به گزارش خبرنگار سرویس اقتصاد پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل اقتصاد مقاومتی در شرایطی برای اولین بار توسط مقام معظم رهبری در سال 1389 به ادبیات اقتصاد اسلامی اضافه شد که جمهوری اسلامی ایران در معرض فشارهای شدید تحریم اقتصادی قرار داشت. ایشان در دیدار با کارآفرینان، «اقتصاد مقاومتی» را به معنای اقتصاد توام با کارآفرینی دانستند که به دو دلیل «فشار اقتصادی دشمنان» و «آمادگی کشور برای جهش» ضروری است. به نظر ایشان «اقتصاد مقاومتی از آن جهت همان اقتصاد کارآفرینی است که کارآفرینی نیازمند «نوآوری» همراه با «ریسک پذیری»، است.
بیانات بعدی مقام معظم رهبری، ابعاد دیگری از مفهوم اقتصاد مقاومتی را روشن نمود. در این بیانات بر دو مولفه مقاوم سازی اقتصاد و توانمند سازی درونی اقتصاد تاکید شده است. نقطه عطف در ادبیات اقتصاد مقاومتی را میتوان در ابلاغ سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی توسط مقام معظم رهبری در سال 1392 دانست. در این ابلاغیه اقتصاد مقاومتی اقتصادی درونزا، برونگرا، مبتنی بر روحیه جهادی، عدالت محور، مردم بنیان و دانش بنیان معرفی شده است.
اما از دیدی دیگر نیز می توان به تاریخچه اقتصاد مقاومتی نگاه کرد. به این معنا که آیا در تاریخ اقتصاد ایران نمونه ای هر چند ناقص از اجرای اقتصاد مقاومتی را مشاهده نمود یا خیر؟ در جواب باید گفت: «اقتصاد مقاومتی» راهبردی نوین در جدیدترین مرحله از نبرد تاریخی جبهه استکبار جهانی علیه انقلاب اسلامی ایران است. بلکه در نگاهی عمیقتر، اقتصاد مقاومتی می‌تواند راهبردی بنیادین و بین‌المللی برای شکست نظام اقتصادی ظالمانه و صهیونیستی حاکم بر جهان، یعنی اقتصاد سرمایه‌داری باشد. در حقیقت اقتصاد مقاومتی روش مستضعفین عالم برای پیروزی در جنگ فقر و غنا است. بی‌شک موفقیت انقلاب اسلامی در این نبرد اقتصادی، گونة جدیدی از نظامهای اقتصادی را مطرح خواهد نمود و تحول علمی و عملی شگرفی را در میان نظریات و نظامهای اقتصاد جهانی به وجود خواهد آورد.
با نگاهی عمیق به تاریخ تمدن اسلامی، ریشه‌های اندیشه اقتصاد مقاومتی را میتوان در منابع دینی، سیره نبوی و معصومین (ع) و همچنین سیره فقها و اندیشمندان مسلمان یافت. در آیات قرآن مجید و روایات معصومین(ع) همواره به اهمیت استقلال جامعه اسلامی تاکید شده است. بر اساس مقتضای آیه 141 سوره نساء (لَنْ یجْعَلَ اللَّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلاً) ، تمامی مظاهر تسلط کافران بر جوامع اسلامی از جمله تسلط اقتصادی آنان غیر قابل قبول قلمداد شده است. خداوند متعال در آیه 60 سوره انفال، مسلمانان را برای صیانت از استقلال و امنیت جامعه اسلامی به تقویت همه‌جانبه قوای بازدارنده مسلمانان از جمله قوای اقتصادی آنان فرا می‌خواند: «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَیلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ».
در آیات قرآن نمونه‌هایی از سیاست‌گذاری‌های اقتصاد مقاومتی به چشم می‌خورد. به طور نمونه، رویکرد حضرت یوسف در مقابله با شوک اقتصادی ناشی از خشکسالی در مصر از جمله سیاست‌هایی بود که جهت حفظ امنیت و ثبات وضعیت اقتصادی مردم اتخاذ شد.
