به گزارش خبرنگار سرویس مبانی پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، فقه حکومتی، فقهی نوپاست که بعد از انقلاب اسلامی، فقها و صاحبنظران به این عرصه ورود پیدا کردند.
روی آوردن به فقه حکومتی، یکی از واجبات اساسی در حوزه فقه اسلامی برای اداره جامعه است. در این میان برگزاری نشستهایی با این رویکرد، برای هم اندیشی بیشتر اساتید و صاحبنظران این عرصه و عملیاتی کردن دیدگاههای آنها و بررسی چالش های پیش رو دارای اهمیت است.
نشست هم اندیشی فقه حکومتی، سه روز ابتدایی شهریور 96 در مشهد برگزار شد که فرصتی شد تا اساتید و صاحبنظران عرصه فقه حکومتی دور هم جمع شوند. یکی از اساتید شرکت کننده در این نشست، حجت الاسلام علی الهی خراسانی، سردبیر خیرگزاری رضوی و محقق و پژوهشگر فقه اجتماعی بود که درباره فقه حکومتی گفت و گویی با وی انجام دادیم که تقدیم خوانندگان می شود.
وسائل _ تعریف فقه حکومتی، فقه کارآمد و پویا چیست؟ و اگر فقه نسبت به مطالبات به وجود آمده از نظام اسلامی پاسخگو نباشد، چه پیامدهایی به وجود خواهد آمد؟
فقه حکومتی می تواند دو معنا داشته باشد، یا اینکه فقه حکومتی یک رویکرد باشد و به عنوان یک رویکرد نوین در فقه مطرح باشد که روش، منابع و برون دادش با فقه غیر حکومتی متفاوت باشد، در تعریف دوم فقه حکومتی می تواند به این معنا باشد که «حکومت» موضوع بررسی های فقهی باشد، یعنی مسائل و موضوعات نوپدید در عرصه حکومت را مورد پژوهش و بررسی قرار بدهد.
اگر فقه پاسخگو به مسائل و موضوعات نوظهور نباشد، جامعه اسلامی و در طول آن تمدن اسلامی شکل نخواهد گرفت و جامعه و تمدن هضم فرهنگ های وارداتی و نامتناسب با فرهنگ این مرز و بوم خواهد داشت.
وسائل _ چشم‌انداز آینده حوزه‌های علمیه برای تولید فقه حکومتی متناسب با نیازهای نظام اسلامی و فقه تمدن‌ساز متناسب با نیازهای جهانی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
برای اینکه حوزه های علمیه بتوانند فقه حکومتی را تولید کنند و در این زمینه تلاش های موثری داشته باشند، اول باید نیازهای جامعه امروزی را درست رصد کنند و توصیف درستی از وضعیت موجود داشته باشند.
توصیف درستی از تحولات جهانی داشته باشند، به طور مثال باید توصیف درستی از تحولات زندگی شهری داشته باشند، لازم است که جهان غرب را به درستی بشناسند.
نیاز انسان معاصر را باید به درستی بشناشند؛ چرا که نیاز انسان قرن 4 و 5 با نیاز انسان امروزی با این همه تحولات ارتباطی و فناوری های نوین و تکنولوژزی بسیار متفاوت خواهد بود و متاسفانه ما می بینیم که گاهی خیلی از حوزویان ما توصیف درستی از شهر خود و لایه های اجتماعی مختلف شهر خود ندارند، چه برسد به اینکه خواسته باشند توصیف درستی از جهان و تحولات داشته باشند.
بنابراین اولین گام مهم توصیف درست از تحولات شهری، کشوری و جهانی است که بتوانند متناسب با آن نیاز روش های خودشان را نوسازی و منابع را بازخوانی کرده تا بتوانند تولیدات موثری را در عرصه فقه حکومتی داشته باشند.
وسائل - ویژگی‌ها و شاخصه‌های فقه حکومتی امام خمینی(ره) در عرصه‌های انقلابی بودن، پویایی، نظام سازی و پاسخگویی به مسائل سیاسی و اجتماعی را تبیین بفرمایید.
برای فهم دیدگاه مرحوم امام خمینی(ره) بهترین قطعه، جواب نامه آیت الله قدیری است که ایشان اشکالاتی به فتوای شطرنج امام خمینی(ره) داشتند و امام(ره) طی نامه مفصلی به ایشان جواب دادند.
به نظر بنده هر کسی که می خواهد نوع نگاه امام(ره) را به تحول در فقه ببیند باید آن نامه را بخواند و به نظر من این نامه مورد غفلت واقع شده است، به جاست که این نامه بارها در حوزه های علمیه و بین طلبه های ما گوشزد و ترجمه شود و حتی کار رسانه ای روی آن انجام گیرد.
