به گزارش سرویس سیاست پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، پیش از این معرفی مراکز فقهی بویژه مراکز فعال در حوزه فقه حکومتی و همچنین کتب و آثار نگاشته شده در این زمینه را آغاز کرده است، که در همین پایگاه قابل دسترسی است؛ یکی دیگر از برنامه های این پایگاه( که تصمیم دارد به صورت جامع و کامل حوزه های فقه حکومتی را پوشش دهد)، معرفی مجلات فقهی میباشد.
یکی از این مجلات که دارای رتبه علمی ـ پژوهشی نیز می باشد، فصلنامه علمی ـ پژوهشی فقه: کاوشی نو در فقه اسلامی؛ وابسته به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی می باشد. در گزارش های پیشین مروری اجمالی بر شماره های 79 ، 80 ، 81 ، 82 و 83 این مجله داشتیم. در این گزارش به معرفی اجمالی شماره 84 که اخیراً منتشر شده است، خواهیم پرداخت.
به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل؛ شماره چاپ شده 84 فصلنامه علمی ـ پژوهشی فقه (کاوشی نو در فقه اسلامی)، مربوط به پاییز تابستان 1396 میباشد و این فصلنامه به علت فرایند علمی ـ پژوهشی شدن با چند شماره تاخیر، در اختیار فضلا و پژوهشگران فقه قرار داده است. البته لازم به ذکر است که شماره 85 نیز به چاپ رسیده است که در چند روز آینده به معرفی اجمالی آن نیز خواهیم پرداخت.
بر اساس این گزارش، شماره 84 فصلنامه علمی ـ پژوهشی فقه (کاوشی نو در فقه اسلامی) دربردارنده 6 مقاله میباشد: مبنای حکومتی آیتالله بروجردی(سید سجاد ایزدهی)؛ نقد ادله مخالف ضمان در اقدامات زیانبار کارکنان دولت(سید ضیاء مرتضوی)؛ تأثیر آگاهی از فضای صدور در اجتهاد(سعید ضیائی فر)؛ تبیین و بررسی فقهی تجسس در فعالیتهای اطلاعاتی ـ امنیتی(مرتضی سلیمانی؛ یاسر سلیمانی)؛ شمول ادله حرمت دروغ نسبت به خانواده و بستگان و حکم وعده دروغ به همسر(مصطفی همدانی)؛ و زنان و زیارت قبور از منظر فقه اسلامی(مهدی درگاهی).
در ادامه، چکیده شش مقاله این نشریه حوزوی از نظر مخاطبان گرامی می گذرد:
مبنای حکومتی آیتالله بروجردی / سید سجاد ایزدهی
با وجود اشتهار دیدگاه آیتالله بروجردی در گسترۀ اختیارات حکومتیِ فقیه در عصر غیبت، اختیاراتی مضیّقتر و محدودتر از آنچه به شیخ انصاری منسوب است و محدود به ضروریات اجتماعی میشود، به آیتالله بروجردی نسبت داده شده است.
این تحقیق، ضمن نقد این دیدگاه، معتقد است که با روششناسی صحیح فهم دیدگاه آیتالله بروجردی، درمییابیم ایشان قائل به اختیاراتی گسترده برای فقیه در عصر غیبت بوده است. بر این اساس، این تحقیق از روش فهم متن بهمثابه روش نقد استفاده کرده و فهم متن را با توجه به عناوینی چون روش بحث، مبانی ماتن، زمینه و زمانه، فهم و تقریر شاگردان، عبارات همسو و غیر همسو و نگرش جامع به متن، مورد توجه قرار داده و نظریه مشهور را برای آیتالله بروجردی ثابت دانسته است.