در روایات معصومین(ع) تاکید زیادی بر امنیت اقتصادی و حرمت اموال مومنان شده است تا جایی که پیامبر اکرم(ص) حرمت مال مومن را مانند حرمت خون او می‌شمارند. در بسیاری از ادعیه وارد شده از ائمه، بر تقاضای امن و امنیت تاکید شده است.
سیره پیامبر اکرم (ص) و معصومین (ع) نیز حاکی از اهمیت ثبات و امنیت اقتصادی جامعه اسلامی است. مقاومت تاریخی پیامبر اعظم (ص) در برابر محاصره اقتصادی در شعب ابی‌طالب از جمله مصادیق اجرای اقتصاد مقاومتی به شمار می‌رود. رسول مکرم اسلام در مواجه با تهدیدات امنیتی کفار از راهبردهای متعددی استفاده نمود. ایشان در پاره‌ای از موارد اقدام به امضای صلحنامه و موافقت‌نامه نموده و در پاره‌ای از موارد به جنگ و مبارزه با کافران پرداختند.
در دوران معاصر نیز بسیاری از فقها و رهبران دینی تلاش کردند تا با استفاده از ظرفیت‌های بالای دین اسلام، از الگوی اقتصاد مقاومتی تبعیت کنند. نمونه این امر را میتوان در تلاش تعدادی از فقهای شیعه برای احیای اقتصاد ملی در مقابله با استعمار انگلستان در دوران قاجار مشاهده کرد. آنان با درک خطر از بین رفتن اقتصاد ملی و استقلال سیاسی کشور با کمک تجار و بازرگانان معتمد اقدام به تاسیس "شرکت اسلامیه" و همچنین فرهنگ سازی مصرف کالای داخلی نمودند
موسسان اهداف شرکت را در اساسنامه آن این‌گونه تبیین کردند: 1. دسترسی به سود بیشتر اقتصادی از طریق راهاندازی شرکت، 2. خروج از ذلت احتیاج به امتعه خارجی، 3. تثبیت و تقویت هرچه بیشتر تجارت داخله در برابر تجارت خارجه، 4. جلوگیری از خروج ثروت داخلی به خارج از کشور در مقابل ورود کالاهای مصرفی، 5. جلوگیری از مهاجرت نسلهای آینده به خارج از کشور برای مزدوری و کارگری نزد بیگانگان و ایجاد اشتغال برای جوانان ایرانی، 6. تسهیل در امر معیشت مردم به علت ارزانتر بودن منسوجات و مأکولات داخلی نسبت نوع خارجی آنها، 7. ارائه الگویی تجاری برای آینده ملت و دولت، 8. ایجاد یک شرکت برای حمایت از مشاغل داخلی، 9. نظام بخشیدن به رشته گسیخته تجارت داخله ایران، 10. آبادی وطن و شکوفایی و رونق صنایع، 11. رهایی از مصرف‌گرایی و استفاده از کالاهای خارجی، 12. ایجاد راههای شوسه و آهن برای سهولت در حمل و نقل، 13. جلوگیری از احتکار و بازار سیاه.
شرکت اسلامیه پس از قیام تنباکو و بروز فواید آن، توسط آقا نجفی اصفهانی، آقا نورالله و میرزا ابوالقاسم زنجانی به همراهی جمعی از بازرگانان در سال 1316 ه.ق/1898 م. با هدف تأمین منسوجات مورد نیاز مردم ایران و مقابله با وابستگی به خارج در اصفهان تاسیس شد.
در ماده بیست و یک اساسنامه شرکت آمده بود: «این شرکت به کلی از دادوستد متاع خارجه ممنوع است. فقط همّ خود را صرف ترقی متاع داخله و آوردن چرخ اسباب و کارخانه مفیده خواهد نمود و حمل متاع داخله را به خارجه بر حسب اقتضاء و به موقع خود در کشیدن راه شوسه و آهن اقدام خواهد کرد.» و همچنین در ماده بیست و چهارم آن آمده‌است که «تمام اجزاء از رییس و مرئوس و امنای شرکت حسب‌الشرط مجبورند لباس خود را از منسوجات و متاع داخله مصرف رسانند.».
