به گزارش خبرنگار سرویس اقتصاد پایگاه تخصصی وسائل سبک زندگی اقتصادی ریشه در فرهنگ اقتصادی جامعه دارد. فرهنگ نیز از دو گزاره باورها و ارزش ها تشکیل شده است. بنابراین سبک زندگی اقتصادی با باورها و ارزش های حاکم بر هر جامعه ای در ارتباط است، که رفتارهای ناشی از این باورها و ارزش ها را همان سبک زندگی است. البته خود این رفتار ها نیز در بعضی موارد سبب ایجاد باورها و ارزش های جدیدی در جامعه می شوند که منجر به شکل گیری سبک جدیدی در زندگی می شوند. در سیره معصومین نیز فعل ائمه که نوعی رفتار می باشد منجر به شکل گیری باورها و ارزش های جدید در جامعه و در نتیجه سبک زندگی جدید می شود.
مطابق با منابع دینی زندگی انسان از دو لایه تشکیل شده است. باورها و ارزش ها که لایه باطنی هستند و تشکیل دهنده لایه بیرونی می باشند. و لایه ظاهری و بیرونی زندگی انسان که همان رفتار های منتج از باورها و ارزش ها می باشد.
امام علی (ع) با اشاره به این دو لایه می فرمایند: هر ظاهر و هر امر ملموس بیرونی، باطن و درونی مثل خودش دارد. کسی که ظاهرش پاکیزه و طیب باشد باطنش هم پاکیزه است و کسی که ظاهر خبیث و آلوده ای دارد باطنش هم آلوده است به این معنا که ظاهر، میوه و محصول باطن است. هر عملی مثل گیاهی که رشد می کند و هر گیاهی نیازمند به آب است و آب هایی که به گیاه یا درختان داده می شود مختلف است؛ اگر آن آب پاکیزه و طیب و طاهر باشد، میوه ان هم پاکیزه و ظاهر است؛ اما اگر آن آب آلوده باشد ثمره تلخ و میوه تلخ در پی خواهد داشت.
در این حدیث شریف امام علی (ع) باور ها و ارزش ها که همان لایه های باطنی انسانند را به آب تشبیه نموده اند، و رفتارهای بیرونی را به گیاه تشبیه کرده اند، که ظاهر این گیاه نمود لایه باطنی یعنی آبی که به این گیاه داده می شود، است. حاصل این لایه بیرونی و باطنی منجر به تشکیل حیات طیبه می شود. امام علی (ع) در ذیل آیه ۹۷ سوره نحل راه دست یابی به جامعه برتر و حیات طیب و زندگی برتر و الگوی مناسب در زندگی آن را رعایت ارزش های اسلامی از سوی افراد جامعه بر می شمارد.
امام صادق (ع) آلودگی ظاهری که همان لایه بیرونی است را ناشی از فساد لایه باطنی انسان می دانند. سپس راه حل از بین بردن این آلودگی ظاهری را، تقویت لایه باطنی معرفی می کنند.سپس حضرت با اشاره به سبک زندگی قارون، علت تمام فسادها در لایه باطنی را حب دنیا معرفی می کنند.
بنابراین سبک زندگی اسلامی به سبک خاصی از زندگی اطلاق می شود که نتیجه باورها و ارزش های خاص است. لذا سبک زندگی اسلامی، فرهنگ (باور ها و ارزش های) خاص خود را می طلبد
از آیات قرآن کریم استفاده می شود که هدف خداوند ازآفرینش کل جهان، انسان بوده است. یعنی جهان برای تعالی انسان آفریده شده است. به عبارت دیگر آفرینش جهان، بدون توجه به انسان، مقصود اصلی خداوند نبوده است، بلکه مقصود تبعی برای مصالح انسان بوده است و مقصود اصلی را باید در هدف ازآفرینش انسان دنبال کرد: " او خدایی است که هر آنچه در زمین است را برای شما آفریده است ".
