vasael.ir

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، حجت‌الاسلام سید امید مؤذنی، استاد حوزه و دانشگاه در نشست «عاشورا از دو چشم فقه و عرفان» با محوریت اشاره‌های آیت‌الله محمد تقی بهجت درباره امام حسین(ع) و قیام عاشورا در کتاب «رحمت واسعه» در فروشگاه «به‌نشر» انتشارات آستان قدس رضوی گفت: کتاب «رحمت واسعه» اولین مجموعه موضوعی از آیت‌الله بهجت است.

ارائه مکتب فکری و عرفانی آیت‌الله بهجت

وی درادامه به ارائه مکتب فکری و عرفانی آیت‌الله بهجت پرداخت و بیان کرد:  بُعد فقاهت آیت‌الله بهجت نسبت به سایر عالمان مکتب عرفان عملی نجف اشرف برجسته‌تر است و ایشان تنها فردی بودند که در این مکتب به مقام مرجعیت رسیدند و علاوه بر این، بخش زیادی از شبانه‌روز را به عبادت می‌‌گذراندند بدین معنا که بُعد فقاهتی و عرفانی را در کنار یکدیگر داشتند.

استاد حوزه و دانشگاه توجه به احکام فقهی در توصیه‌های عرفانی را یکی از ویژگی‌های آیت‌الله بهجت دانست و بیان کرد: ایشان پس از بازگشت به قم به دلیل نبود شاگرد یا نبود ظرفیت درس و دستورهای خاص عرفانی، دستورالعمل‌های عرفانی کلی برای عموم مردم، همچون عمل به واجبات و ترک محرمات یا عمل به دانسته‌ها و نماز اول وقت را توصیه می‌کردند.

 برداشت های عرفانی از عاشورا با گزاره فقهی سازگار نیست

حجت‌الاسلام مؤذنی با اشاره به این مطلب که افراد اندکی عاشورا را تحلیل کردند و  نخواستند یا نتوانستند آن موضوع را بین ظاهر و باطن یعنی فقه و عرفان جمع کنند، ادامه داد: نتیجه چنین تحلیل‌هایی این شده که اگر برداشتی عرفانی است در عین حال با گزاره فقهی سازگار نیست.

وی ادامه داد: از آنجا که آیت‌الله بهجت توانسته بودند فقاهت و عرفان را در خود جمع کنند، علاوه بر توجه به موضوع‌هایی مانند عشق‌محوری در عاشورا و توجه به رحمت واسعه خداوند در قبال اشقیا، دقت‌های فقهی نیز دارند و واقعه عاشورا را به عنوان فعل معصوم(ع)، منبعی برای استنباط احکام می‌دانند.

وی با بیان اینکه در اشارات کتاب آیت الله بهجت تلاش می شود که حتی احادیث ضعیف کنار گذاشته نشود و این احادیث در پرتو محکمات قابل فهم شوند، تصریح کرد: در نگاه آیت الله بهجت، دایره جدیدی از نقل ایجاد می شود که به تناسب این دایره جدید، احکام توصیه ای است که از این قیام می توان نقل کرد که از جمله نقل های دیگر در حادثه کربلا تعداد مقتولین است که در برخی موارد بیان می شود که حضرت علی اکبر(ع) 200 تن را کشته است که برخی بلافاصله پس از شنیدن این نقل را رد می کنند اما آیت الله بهجت مویداتی دارد و آن را رد نمی کند.

آیت الله بهجت توجه ویژه به باورها، گفته ها و کلام های فقهی باورهای اهل سنت دارد

این محقق و پژوهشگر حوزوی درادامه با اشاره به این موضوع که آیت الله بهجت توجه ویژه به باورها، گفته ها و کلام های فقهی باورهای اهل سنت دارد، تصریح کرد: از آنجا که اجتهاد ما یک اجتهاد تطبیقی نیست و آیت الله بهجت به شکل ویژه به این موضوع نگاه می کند که ناظر بر یک فضای فکری حاکم در جامعه اهل سنت است.

وی با بیان اینکه در برخی نقل ها اینگونه بیان شده است که یزید می گوید اگر امام حسین(ع) بر معاویه هم خروج می کرد، معاویه هم او را می کشت وآیت الله بهجت می گوید یزید دروغ گفته است که امام حسین(ع) خروج کرده است، اظهارکرد:از آنجا که خروج به معنای شمشیر گشودن بر حاکم است و آیت الله بهجت احاطه و توجه به جریان سنی دارد،این موضوع خروج امام حسین(ع) را قبول نمی کند و نمی پذیرد.

 حجت الاسلام موذنی با اشاره به این مطلب که از آنجا که امام حسین(ع) تا آخر آغازگر جنگ نبودند، اظهارکرد: در واقع قیام به معنای اعتراض و امر به معروف و نهی از منکر است و نمی شود شبهه ای را که از زبان یزید مطرح می شود پذیرفت و به همین دلیل آیت الله بهجت شبهه یزید را در اهل سنت رفع می کند.