شعب این شرکت به سرعت در سایر شهرها و حتی در خارج ایران(لندن، کلکته، بمبئی، قاهره، استانبول، بغداد، مسکو و بادکوبه) افتتاح شد. علما و مراجع بزرگ شیعه در تایید و تشویق این فعالیت فتاوی و اعلامیه‌های ترویجی بسیاری صادر نمودند.
هشت تن از مراجع تقلید و علمای بزرگ به نام های آیت‌الله آخوند خراسانی، آیت‌الله سیداسماعیل بن سید صدرالدین عاملی، آیت الله حاج میرزا حسین نوری، آیت‌الله حاج میرزا خلیل، آیت الله سید محمدکاظم یزدی، آیت‌الله محمد غروی شربیانی، آیت الله محمدحسین مامقانی و آیت‌الله شیخ الشریعه اصفهانی ، پشتیبانی خود را از ایجاد این شرکت اعلام کردند. آخوند خراسانی به حمایت از این شرکت می‌پردازد و در نامه‌ای به مظفرالدین شاه می نویسد: «چه بسیار شایسته است که اعلیحضرت شاهنشاه اسلامیان‌پناه، بذل مراحم ملوکانه در مشیت این شرکت اسلامیه که خشنودی حضرت امام عصر ــ ارواح‌العالمین له الفداء ــ و ترویج ملت بیضاء و تقویت دولت عظمی... است، خواهند فرمود، خود آن وجود اقدس در لبس‌البسه مصنوعه اسلامیه مقدم و به صدور امر ملوکانه در مساعدت این مطلب مهم وزرای عظام و اولیای فخام دولت ابدمدت را مفتخر فرمایند. و بر عموم رعایا و قاطبه مسلمین لازم است به مقتضای ”الناس علی دین ملوکهم تأسی و متابعت نمایند و خلع لباس ذلت را از خود بلبس لباس عزت البسه اسلامیه صاحب شرع را خوشنود دارند (کهن جامه خویش پیراستن/ به از جامه عاریت خواستن.» در روزنامه ثریا آمده است که وقتی پارچه‌های شرکت اسلامیه وارد نجف میشود، مراجع و علما جمع می‌شوند و لباس ساخت دست مسلمانها را می‌پوشند و می‌گویند ما به این لباس داخلی افتخار میکنیم.
میزان تولیدات این شرکت بقدری گسترش یافته بود که یکی از روزنامه‌های انگلیس، رشد آن را سکته منافع انگلیس در اصفهان و بلکه کل منطقه خلیج فارس اعلام می نماید. تاسیس این شرکت باعث اشتغال بیش از هزار نفر در شهر اصفهان گردید. این شرکت حتی در صدد حصول امتیاز ساختن راه‌آهن محوطه اصفهان برآمد.
صاحبان شرکت اسلامیه توجه زیادی به مقوله تربیت نیروی کار ماهر ، رعایت وجدان کاری و جلوگیری از خدعه و تقلب در محصولات داشتند. روزنامه حبل المتین در مقاله‌ای این سیاست را این گونه تشریح میکند:
قابل توجه اجزای محترم شرکت اسلامیه؛ خیرخواهی اخبار حبل المتین درباره شرکت اسلامیه محتاج به دلیل نیست چه اداره موصوفه خود را موسس این امر خیر تصور میکند. شاید اجزای شرکت اسلامیه نیز انکار این معنی را ننمایند در این صورت ما را است که آنچه لازمه خیرخواهی اجزای شرکت اسلامیه را مخاطب کرده، عرض میکنیم که با وجود این همه تقویت و همراهی علمای اعلام و تشویق اولیای دولت علیه ایران این امر خیر در اواسط درجه ترقی متوقف شده و آن طوری که باید و شاید ترقی نکرده، اگر چه تاکنون آن چه پیش آمده از نتایج سحر است و امیدواری ما به صبح صادق اوست. ولی عمده موانع ترقی دو چیز است: یکی تقلّب نساجها و صباغها، دیگر عدم عضویت دانایان فنون صناعیه در این شرکت به عباره اخری عدم موجودگی