا بر فتوای اصح و مورد قبول ما ممنوع است و جواز درمورد ربا گرفتن از کافر حربی است که مال و جانش به دلیل حربی بودنش اساسا احترام ندارد.
تقریر این دروس در ادامه می آید:
تاریخچه ربا:
بحث تاریخچه ربا فقهی نیست ولی عمومیت حکم ربا در ادیان سابق را اثبات می کند.در این راستا کتابی حاوی مجموعه ای از مقالات پیرامون ربا به همت بخش فرهنگی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم چاپ شده که این بحث را خوب آورده است.
در آغاز روابط اجتماعی بشر موضوع قرض دادن به یکدیگر شکل گرفت؛ (صیادی امروز بیش از نیاز شخصی خود صید کرده است اگر نزد خود نگه دارد فاسد شده و تلف می شود؛ در حالی که دیگری امروز موفق به صید نشده است و به این گوشت نیاز دارد. اینجا قرض دادن برای هردو سودآور است وغرضی بر زیاده مترتب نیست. ولی وقتی به حدی از رشد اجتماعی رسیدند که امکان نگهداری صید برای مدت بیشتر فراهم شد؛ قرض با زیاده دارای غرض می شود و مقرض طمع زیاده می کند.) بنابراین پیشینه ربا به اوان تاریخ بشر برمی گردد. قرض ربوی که آغاز رسوخ ربا بین جوامع است امروزه هم به اضعافی بیشتر از ربای در بیع است.
در ادیان سابق_زردشت، یهود و مسیحیت_ جملگی ربا حرام است؛ واگر مردم مبتلا به ربا شده اند، از آموزه های دین فاصله گرفته اند.در یهودیت_ که از نظر جامعیت و احکام کامل ترین از ادیان سابق است_ ربا جامع تر و شدید تر تحریم شده است؛ ولی علمای یهود به مرور بر اثر حرص و ولع در زر اندوزی از این حکم الهی فاصله گرفتند؛ ابتدا فقط تجار ربا می گرفتند بعد علمای یهود و سپس عمومیت پیدا کرد.
امام رضا علیه السلام می فرمایند: « وهو(ربا) محرم علی لسان کل نبی و فی کل کتاب» ( ربا در بیان همه پیامبران و در تمام کتب آسمانی حرام بوده است.)
در آیین زردشت ربا از نظر اخلاقی تقبیح شده است.در مواردی هم که تجویز ربا نموده اند ریشه در حرص و دنیا طلبی موبدان و... دارد و مربوط به اصل شریعت نیست. بنابراین حرمت ربا یک حکم انحصاری اسلام نیست بلکه در سایر امت ها هم تحریم شده بود؛ _مانند نماز وصوم و..._
از مدارک بر جای مانده از چهار هزار سال قبل از میلاد معلوم می شود که معاهدات را مکتوب می کرده اند._نوشتن معاهدات از توصیه های اسلام است و فوائد متعددی بر آن مترتب است._ استفاده می شود که رسم دریافت وام میان مردم رواج داشته است. و سالیانه بین 15 تا 23 درصدسود می گرفتند.ثروتمندان وکاهنان طلا ونقره قرض می دادند و قانونشان این بود که اگر بدهکار بدهی اش را سر وقت ادا ننمایید فرزند او را گروگان می گرفتند.
در عین حال از وقتی بشر زندگی اجتماعی خود را آغاز نموده، انبیاء الهی نیز مردم را راهنمایی و از ربا و سایر محرمات برحذر داشته اند. ضمن اینکه عقل(حجت باطنی خداوند برانسان) نیز ضرورت اجتناب از ربا را درک می کند.
