به گزارش سرویس سیاست پایگاه تخصصی وسائل، خاندان سید شهید صدر در طول تاریخ اسلام همواره از شخصیت‌های اصلاحگر بودند و به خاطر وجود افراد بسیار بارز میان آنها، هر از گاهی به نامی معروف شده‌اند؛ آل ابی سبحه، آل حسین القطعی، آل عبدالله، آل ابی‌الحسن، آل شرف‌الدین و سرانجام آل‌الصدر اجداد سید شهید تقریباً همگی از علمای بزرگ و نوادر تاریخ بودند.
وی در روز 25 ذی‌القعده 1353 ق در شهر کاظمین عراق متولد شد؛ آیتالله صدر از نبوغ و استعداد سرشاری بهره‌مند بود، به طوری که در سن چهارده سالگی در اثر این هوش و استعداد فوق‌العاده موفق به نگارش کتاب ارزنده «فدک فی التاریخ» شده است؛ همچنین اولین اقر خود در علم اصول را در کتابی جامع تحت عنوان «غایة الفکر فی علم اصول الفقه» در سن بیست و دو سالگی منتشر کرد.
آیت الله سید محمدباقر حکیم که از شاگردان آیتالله صدر می‌باشد، درباره ویژگی‌های آثار استاد چنین می‌گوید: «نوشته‌های آیتالله شهید بر سه گونه است: نخست، تألیفات معمول و رایج در حوزه‌ها که اکثراً در مورد فقه و اصول است؛ ایشان سعی کرد که از دو راه، یک تغییر بنیادی در روش بررسی مسائل فقه و اصول ایجاد کند: نخست کشف قوانین و اصول تازه‌ای در فقه و اصول که تاکنون کسی به آنها دست نیافته است و با اندیشه‌های سنتی رایج اختلاف داشته باشد؛ در این زمینه می‌بینیم که یاشان توانستند بیش از شصت قانون را در اصول استنباط کند و آنها را در موارد مختلفی پیاده کند و تطبیق دهد.
اما روش دوم ایشان سعی می‌کنند به مسائل فقهی به عنوان مسائل مرتبط با جامعه و با توجه به شرایط حاکم به گونه‌ای جداگانه و فردی بنگرد؛ ایشان در استنباط مسائل فقهی از احادیث پیامبر(ص) و ائمه(ع) و همچنین در استقرای اقوال علمای پیشین، همواره سعی داشتند که دقیقاً شرایط حاکم آن زمان را بررسی کنند و اوضاع موجود را مدنظر داشته باشند و از طریق این بررسی، سرانجام به یک نتیجه فقهی یا اصولی می‌رسید؛ مثلاً قانون «لاضرر و لاضرار» که ایشان با بررسی جو حاکم بر زمان صدور آن و شرایط حاکم آن روز توانست که این قاعده را به شکلی استنباط کند که مصداق‌های وسیعی داشته باشد و در همه زمینه‌ها آن را اجرا و پیاده کن؛ ایشان این قانون را قانون «مبارک» نام می‌نهاد.
بخش دوم تألیفاتشان، نوشته ای است که هدف از آنها تشویق به بررسی عمق و اصیل اسلام بود، در آن زمان ایشان می‌خواست که در کنار بررسی‌های سنتی و رایج، این‌گونه مطالعات اسلامی نوین را نیز به وجود بیاورد تا در نتیجه از نو به این حوزه آگاهی ببخشد و آن را در انجام وظایف خویش توانا و نیرومند سازد؛ این تألیفات از جمله کتاب‌های فلسفتنا، اقتصادنا و ... برای عامه مسلمانان نیز ارزش فراوان داشته است.
بخش سوم نیز مروبط به ساده‌نویسی و پیروی از روش‌های جدید در نگارش است؛ کتاب‌ها و نوشته‌های معمول در حوزه‌ها معمولاً پیچیده و ناهماهنگ با شرایط روز بود و با روش‌های قدیم آن روزها نوشته شده بود؛ در این کتاب‌ها همچنین سادگی مطرح بود که امروزه دیگر منسوخ گردیده است.
ایشان بر همین اصل دست به تألیفاتی زد که ضمن آسان‌نویس کتاب‌های قدیمی آنها را در حد طرحی نو و روشی جدید برای طلاب حوزه به نگارش درآورد و در این کتاب ها، تازه‌ترین نظریات فقه و اصول را که در حوزه‌ها پیدا شده بود نیز منعکس کرد از این کتاب‌ها دروس فی‌الاصول و الفتاوی الواضحه را می‌توان نام برد.
برخی از کتاب‌های سیاسی ایشان عبارت است از اهل‌البیت تنوع ادوار وحدة هدف، خلافة الانسان و شهادة الانبیاء، فارق‌الالسلام عن‌الاستعمارفی فتحه‌البلدان، الانسان المعاصر و قدرته علی حل المشکله الاجتماعیة، لمحه فقهیه تمهیدیه عن مشروع دستور الجمهوریه الاسلامیه فی ایران، الانس، رسالتنا، دعوتنا الی الاسلام یجب ان تکون انقلابیه، مانرتضیه من‌الدعوة الاصلاحیه و مانرتضیه منها.