عالمان فنون صنایع در یاران مسلم است کاری که شالوده آن از روی علم و اتفاق نباشد هنوز تا بنا نشده از بد حوادث منهدم و بر باد میشود. در این گونه شرکتهای یزرگ، علم بلکه علوم در کار است. به واسطه آن که لباس دادن یک ملت که تقریب چهل کرور ایران جمعیت آنان است فرع وجود کارخانجات میباشد و وجود کارخانجات در مملکتی مثل ایران فقط به همان خریدن از خارجه و آوردن به داخله نیست و نمیتوان گفت علم محض وجود کارخانجات سالب احتیاج ماها خواهد بود. اگر این قسم بودی میباید کارخانه بلور سازی و شمع ریزی و قندسازی تهران به یک اندازه ما را مستغنی از خارجه کرده باشند و حال آن که کارخانه بلورسازی و شمع ریزی از خارجه، داخل خاک ایران شد، ولی به واسطه عدم(محافظ) یعنی علم کم کم از میان رفت و آلات و اجزای آن زیر خاک پوسید. فرضا کارخانه ریسمان سازی و چلوار بافی با هزاران زحمت از خارجه آوردیم، لابد اجزاء و عمله آن هم باید خارجی باشند که کارخانه چند روز کار کرد آن گاه ناخوش شد باید کارخانه هم ناخوش شده بخوابد. یا باید موقتا هم بمیرد تا آن گاه که دیگری از فرنگستان بیاید و کارخانه را احیا کند؛ یا اینکه چرخ یا یک مهرهای از کارخانه بشکند باید آن کارخانه معطل بماند تا این چرخ یا مهره از فرنگستان باز بیاید. مثلا هر گاه نمره مهره غلط واقع شد و مشتبه گردید، معلوم است حال آن کارخانه چه خواهد بود. متصل میباید از خارجه طبیب آورد که این مریض را معالجه کند.
پس باید اول روح کارخانجات را ساخت؛ یعنی کارخانه واقعی که دارالعلوم است قائم نمود و آن ممکن نیست مگر به افتتاح مکاتب ابتدائیه و حرکت دادن اطفال مستعده به ژاپون در تحصیل علوم صناعیه و مراجعت دادن آنها را به وطن و تشکیل دادن کارخانجات، کرورها معادن در جبال و اتلال ما خوابیده به واسطه بیعلمی باید از آنها غمض عین نماییم و به جهت یک آلت مختصر که از دستگاه آتش خانه قندریزی طهران شکسته، میباید به دولت بلجیک متوسل شده، دست فقر و مذلّت دراز کنیم و یا مبالغ گزاف بخریم و با زحمات زیاد بیاوریم. لهذا میتوانیم عرض نمود اول تکلیف شرکت مبارکه اسلامیه آن است که چند نفر جوانان مستعد که مقدمات زبان و بعضی علوم را دانستهاند مشاهره به قدر کفاف داده به جهت تحصیل این قبیل علوم به خارجه بفرستند تا علم معادن، علم حدادی، انجین سازی و سایر علوم لازمه را بیاموزند….در این صورت میتوان یقین حاصل کرد که شرکت اسلامیه را بنایی محکم حاصل شده آن وقت اهالی وطن خودمان از کوهها و اراضی خود استخراج آهن میکنند و به ترتیب درست از روی علم از همان آهن تاسیس کارخانجات میشود….مقصود از نگارش این عنوان آن نیست که اجزای شرکت اسلامیه دست از اقدامات خیریه حالیه بردارند بلکه لازم است روز افزون بر اقدامات خویش بیفزایند و در ضمن نیز اصول معروضه را اختیار کنند تا شالوده این بنای مقدس مستحکم شود….خلاصه کلام رفع احتیاج ما از خارجه وقتی خواهد شد که علم هر فنی را نوعی که باید بیاموزیم ورنه هزار مثل این شرکت اسلامیه رفع احتیاجات ما را نخواهد کرد.