(تکمله:) در بررسی ربا در زردشت روایات دیگری هم وجود دارد که نشانه آن است که این مذهب به قرض دهنده اجازه می دهد برای پولی که قرض می دهد، سود دریافت کند ، ولی در عین حال می گوید: بهتر است در صورت تنگدستی بدهکار، چیزی از او نگیرد. در زبان پهلوی، اصل پولی که به قرض داده می شد، بون و آنچه به عنوان بهره پرداخت می گردید، سود نام داشت.
روایت روز قبل دلالت بر این داشت که پسندیده نیست فرد با سرمایه دیگری و پولی که قرض گرفته کار کند تا ثروتش را بیفزاید.
در نقل دیگری از آیین زردشت آمده است: سرمایه دار می تواند برای پولی که قرض می دهد سود بگیرد اگر چه بهتر است اگر قرض گیرنده تنگدست است و قرض را برای مصرف اخذ می کند از او سود نگیرد..
در قانون دیگر این آیین می گوید: قرض دهنده نمی تواند منافعی که به عنوان سود گرفته را دوباره قرض دهد._ بلکه باید به مصرف زندگی اش برساند._
در روایتی دیگر می گوید: قرض دهنده نباید بیش از یک چهارم پولی که قرض می دهد سود بگیرد. _البته توضیح نداده که اگر مدت قرض چه مقدار باشد، چقدر سود باشد._ وآن مقدار را هم باید به مصرف خوراک اهل وعیال خود برساند. دو تفسیر را می توان برای این عبارت بیان نمود؛ الف: اینکه هنگام دریافت قرض، نسبت سودی که می گیرد به مجموع آنچه از بدهکار اخذ می کند بیش از یک چهارم نباشد. مثلا اگر ده تومان می گیرد حداکثر یک چهارم آن سود باشد.
ب: اینکه هنگام بازپرداخت، مبلغی که قرض داده را بعلاوه ی یک چهارم آنچه قرض داده _به عنوان سود_ اخذ نماید. مثلا اگر ده تومان قرض داده حداکثر دوازده ونیم بگیرد. به نظر ما تفسیر دوم با عبارت همخوانی بیشتری دارد.
با توجه به آنچه امروز بیان شد، تفسیر صحیح عبارت دیروز _«شخص باید با سرمایه ودسترنج خودش کار کند و کاری که با سرمایه قرض گرفته شده، انجام شود ارزش مذهبی ندارد.» _ این است که سود حاصل از ربا را در اموری که ارزش اخلاقی ومذهبی دارد_امور خیر_ مصرف نکند.
در مورد آیین یهود هم بیان شد که در این دین ربا به شدت وصراحت نهی شده است.وبنی اسرائیل سالهای مدیدی به آن عمل می کردند. ولی براساس طمع و دنیاطلبی که در نوع بشر به نحو عام و در یهود به نحو خاص هست به مرور مورد تحریف قرار گرفت. وکار به جایی رسید که در ربا خواری گاهی فرد قرض گیرنده یا فرزندش را در صورت نپرداختن قرض و سودش گرو گرفته و به بردگی می گرفتند.
در یکی از عبارات یهود اخذ ربا از یهودی منع، ولی از غیر یهودی تجویز شده بود. در مورد این قانون تعریض شد که در اسلام هم چنین است.
در پاسخ می گوییم که آنچه در اسلام هست اخذ ربا از کافر حربی است والا اخذ ربا از اهل کتاب و اهل ذمه بنا بر فتوای اصح و مورد قبول ما ممنوع است. درمورد ربا گرفتن از کافر حربی که مال و جانش به دلیل حربی بودنش اساسا احترام ندارد و می شود تصرف نمود؛ به طریق اولی تصرف از طریق معامله یا قرض ربوی جایز است.
موسی ابن میمون _از علمای یهود_ می گوید: «ما برای برطرف کردن حاجت بیگانگان به آنها قرض نمی دهیم؛ بلکه برای گرفتن بهره وتحمیل خواست خودمان بر آنها این عمل را انجام می دهیم. البته چنین کاری با برادران یهودیمان حرام است. »
323/907/ع