نقد ادله مخالف ضمان در اقدامات زیانبار کارکنان دولت / سید ضیاء مرتضوی
ثبوت ضمان در زیانهایی که دستگاهها و کارکنان آن بر اشخاص وارد میکنند، مستند به قواعد عمومی و ادله خاص چندی است، اما این ادله در منابع فقهی به صورت خاص مورد و بررسی قرار نگرفتهاند؛ درحالیکه این امر را باید اصل و قاعده کلی حاکم بر مناسبات میان دولت و مردم شمرد و بر پایه آن، دولت و کارگزارانش را از جایگاه فرمانروایی مطلق خارج ساخت و به فرمانروایی پاسخگو مبدل کرد. افزون بر اصل ثبوت ضمان، چنانکه در برخی قوانین اساسی و عادی کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران نیز آمده و ما در پژوهشی گسترده نشان دادهایم، دولت مسئولیت اقدامات زیانبار کارکنان خود را بر عهده دارد.
اما در این موضوع، افزون بر لزوم بررسی قواعد مسقط ضمان و برخی ملاحظات کلی مانند سازگاری و عدم سازگاری ثبوت ضمان با جایگاه دولت و اصل حاکمیت، پارهای موارد خاص هست که ممکن است دلیل بر عدم ضمان در برابر چنین زیانهایی گرفته شود. در اصل پژوهش نشان داده شده که آن قواعد و ملاحظات کلی، مانع ثبوت ضمان یا مسئولیت دولت نیستند.
آنچه در این مقاله میآید، بررسی و نقد سه دلیل خاص است که ممکن است معارض ادله ثبوت ضمان و در نتیجه مایه عدم ضمان و مسئولیت دولت شمرده شود؛ ادلهای که در جایی از منابع فقهی موجود از منظر بررسی ما به آنها نگریسته نشده است.
تأثیر آگاهی از فضای صدور در اجتهاد / سعید ضیائی فر
یکی از اموری که برخی از دانشوران فقه و اصول در اجتهاد ذکر کردهاند، آگاهی از فضای نزول آیات و صدور روایات است. در این مقاله تلاش شده است تا معنای آگاهی از فضای صدور توضیح داده، گزارشی اجمالی از پیشینه آن عرضه و ضرورت آن مطرح و احتمالها و دیدگاههای مربوط به آن طرح و بررسی شود.
دانشوران فقه و اصول عبارات را از نظر دلالت بر معنا به سه دسته صریح، ظاهر و مجمل تقسیم کردهاند. به اعتقاد نگارنده، آگاهی از فضای صدور در عبارات ظاهر و مجمل تأثیر دارد و به سود این دیدگاه ادلهای را فراهم آورده و اشکالاتی که در این زمینه است، پاسخ داده است، ولی دلیل معتبری وجود ندارد که این آگاهی را در عبارات صریح هم مؤثر بدانیم، مگر اینکه احتمال داده شود که عبارتی از جهتی صریح نیست و مراجعه به فضای صدور میتواند توهم یا ادعای صراحت عبارت را از بین ببرد.
تبیین و بررسی فقهی تجسس در فعالیتهای اطلاعاتی ـ امنیتی / مرتضی سلیمانی؛ یاسر سلیمانی
جمهوری اسلامی ایران که الگوی نظام اسلامی را معرفی کرده و به تشکیل سازمان اطلاعات اقدام ورزیده، همواره با این سؤال مواجه بوده که حدود تجسس از حریم خصوصی افراد از منظر فقه امامیه چیست و چه حکمی دارد؟ پژوهش حاضر با بهرهگیری از روش تحلیلی ـ توصیفی و با استناد به مبانی نقلی وحیانی و عقلیِ برهانی، به بررسی این موضوع میپردازد. بدین منظور موارد حرمت و عدم جواز تجسس از حریم افراد و تجسس ضد حکومت اسلامی مورد فحص و تدقیق واقع گشت.