تاسیس این شرکت موجب نارضایتی انگلیسی‌ها شد. وزیرمختار انگلستان در نامه‌ای به امین‌السلطان حاکم اصفهان از دخالت علما در امور اقتصادی شکایت کرد و آن را مغایر با توسعه شرکتهای خارجی در این شهر دانست
در گزارشی که چارلز مارلینگ به میرزا حسن خان مشیرولدوله وزیر امور خارجه ایران می نویسد، آمده است: «علمای اصفهان در تلاشند تا نگذارند امتعه اروپایی به فروش برسد. و به خریداران مهم ایرانی اخطار کرده‌اند که در مدت چهار ماه محاسبات خود را با تجارتخانه‌های اروپایی قطع کنند. و در ادامه از وزیر خارجه ایران می‌خواهد که ایشان احکامی را به کارگزاران اصفهان صادر کرده و از اقدامات فتنه‌انگیز این اشخاص جلوگیری کند» سفیر انگلستان نیز در نامه‌ای اعتراضی می‌نویسد: «از قرار اطلاعاتی که از اصفهان می‌رسد علمای آنجا بر ضد تجارت خارجه می‌باشند. علمای مزبور نه به ملاحظه تعصب مذهبی بلکه صرفه شخص به معیت بعضی رؤسای تجار که در شرکت اسلامیه شریک می‌باشند، سعی بلیغ در فروش امتعه خود و رد مال التجاره خارجه دارند... بلکه در مساجد و سایر نقاط علناً می‌گویند که مردم نباید امتعه خارجه را بخرند.» یکی از نشریات انگلیس هم در واکنش به تاسیس این شرکت نوشت: «معلوم میشود ایرانیان اندک اندک از خواب غفلت بیدار شده و قدر و اهمیت تجارت خاصه تجارت شرکت را نیکو دانسته و چیزی که در این شرکت اهمیت دارد این است که علمای این ملت در آن شرکت دارند و مشوق‌اند و اگر این شرکت معتبر شود سکته بزرگی به تجارت انگلیس در اصفهان بلکه در خلیج فارس وارد آید و باید تجار، نوعی رفتار کنند که در آینده بازار تجارت شان از رونق نیفتند و الّا بزودی باید منتظر خبر بود که بازار تجارت ما در اصفهان بسته شود».
آخوند خراسانی در سال 1315 ق به دعوت تنی چند از علمای ایران، همراه گروهی دیگر از مراجع تقلید فتواهایی در تحریم کالاهای خارجی و حمایت از کالاهای داخلی و به منظور رفع نیاز کشور به بیگانگان صادر نمود و در تایید « شرکت اسلامیه»، که با حمایت از صنایع داخلی و بی نیازی از بیگانگان در اصفهان تاسیس شده بود، افزون بر خرید منسوجات آن نوشت: « بر مسلمان لازم است که لباس ذلت [ تولید خارج ] را از تن بیرون کنند و لباس عزت [ ساخت داخل ] را بپوشند». همچنین در نامه ای به مظفرالدین شاه، او را به حمایت از این شرکت تشویق کرد.
همچنین تعدادی از علما در حدود 150 سال پیش در سال 1241شمسی با امضای سندی تاریخی سعی در ترویج مصرف کالاهای داخلی نمودند. در میان امضا کنندگان این سند اسلامی علمای سرشناسی همچون آقا نجفی اصفهانی،حاج آقا نورالله، حسین بن جعفر فشارکی، میرزا محمدتقی مدرس به چشم می‌خورد. آنان با امضای این سند متعهد شدند که لباس خارجی نپوشند، بر مردگانی که با پارچه خارجی کفن شده باشند، نماز نخوانند، از کاغذ ایرانی استفاده کنند، در مهمانی‌هایی با بیش از یک غذا و یک نوشیندنی از مهمانان پذیرایی نکنند و دخانیات مصرف نکنند.