جایگاه سیاست
شهید صدر محور اساسی نظریه تکوینی خلافت انسان و درخشان‌ترین رنگ حرکت تشریعی انبیا و امامان را سیاست می‌داند.
از نظر او سیاست به دو صورت تجلی می‌کند:
1. سیاست به مفهوم رایج که دایره‌ای محدود و مفهومی عاری از دقت داشته و رفتار و گفتاری مبتنی بر عدم راستی و صداقت است.
2. سیاست به مفهوم راستین که دیده‌ای بسیار گسترده، مفهومی دقیق و پرمعنا بوده و متکی بر صداقت و راستی است، چنین سیاستی راه و وسیله هدایت انسان و جامعه انسانی است و هدف دنیایی و اخروی دارد، از دیدگاه پیامبران، همه حاکم به سیاستند و همه مسؤولیت تحقق سیاست را در جامعه برعهده دارند.
از نظر شهید صدر برجسته‌ترین تجلی سیاست در دولت است و دولت یک ضرروت اجتماعی است، بنابراین مبنای فکری و تکوینی دارد.
مشروعیت حکومت
شهید صدر معتقد بود که مشروعیت حکومت‌ها در اسلام از جانب خداوند متعال است و مشروعیت آن جنبه الهی دارد، از این‌رو مشروعیت حکومت را دارای مبنای مشروعیت دوگانه(الهی و مردمی) می‌دانست، زیرا تحقق نقش خلافت الهی انسان در زمین بیانگر مشروعیت مردمی است که مردم از طریق انتخابات و همه‌پرسی آن را ایفا می‌کنند.
انواع حکومت از نظر شهید صدر
ایشان در بحث حکومت اسلامی، حکومت‌ها را به انواع ذیل تقسیم می‌کند:
1.حکومت مبتنی بر نظام‌های موجود در جهان امروز
الف. نظام دموکراسی سرمایه‌درای
ب. نظام سوسیالیستی
ج. نظام کمونیستی
د. نظام اسلامی
2. حکومت مبتنی بر قانونی و یا غیرقانونی بود
الف. حکومت قانونی
ب. حکومت غیرقانونی
3. حکومت اسلامی
4. حکومت تغلب
5. حکومت پادشاهی
6. حکومت اشرافی
7. حکومت فردی
8. حکومت دموکراتیک
شهید صدر از بین تمام حکومت‌های یاد شده به حکومت اسلامی توجه دارد؛ او در مقام مقایسه معتقد است که حکومت اسلامی علاوه بر این‌که معایب حکومت‌های مورد پسند بشر نظیر «دموکراسی» یا «ریاستی» را ندارد، بلکه دارای مزایایی نیز هست.
ایشان پایه حکومت را به سه مبنا استوار می‌داند: پایه‌های ایدئولوژیک، پایه‌های اخلاقی، پایه‌های اجتماعی.
آیتالله صدر از متفکرانی است که در اندیشه خود با تکیه بر بعد توصیفی و هنجاری به شناخت جامعه زمان خود پرداخت و به مداوای آنها همت گمارید؛ اهمیت و تأثیر اندیشه سیاسی شهدی صدر از چند جهت مهم تلقی می‌شود:
1.جهانی بودن اندیشه وی که مخاطبان او تمام جهان و همه مردم هستند نه یک قشر خاص.
2. نوگرایی، نوآوری و ابتکارهایی که در مراحل زندگی خود آن را به منصه وجود رسانید.
روش او در اندیشه سیاسی بر دو عنصر واقع‌نگری و نگرش سیستمی متکی بود و شکل و نوع حکومت را یک حکومت ولایت‌فقیه و رهبری مرجعیت می‌دانست و معتقد بود حکومت اسلامی بر سه مبنای ایدئولوژیک، اخلاقی و اجتماعی استوار می‌باشد؛ وی هدف آزادی را آزاد کردن انسان‌ها از یوغ بندگی شیطان می‌دانست که همانا طاغوت‌ها و حکمیت بشری بودند.
شهید صدر معتقد بود برای تشکیل حکومت به دو عنصر امت و رهبر نیاز است؛ همچنین شورا و بیعت، امر به معروف و نهی از منکر و... را از عناص مشارکت در حکومت اسلامی می‌دانست، او در مورد اخلاق کارگزارن معتقد بود که رهبران باید از تجمل‌گرایی و دنیا‌پرستی برحذر باشند.
او در مورد اخلاق کارگزاران معتقد بود که رهبران باید از تجمل‌گرایی و دنیا‌پرستی برحذر باشند، زیرا این امر باعث می‌شود که بشر از اسلام روگردان شود./205/م
علی اخترشهر