کتاب رحمت واسعه بازگشت به نوشته ها و گفتارهای پیشین است

وی با بیان اینکه کتاب رحمت واسعه بازگشت به نوشته ها و گفتارهای پیشین است، تصریح کرد: در واقع آیت الله بهجت دسترسی های خاصی داشتند و فقط به متون قابل رویت اکتفا نکردند که یکی از این دسترسی ها کتاب مقتل الحسین خوارزمی چاپ مصر در هشتاد سال گذشته است.

حجت‌الاسلام مؤذنی با بیان این مطلب که بخش بسیار مهمی از کتاب «رحمت واسعه» برداشت‌های نصیحت‌گونه از سیره امام حسین(ع) و عاشورا است، ادامه داد: به عنوان مثال آیت‌الله بهجت فرموده‌اند؛، بشر حاضر است همه چیز را فدای خودش کند یا اینکه فرمودند، اگر بدانیم یزیدی هستیم یا حسینی و قصد توبه هم نداشته باشیم بهتر از این است که ندانیم کدام طرفی هستیم و همچنین فرموده‌اند اصلاح جامعه باید از اصلاح خود آغاز شود.

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به این که کتاب رحمت واسعه مجموعه‌ای از نکات و بیانات آیت‌الله بهجت است، درباره شخصیت ایشان اظهار کرد: آیت‌الله بهجت در سلسله شاگردان مرحوم «جولای» است که مکتب عرفان عملی نجف را شکل دادند و می‌توان گفت از آخرین افراد این سلسله به حساب می‌آید.

وی ادامه داد: این سلسله در مجموعه فضای عرفانی(شیعی یا تصوف) ویژگی‌های مهمی دارد از جمله این که توجه به «فقاهت» یا به تعبیری «شریعت» در این سلسله مهم است؛ علی‌رغم این که باورهای عرفانی و نگاه‌های توحیدی در ادبیات آیت‌الله بهجت دیده می‌شود، با این حال وی به عنوان یکی از آخرین حلقه‌های این سلسله بعد فقاهتی این جریان را بیشتر می‌کند.

تاریخ سیدالشهدا(ع) بسیار کم تحلیل شده است

حجت الاسلام مؤذنی با اشاره به این که تاریخ سیدالشهدا(ع) بسیار کم تحلیل شده و معمولاً «نقل» صورت گرفته است، خاطرنشان کرد: افرادی که تلاش کرده‌اند تمام اقدامات امام حسین(ع) را ببینند، بسیار کم هستند و افرادی از اهل تشیع یا اهل تسنن که نگاه جامعی به تاریخ سیدالشهدا(ع) داشته‌اند، اندک هستند و تنها در عصرهای اخیر اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است؛ موارد موجود نیز یا تحلیل‌های کلامی است که در پی رفع شبهه‌های وارده به واقعه کربلا بوده یا تحلیل‌های عرفانی برای کشف مقامات امام حسین(ع) است.

این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: افرادی هم که وارد حوزه تحلیل تاریخ و اقدامات امام حسین(ع) شده‌اند، معمولاً نتوانسته یا نخواسته‌اند که دو جنبه ظاهر و باطن را در عاشورا تجمیع کنند؛ به عبارت دیگر سیدالشهدا(ع) را به صورت یک عارف که در مسیر خدا گام برمی‌دارد و همزمان به عنوان یک فقیه تحلیل نکرده‌اند و معمولاً یکی از این دو چشم بسته بوده است؛ گویی افرادی که به دنبال تحلیل عاشورا بودند، چشم ظاهربین یا چشم باطن‌بین را بسته‌اند.

آیت‌الله بهجت دو بُعد فقه و عرفان را در شخصیت خود جمع کرده بود

وی با اشاره به این که آیت‌الله بهجت دو بُعد فقه و عرفان را در شخصیت خود جمع کرده بود، افزود: در کتاب رحمت واسعه نیز این مسأله وجود دارد؛ رویکرد عرفانی در این کتاب برجسته است؛ مطالب موجود در این کتاب در باره رحمت خداوند، مطالبی نیست که از یک فقیه قابلیت صدور داشته باشد؛ علی‌رغم برجسته بودن فضای عرفانی در این کتاب، در عین حال دقت‌های فقهی و رویکردهای قابل توجیه با فقه هم در آن بسیار دیده می‌شود.

 این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: مجموع نکات مطرح شده عواملی است که کتاب رحمت واسعه را به کتاب خاصی تبدیل کرده که می‌تواند مبدأ رویکردهای جدید در پژوهش نسبت به عاشورا باشد.

حجت الاسلام موذنی با اشاره به اینکه حضرت آیت الله بهجت در ابتدای شروع تحصیل خود به مکتب اصولی مرحوم اصفهانی می گرایند و در قم یک فضای فقهی اصولی پیدا می کنند و سپس ابعاد عرفانی ایشان توسط شاگردانشان کشف می شود، اظهار کرد: یکی از نمونه های متفاوت رویکردعرفانی حضرت آیت الله بهجت با سایرین پیش ازخود این است که ایشان تلاش ویژه ای برای کتمان جریان و ظهورات عرفانی خود داشتند.