مطابق با این آیه شریفه، زمین با همه گستردگی اش برای منافع انسان آفریده شده و در نتیجه، آفرینش زمین ارزش ذاتی برای خداوند نداشته است.بلکه آفرینش جهان مقدمه ای برای آفرینش انسان و آفرینش انسان نیز هدف اصلی آفرینش جهان است.از طرف دیگر قرآن کریم تأکید ویژه ای بر هدف داری آفرینش انسان دارد.خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: " آیا پنداشته اید که شما را بیهوده آفریده ایم و اینکه شما به سوی ما باز گردانیده نمی شوید " همچنین می فرماید: " آیا انسان گمان می کند بی هدف رها می شود ". این آیات به صراحت بر هدفمندی خدای متعال در آفرینش انسان دلالت می کنند.ولی پرسش اساسی این است که هدف مورد نظر خدای متعال چیست؟خدای متعال در قرآن کریم این هدف را روشن کرده و رسیدن به مقام بندگی را هدف اصلی از آفرینش انسان می داند. ما خلقت الجن و الإنس ألا لیعبدون : " جن و انس را نیافریدیم، جز برای آنکه مرا بپرستند ". عبودیت و بندگی خدای متعال هدفی است که خداوند انسان و جن را برای رسیدن به آن آفریده است.
کسی که تقرب به خدا و لقاء الله را هدف نهایی خود می‌بیند، همة شؤون زندگی خود، از نماز و عبادت تا کسب و کار، تحصیل، تفریح، معاشرت، بهداشت، خوراک، معماری، هنر، سخن گفتن، تولید، مصرف، آراستگی ظاهری و امثال آن را در مسیر این هدف قرار می‌دهد. یعنی به همة جزئیات زندگی خود صبغة الهی می‌بخشد. مسلمان نه فقط در مسجد که در خانه، بازار، کلاس درس، مدرسه، محل کار و خیابان نخست به رضای خدا می‌اندیشد. انسان مسلمان به طور طبیعی مدلی را که بیشترین بندگی در آن اشراب شده باشد و بیشترین هماهنگی را با دستیابی به قرب الهی داشته باشد در زندگی فردی و اجتماعی خود مطلوب میداند. مثلاً در انتخاب لباس و نوع پوشش به رضای خدا و تقویت صفت بندگی توجه می‌کند در حالی‌که یک انسان لذت‌جوی هوس‌پرست فقط به راحتی و لذت‌جویی خود توجه می‌کند و لباسی تنگ و تُنُک انتخاب می‌کند با ترکیبی از پوشیدگی و برهنگی که بیشترین خیال‌انگیزی و التذاذ را پدید آورد. انسان مسلمان به طور طبیعی مدلی را که بیشترین بندگی در آن اشراب شده باشد و بیشترین هماهنگی را با دستیابی به قرب الهی داشته باشد در زندگی فردی و اجتماعی خود مطلوب میداند.
این نوع از سبک زندگی منجر به تشکیل حیات طیبه در زندگی انسان می شود. بنابراین در سبک زندگی اسلامی، هر برنامه ای که طراحی می شود، باید با توجه به گزاره ارزشی " هدف از خلقت انسان رسیدن به مقام عبودیت و بندگی است "، باشد.
مقایسه مفهوم سبک زندگی اسلامی و سکولار
آنچه در اصطلاح سبک زندگی سکولار مدنظر می باشد به اومانیسم و انسان محوری باز میگردد. در این نوع سبک زندگی محوریت همه باورها و ارزش ها حول انسان مادی دوران دارد. در این سبک زندگی، انسان ملاک نهایی است که بر اساس آن تمام زندگی، مورد سنجش و ارزیابی قرار می گیرد.در این تفکر، اموری چون قانون، عدالت، خوب، زیبایی، درست و نادرست، همه بر اساس قواعد بشری و بدون اعتقاد به خدا، ارزیابی می شوند.در این تلقی، ارزشی ورای انسان وجود ندارد و همه چیز محدود به فهم انسان است. این دیدگاه را می توان در اندیشه های بسیاری از شخصیت های غربی چون مارکس و در مکاتبی چون اگزیستانسیالیسم و امثال آن جست." این دیدگاه، زندگی را سراسر بی ارزش دانسته و تنها هدف از زندگی را رسیدن به امیال میداند، از سوی دیگر مرگ و نیستی نهایی را، مبنایی برای این نگرش می داند. در این دیدگاه عقل، ابزاری انسان محور است و بهمین خاطر انسان امروز بیشتر از آنکه به اهداف زندگی مشغول باشد، به ابزار زندگی مشغول است. امیر المومنین، علی(ع) درروایتی که از ایشان وارد شده است، به نقد این دیدگاه اشاره می فرمایند :« براى آن آفریده نشدم که خوردن خوراکهاى پاکیزه- همچون چارپاى بسته که همه همّش خوردن علوفه است، یا چارپاى نابسته که کارش پرکردن شکم از این سوى و آن سوى است و غافل مىچرد- مرا از انجام دادن آنچه از آفرینشم منظور بوده است باز دارد، یا اینکه بىحساب و کتابى رها باشم و براى خود بگردم، یا سلسله جنبان گمراهى و ضلال شوم، یا بر جاده سرگردانى به راه افتم »