در مورد تجسس از حریم افراد میتوان گفت از مجموع ادله، حرمت تجسس بهطور مطلق بهدست میآید. اگر بگوییم ادله حرمت تجسس، مطلق و شامل همه موارد تفتیش و تجسس است، در صورت تعارض و تنافی میان تجسس با عناوین و حالات مختلف دیگر، باید طبق قانون تزاحم عمل کرد و اهمّ و اصلح را بهدست آورد و آن را مقدم کرد، اما اگر موضوع تجسس حرام را مقید به هتک عرض افراد و اغراض فاسد بدانیم، قهراً در مواردی که اغراض صحیح و مفید مقصود باشد، تخصصاً از موضوع تجسس حرام خارج خواهد بود. تجسس ضد حکومت اسلامی نیز با استناد به ادله عقلی و نقلی حرام است.
شمول ادله حرمت دروغ نسبت به خانواده و بستگان و حکم وعده دروغ به همسر / مصطفی همدانی
دروغ همواره نکوهیده بوده و پیش از ادیان، عقل و وجدان آن را زشت شمرده است، اما برخی دروغها به جهت غلبه فضیلت عارض بر آنها در روایات استثنا شدهاند. یکی از این مستثنیات، دروغگفتن به همسر و در تعبیر دیگر به اهل است. پژوهۀ فرارو با روش تحلیلی ـ اسنادی به مطالعۀ فقهی این مسئله پرداخته و آن را در شش بُعد کاویده است.
نتیجۀ تحقیق در این شش ساحت نشان داده است تنها قدر متیقن از ادله یعنی وعدۀ دروغ شوهر به زن جایز است و شواهد روایی نشان میدهد این تجویز هم فقط در مورد خاص یعنی تأمین مادیاتی خارج از حق زن یا توان مرد و به منظور جلب رضایت خاطر زن و تداوم انس و الفت خانوادگی است.
از اینرو مطلقاً قابل تسری به دیگر ساحتهای ارتباطی همسران یا دروغ زن به شوهر یا در ارتباط میان والدین با فرزندان یا در ارتباط میان مکلف با دیگر بستگان نیست، مگر دروغ به جهت اضطرار یا تأمین برخی مصالح و یا دفع برخی مفاسد که در ارتباط با عموم مسلمانان از جمله در ارتباطات خانوادگی مجاز یا لازم است. همچنین جواز این دروغ به زوجۀ موقت قابل تسری نیست، اما در هر حال چنین دروغی واجب و بلکه مستحب هم نیست به صورت توریهای ادا شود.
زنان و زیارت قبور از منظر فقه اسلامی / مهدی درگاهی
زیارت قبور توسط بانوان از مواردی است که مشروعیت و عدم مشروعیت آن از منظر مذاهب فقه اسلامی چندان هویدا نیست؛ زیرا تحقیقی موسع و یکپارچه در اینباره نشده است. ازاینرو پرسش از حکم زیارت قبور توسط بانوان از منظر فقه اسلامی، نیازمند کاویدن و بررسی است.
عمومات و اطلاقات سنت پیامبر اعظم و عملکرد همسر و دختر گرامی ایشان در استمرار زیارت قبور، از جمله دلایلی است که زیارت قبور را برای بانوان مشروعیت میبخشد، بلکه موجب حکم به استحباب آن میشود و مدلول ادله نافی آن، محمول به استلزامات حرامی است که بعضاً در زیارت قبور توسط بانوان رخ میدهد. این تحقیق با هدف شناخت اقوال و انظار فقهای مذاهب اسلامی و حدود و ثغور ادله و تبیین وظیفه و تکلیف بانوان در زیارت قبور انجام شده است.
نیل به این مقصد در سایه توصیف و تحلیل گزارههای فقه مذاهب اسلامی با گردآوری دادهها به شیوه کتابخانهای میسر شده است. نتیجه تحقیق، استحباب زیارت قبور برای بانوان است، البته به این شرط که زیارت با اعمال حرامی همراه نباشد.
گفتنی است فصلنامه علمی ـ پژوهشی فقه (کاوشی نو در فقه اسلامی) وابسته به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بوده، اکنون به شماره 85 خود رسیده و صاحب امتیاز آن دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم می باشد. حجت الاسلام سیفالله صرامی، سردبیر این نشریه تخصصی حوزوی است./823/م