حجت الاسلام موذنی با اشاره به اینکه کسانی که تصمیم به نگریستن به قیام عاشورا داشتند معمولا با یک چشم نگاه می کردند و یک چشم دیگر بسته بوده (یا به ظواهر حوادث توجه می کردند یا به باطن آن ها) ادامه داد: حضرت آیت الله بهجت این دو شخصیت (عرفان و فقه) را در وجود امام حسین(ع) جمع کردند.

 وی با اشاره به اینکه آیت الله بهجت در شخصیت خود دو بعد(عرفان و فقه) را جمع کرده بود در این کتاب هم که در واقع گردآوری اظهارات مرتبط ایشان به جریان سیدالشهدا (ع) است، گفت: رویکرد عرفانی در این کتاب برجسته است و در کتاب« رحمت واسعه» مکرر تاکید دارند که محور حرکت عشق است، در این کتاب مطالبی در خصوص رحمت خداوند مطرح شده و این ها مواردی نیست که از فقیه و یا فضای کلامی قابلیت صدور داشته باشد و گفته شده باشد که یک فقیه به آن نمی پردازد و در ادبیات عرفانی موجود است.

حجت الاسلام موذنی با بیان اینکه تعابیری در این کتاب موجود است که فقط می توان از عرفا سراغ گرفت در عین حال دقت های فقهی و رویکردهایی که با فقه قابل توجیه است بسیار دیده می شود، تصریح کرد: در تحلیل تاریخ سیدالشهدا(ع) گفته شده که کاری که امام حسین(ع) انجام دادند با دیگر اهل بیت(ع) بسیار متفاوت بود و ساختار تکلیفی متفاوتی داشتند و در فقه مانند این مورد مطرح است و آنچه در خصوص امام حسین(ع) می گویند نشانگر این است که این حضرت را از فقه ما بیرون کشیدند در صورتی که قیام عاشورا حاکی از فعل معصوم است و می شد از آن استخراج معنا و قول کرد.

وی ادامه داد: نمونه باور فقهی به قیام سیدالشهدا(ع) و متعلقات به این حضرت، فتوای حضرت آیت الله بهجت است که معمولا علما می گویند تربت امام حسین(ع) را جهت استشفا می توان خورد اما حضرت آیت الله بهجت می گویند این تربت مخصوص همه ائمه اطهار است و تنها مختص به امام حسین(ع) نیست. در دید ایشان نگاه فقیهانه ای بود که احکام متناسب باشرایط تغییر می کند این نگاه را پیش از ایشان بسیار کم داریم و گزاره های کلام فقهی اساسی در مکتب سید الشهدا(ع) استخراج کردند و احکامی را بیان کردند.

استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه مطالعه کتاب«رحمت واسعه» می تواند بازگشتی به عمق چند صد ساله در بعضی از موارد به تاریخ باورها و منابع شیعی باشد، ادامه داد: یکی از بخش های بسیار مهم و ارزشمند در این کتاب برداشت های وضع و نصیحت از سیره شید الشهدا(ع) و عاشورا است و این بخش بسیار نایاب است که یک فقیه در عین فقاهت و در عین احاطه به معارفی که مبداء تفکر فقهی و شرعی است موعظه هایی دارد.

وی با بیان اینکه بسیاری از ناقدان امروز همه آثار پیشینیان را نمی بینند و در این زمینه دچار اشتباهاتی می شوند، چرا که پژوهش عمیق ندارند، تصریح کرد: در عین حال در کتاب رحمت واسعه احیای تفکرات پیشینیان شیعه اتفاق افتاده است چرا که آیت الله بهجت دسترسی های خاصی داشته اند و از آنان بهره جسته اند.

شباهت های فقه و عرفان در مکتب آیت الله بهجت

حجت الاسلام موذنی درباره شباهت های فقه و عرفان در مکتب آیت الله بهجت گفت: در مکتب ایشان، مبدأ، محور و منازل در فضای فکری مبتنی بر شریعت است اما آنچه که از عرفان دیگران برمی آید این است که معمولا عرفان آنها شریعت مدار نیست و حداقل بی التفاتی نسبت به شریعت صورت می گیرد و گاه ستیزبا شریعت در این عرفان ها دیده می شود.

گفتنی است، کتاب «رحمت واسعه» عنوان کتابی از مجموعه بیانات و اشارات فقیه عارف حضرت آیت‌الله بهجت است که توسط «مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌‎‌الله بهجت» به چاپ رسیده است. این کتاب در سه بخش تنظیم شده که در بخش اول به شرحی گذرا از دلدادگی و سرسپردگی آن عالم عارف به ساحت مقدس معصومین(ع) و اباعبدالله‌الحسین(ع) پرداخته است؛ بخش دوم این کتاب هم گزیده‌ای از بیانات حضرت آیت‌الله‌ بهجت است و در بخش سوم گزیده‌ای از پرسش‌ها و پاسخ‌هایی از این عالم ربانی جمع‌آوری شده است./924/ص