به گزارش سرویس سیاست پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، واژه ملت اگرچه مفهومی مدرن ارزیابی می‌شود، اما از حیث مصداقی چنین بداعتی نداشته و در ادبیات سیاسی کلاسیک و حتی در سیاست عملی با عناوینی چون مردم، رعیت، خلق و... از آن یاد شده است.
تلقی کلاسیک از ملت دارای پیشینه تاریخی طولانی‌ای بوده و منحصر به عصر مدرن نمی‌شود؛ با مراجعه به اندیشه و عمل امام خمینی(ره) مشخص می‌شود که ایشان چه در مقطع پیش از تأسیس جمهوری اسلامی، چه در مقام تأسیس و اداره نظام، پیوسته بر نقش برجسته ملت تأکید داشته‌اند و این واژه از کاربرد بالایی در کلام امام(ره) برخوردار است.
اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) تحت تأثیر نگاه فقاهتی ایشان بوده است؛ به نحوی که سیاست و سایر مقولات اجتماعی را از منظر درون‌دینی و از زاویه اسلام مورد بررسی و توجه قرار می‌دادند؛ لذا برای سیاست، ساحتی مجزا قائل نبوده و از سیاست، تفسیر دینی ارائه کرده‌اند.
امام در مقام کاربرد واژه‌ها، پیوسته روش اجتهادی داشته‌اند؛ به این معنا که از معانی اولیه آن اصطلاحات آگاه بوده و مدنظر داشته‌اند؛ اما به‌هیچ‌وجه خود را مقید به همان مرزهای مفهومی نکرده و خود اقدام به جعل و یا تولید معنا می‌کرده‌اند؛ همین امر مانع از آن می‌شود که با شمارش ساده فراوانی واژگان بتوان به معانی آنها نزد امام(ره) پی برد؛ باید تصریح نمود که امام(ره) معنای اصلی واژگان را مدنظر داشته‌اند ولی منحصر به آن نبوده‌اند.
اثر عملی این بحث آن است که اگر کسی ادعا نماید، امام(ره) از واژگان سیاسی در غیرمعنای سیاسی‌شان استفاده می‌کرده، دیگر نمی‌توان در خصوص اندیشه سیاسی امام(ره) اقدام به جمع‌بندی نظریه ایشان در مورد مفاهیم مختلف سیاسی مانند ملت، دولت، قانون و انتخابات و... نمود، چرا که در هر صورت موارد نقض مختلفی از خود ایشان وجود خواهد داشت که باعث برهم خوردن چارچوب نظریه خواهد شد؛ یعنی نمی‌توان دقیقاً گفت که نظر امام(ره) درباره معنا، ویژگی‌ها و کارکردهای مفاهیم سیاسی چیست.
مثلاً در مورد موضوع این پژوهش که بررسی واژه ملت است اگر به صورت پراکنده در آثار امام(ره) جستجو و تحقیق نماییم؛ احتمالاً نخواهیم توانست تصویری درستی از این واژه در کلام و اندیشه امام(ره) ارائه نماییم؛ اما واژه ملت در سه دهه در کاربردهای مختلف و با اراده معانی مختلفی به کار رفته است؛ امام خمینی(ره) واژه ملت را به سه معنا و برای اقوام، ملتها و امت به کار برده است، مطابق نظر نگارنده اراده عدم معنای اصلی توسط حضرت امام(ره) مردود است و راه‌حل توجه به الگوی اجتهادی امام(ره) است.
کاربرد واژه ملت در جلد سوم صحیفه امام(ره)
جلد سوم از تاریخ مهرماه 1352 تا اردیبهشت 1357 که حوادث و جریان‌های پیش از انقلاب را پوشش می‌دهد، در این جلد 422 مرتبه واژه ملت به کار رفته است.
در مجلد سوم، بیشترین مقوله‌هایی که امام(ره) واژه ملت را برای توضیح، تشریح، تبیین و توجه به آن موضوع مورد استفاده قرار داده است عبارت است از: طاغوت‌ستیزی، استکبارستیزی، قیام، پیروزی، استعمارستیزی، اسلام‌گرایی ملت، اقشار ملت، وحدت، قیام، شهادت، هوشیاری، بیداری ملت، مصلحت ملت، استقلال، روابط دولت ملت، دشمن‌شناسی و ... سایر موضوعات با محتوای داخلی و بین‌المللی.
واژه ملت در معنای امت در جلد سوم که 12 بار به کار رفته شامل این موارد است: 5 بار تأکید بر قیام ملت اسلام که هم می‌تواند ناظر بر ایران و هم بر سایر ملل مسلمان باشد؛ 2 بار تأکید بر وظیفه دینی ملت اسلام و همچنین بیان موضوعات وحدت، پیروزی، خدمت، هوشیاری و طاغوت‌ستیزی ملت اسلام، هرکدام یکبار که جمعاً 12 مورد کاربرد واژه ملت در مورد امت اسلامی است.