وسائل - از چه لحاظ این نامه مهم است و چه نکاتی دارد؟
در این نامه امام خمینی(ره) به نکات بسیار مهمی اشاره دارند و نقل به مضمون است که اگر ما خواسته باشیم، با برخی روش های سنتی به فقه بنگریم، اساسا نمی توانیم کشور را اداره کنیم و نمی توانیم تمدن بسازیم.
نگاه امام(ره) به تحول فقهی، و فقهی که معطوف به تمدن باشد، بسیار ویژه بوده است. از جمله اینکه امام در بحث های فقه الحکومه خود به شدت از عنصر مصلحت استفاده می کردند و این عنصر مصلحت می تواند منشا تحولات فقهی گسترده ای باشد.
وسائل _ مسائل فقهی بر اساس پاسخگویی به مسائل نوظهور، به تدریج رشد پیدا کرد و فقها در طول زمان با توجه به مقتضیات زمان، بر پویایی فقه افزودند، به نظر شما فقه در روزگار ما چه اندازه مخاطبانش را در عرصه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و دیگر عرصه‌ها قانع کرده و چقدر پاسخگو بوده است؟
بعد از انقلاب اسلامی و تشکیل حکومت بر اساس قانون اسلامی مبتنی بر فقه شیعه، فقه در عرصه های مختلف ورود خوبی داشته است، اما هنوز متناسب با حجم تحولات نیست.
روش های فقه در برخی مسائل کاملا سنتی و قدیمی است که باید بازخوانی و نوسازی شود و برخی از عرصه ها مغفول واقع شده است، در این میان به بعضی عرصه ها، به خوبی پرداخت شده است.
به طور مثال در عرصه های پزشکی در مسائلی چون تلقیح منصوعی، رحم اجاره ای و حتی شبیه سازی و تشریح مرده، مقالات و کتابهای خوبی نگاشته شده است اما در بعضی عرصه ها کار صورت نگرفته است.
وسائل _ در چه عرصه هایی نیاز هست که بیشتر ورود پیدا کنیم؟
در عرصه زندگی شهری تقریبا هیچ کاری صورت نگرفته است، در فقه هنر ضعف های زیادی داریم، در فقه رسانه همینطور.
به نظر من با حجم مسائل نو پدید، هنوز فقه به صورت کامل پاسخگو نیست و لازمه اش این است که روش های آموزش، پژوهش و رصد ما و نظام اولویت بندی ما در حوزه های علمیه مورد بازخوانی قرار گیرد.
وسائل _ نظر شما درباره برگزاری نشست فقه حکومتی چیست؟ و استمرار برگزاری نشست هایی با رویکرد فقه حکومتی تا چه اندازه ضرورت دارد؟
این نشست در نوع خود بینظیر بود؛ چرا که پژوهشگران و اساتید متعددی از قم، تهران و مشهد شرکت کردند و به معرفی دیدگاهها و صاحبنظران حول فقه حکومتی و موسساتی که در عرصه فقه حکومتی فعالیت می کنند، پرداخته شد.
به هر حال هر شاگرد یا مقرری دیدگاه استاد خودش را حول فقه حکومتی در طی سه روز مطرح کرد که بسیار مورد توجه بود و در این زمنیه نقدهایی نیز بیان شد.
در حاشیه این نشست، گفتگوهایی که بین اساتید صورت گرفت بسیار عالی بود و قابل توجه اینکه تمام طراحی این نشست توسط جوانان فاضلی صورت گرفت و به نظر بنده این نقطه بسیار امیدوار کننده است که قصه فقه حکومتی به دست جوانان فاضل جلو می رود و توسعه خواهد گرفت.
گام بعدی که این نشست باید بردارد، طرح مباحث توسط صاحبنظران و اینکه نظرات حول اشخاص مطرح شود، و قدم بعدی و اساسی این است که دیدگاه ها و نظرات افراد مختلف به صورت موضوعی مطرح شود یعنی دیدگاه ها و نظرات مختلف اساتید حول مسائلی چون عنصر مصلحت در فقه حکومتی، نقش مقاصد شریعت در فقه حکومتی، بحث نظریه منطقه الفراغ و بحث های دیگر بیان شود.
پیشنهادم این است اگر نشست دوم به صورت موضوعی، مطرح شود، بسیار چشمگیر، موثر و قابل استفاده خواهد بود.
به هر حال بنده به نوبه خودم از دست اندکاران و طراحان نشست هم اندیشی فقه حکومتی، به خصوص موسسه معنا و از حجت الاسلام علی محمدی، دبیر این نشست بسیار تشکر و قدردانی می کنم./403/629