مطاق با این نوع سبک زندگی محوریت با امیال طبیعی انسان در سبک زندگی سکولار می باشد و به همین خاطر است که نظام غرب و سرمایه سالار به جای دفاع از آزادی انسان، از آزادی سرمایه دفاع می کند و حرمت مالکیت و کمپانی ها بیش از کرامت انسان و حرمت وی احترام دارد. بنابراین در این نوع از سبک زندگی فقط خوردن، خوابیدن، تولید مثل و مصرف محور قرار می گیرد و آرایش، پیرایش، روابط عاطفی، اجتماعی و سیاسی بر مبنای میزان دارایی تعریف می شود.
از طرف دیگر،محوریت میل طبیعی انسان، نه تنها ارج گذاری به مقام و ارزش او نیست، بلکه بدترین اهانت به وی است چون با این نگرش، خواست اصلی انسان در نیازهای مادی او – از قبیل خوردن، خواب، امیال شهوانی و دیگر خواسته های طبیعی – خلاصه می شود. آیا انسان نیاز غیر مادی ندارد یا این نیازها آن قدر بی ارزش و کم اهمیت است که نباید به آن ها اهتمام کرد؟! روشن است که انسان خواست های دیگری نیز دارد، انگیزه جهان بینی، معرفت شناسی، کمال جویی، حقیقت طلبی، پرستش و ... ، از دیگر خواسته های انسان است. به گونه ای که نادیده گرفتن این گرایش ها، فروگذاری شخصیت و ارزش انسان است و از تفریطی عمیق در شناخت و محاسبه آن ها نسبت به حقیقت انسانی خبر می دهد.
اما اسلام به عنوان مترقی ترین مکتب الهی که حاصل پردازش و توسعه ادیان مکاتب الهی از ابتدا تا عصر خاتمیت است، دارای اهداف عالی و غایات متعالی است. لذا از همان ابتدای ظهور، در پی اصلاح رفتارانسان و تبیین الگوهای مناسب رفتاری برای او بوده، تا او را به سر منزل سعادت برساند. به تصریح قرآن کریم هدف خداوند از خلقت انسان، عبادت و بندگی، و در نتیجه تقرب به آستان حق تعالی، یعنی منشأ و مبدآ کمال و زیبایی و قدرت مطلق است. پس تمام رفتار های عناصر انسانی در جامعه مورد نظر اسلام، اعم از فرد و جامعه، باید در جهت نیل به این هدف باشد. از این رو هدف غایی در سبک زندگی اسلامی، تقرب انسان خاکی به عالم ملکوت است. در این دیدگاه ،دنیا ابزاری برای رشد و تعالی انسان می باشد.
منابع
قرآن کریم
مصباح یزدی، محمد تقی (1380) ، معارف قرآن (3-1)، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چ سوم.
مصباح یزدی، محمدتقی (1392)، انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، تدوین و نگارش: قاسم شبان‌نیا،قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
شریفی، احمد حسین و همکاران (1391)، همیشه بهار : اخلاق و سبک زندگی اسلامی، قم: دفتر نشر معارف
شریف الرضى، محمد بن حسین (1414 ق)، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، قم: هجرت
مصطفوى، حسن (1360)، مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقةف ترجمه مصطفوى، تهران: انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران.
مجلسی، محمد باقربن محمد تقی (1403 ق)، بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جوادی آملی، عبدالله (1387)، نسبت دین و دنیا،قم: اسراء.
فتحعلی، محمود (1389)، انسان، راه و راهنما شناسی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
323/702/ع