کاربرد واژه ملت به معنای قوم نیز تنها یکبار در این جلد به چشم می‌خورد که مربوط به قوم عرب است که امام(ره) با عنوان ملت عرب از آن یاد می‌کنند.
کاربرد واژه ملت در جلد یازدهم صحیفه امام(ره)
جلد یازدهم آبان، آذر و دی 1358 که جریان‌های مصادف با سال اول انقلاب به‌ویژه تسخیر لانه جاسوسی را شامل می‌شود.
این جلد صحیفه شامل 534 واژه ملت است، 503 واژه ملت به معنای تخصصی در علوم سیاسی، 21 واژه به معنای امت به کار رفته است و 11 بار واژه ملت به معنای قومیت استفاده شده است.
از مقولات مهم کاربرد واژه ملت در معنای سیاسی در جلد یازدهم می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: وحدت، هوشیاری، دشمن‌شناسی، پاسداشت شهید و شهادت، قیام، اسلام و اسلام‌گرایی، مقولات بین‌المللی، آزادی، استعمارستیزی، طاغوت‌ستیزی، مظلومیت ملت ایران، پیروزی، اعتماد به خدا، تبعیت از ملت، استکبارستیزی و ...
با مطالعه این مجلد از صحیفه و جست‌وجوی واژه ملت در می‌یابیم که تعداد11 بار امام(ره) واژه ملت را برای قومیت استفاده نموده‌اند؛ البته با توجه به مخاطبین سخنان حضرت امام(ره) که تنها دو قوم مورد خطاب قرار گرفته‌اند؛ امام در این مجلد 9 بار قوم آذری و 3 بار قوم کردی را با عنوان ملت آذربایجان و ملت کردستان خطاب کرده است؛ زمان خطابه مشخص است که مربوط به دوران اغتشاش و درگیری‌ةای نیروهای معارض انقلاب با مردم و نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران است که غایله آذربایجان و کردستان معروف شد.
کاربرد واژه ملت در جلد بیست و یکم صحیفه امام(ره)
جلد بیست و یکم که بازه زمانی فروردین 1367 تا اردیبهشت 1368 را در برمی‌گیرد، حوادث و موضوعات سال آخر زندگی حضرت امام(ره) و متن وصیت‌نامه الهی، سیاسی امام(ره) را پوشش می‌دهد.
این جلد شامل 245 واژه ملت است، تعداد 244 بار واژه ملت به معنای تخصصی رد علوم سیاسی به کار رفته است؛ مقوله‌های مهم قابل احصاء در جملاتی که واژه ملت به کاررفته، عبارت است از: ایستادگی، وحدت، دستاوردهای‌های انقلاب، اسلام‌گرایی ملت، خدمت به مردم، هوشیاری، بین‌المللی، معنویت، تعظیم ملت، قیام، منافع ملت، تبعیت از ملت شهادت و...
در جلد 21 صحیفه امام(ره) فقط یک واژه ملت به معنای امت به کار رفته است؛ این واژه مربوط به پیام امام(ره) به مناسبت شهادت سید عارف حسین حسینی از علمایش شیعه پاکستان است.
جمع‌بندی
در پژوهش صورت گرفته واژه ملت در سه جلد مورد بررسی در سه معنا به کار رفته است؛ معنای اصلی و تخصصی ملت دارای بیشترین فراوانی بوده است که 96 درصد تعداد واژه‌های ملت را شامل می‌شود؛ این تعداد دقیقاً به معنا و مفهوم مورد توافق در ادبیات علوم سیاسی به‌کار رفته است که هم لغت و هم معنای اراده شده از آن مربوط به حوه تخصصی علوم سیاسی است.
امام خمینی(ره) برای نیل به نظم مطلوب بین‌المللی که سطوح مختلف فردی، اجتماعی، حکومتی، بین‌المللی و ... را در برمی‌گیرد، از نقش مهم ام‌القری (کشور و ملت ایران) در تعامل با سایر ملتها سخنان بسیاری دارند که از این رهگذر هم می‌توان به جایگاه مهم ملت به معنای سیاسی آن در اندیشه امام پی برد.
تأکید امام بر وحدت ملی نیز نشانه دیگری در التزام امام(ره) به موضوع ملت است و ایشان در حقیقت به منظور ایجاد وفاق بین توده مردم بر وحدت ملی تأکید نموده‌اند که در رهگذر این وحدت از هدر رفتن امکانات مادی و معنوی ممانعت به عمل می‌آورد./250/م
میثم بشیری لحاقی