این خدام شریعت مطهره با همراهی جناب رکن‌الملک، متعهد و ملتزم شرعی شده‌ایم که مهما امکن بعد ذلک تخلف ننماییم، که فعلا ۵فقره‌است:
اولاً: قبالجات و احکام شرعیه از شنبه به بعد روی کاغذ ایرانی بدون آهار نوشته شود. اگر بر کاغذهای دیگر نویسند، مهر ننموده و اعتراف نمی‌نویسیم. قباله و حکمی هم که روی کاغذ دیگر نوشته بیاورند و تاریخ آن بعد از این قرارداد باشد، امضا نمی‌نماییم. حرام نیست کاغذ غیر ایرانی و کسی را مانع نمی‌شویم؛ ماها به این روش متعهدیم.
ثانیا: کفن اموات، اگر غیر از کرباس و پارچه اردستانی یا پارچه‌های دیگر ایرانی باشد، متعهد شده‌ایم برآن میت، ماها نماز نخوانیم. دیگری را برای اقامه صلوه بر آن میت بخواهند ماها را معاف دارند.
ثالثا: ملبوس مردانه جدید، که از این تاریخ به بعد دوخته و پوشیده میشود، قرار دادیم مهما امکن، هر چه بدلی در ایران یافت میشود، لباس خودمان را از آن منسوخ نماییم و منسوخ غیرایرانی را نپوشیم و احتیاط نمی‌کنیم و حرام نمی‌دانیم لباس‌های غیرایرانی را، اما ماها ملتزم شده‌ایم حتی‌المقدور بعد از این تاریخ ملبوس خود را از منسوج ایرانی بنماییم. تابعین ماها نیز کذلک و متخلف توقع احترام از ماها نداشته باشد. آنچه از سابق پوشیده و داریم و دوخته، ممنوع نیست استعمال آن.
رابعا: مهمانی‌ها بعد ذلک ولو اعیانی باشد، چه عامه، چه خاصه، باید مختصر باشد یک پلو و یک خورش و یک افشره. اگر زاید بر این کسی تکلف دهد، ماها را به محضر خود وعده نگیرد. خودمان نیز به همین روش مهمانی می‌نماییم. هر چه کمتر و مختصرتر از این تکلف کردند، موجب مزید امتنان ماها خواهد بود.
خامسا: وافوری اهل وافور را احترام نمی‌کنیم و به منزل او نمی‌رویم زیرا که آیات باهره:«إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کَانُوا إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ» «وَلا تُسْرِفُوا اِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ» «وَلا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَی التَّهْلُکَه» و حدیث «لاضرر و لاضرار» ضرر مالی و جانی و عمری و نسلی و دینی و عرضی و شغلی آن محسوس و مسری است و خانواده‌ها و ممالک را به باد داده. بعد از این هر که را فهمیدیم وافوری، به‌نظر توهین و خفت می‌نگریم.
امضا کنندگان:
آقا نجفی اصفهانی، حاج آقا نورالله، حسین بن جعفر فشارکی، شیخ مرتضی ریزی، جناب رکن‌الملک، میرزا محمدتقی مدرس، حاجی سید محمد‌باقر بروجردی، حاجی میرزا محمدمهدی جویباره‌ای، سید ابوالقاسم دهکردی، حاجی سید ابوالقاسم زنجانی، و آقامحمد جواد قزوینی.
در نهضت ملی شدن صنعت نفت نیز رگه‌هایی از تفکر اقتصاد مقاومتی به چشم می‌خورد. دکتر مصدق در این باره می گوید:
ماههای قبل از تصدی من هر ماه دو میلیون لیره به سازمان برنامه می رسید که بعد از تشکیل دولت این جانب قطع شد و اولین روز تشکیل دولت این جانب یعنی روز ۱۲ اردیبهشت ۱۳۳۰ موجودی نقد خزانه داری کل حدود ۵۲ میلیون ریال و موجودی نقد سازمان برنامه ۲۸۰۰ ریال بود که چند روز بعد از ملی شدن صنعت نفت یکی از مدیران ایران و موثر شرکت نفت انگلیس و ایران به من گفت اگر دولت توانست یک ماه مملکت را بدون عایدات نفت اداره کند و به کار ادامه دهد آن وقت باید قبول کنیم که صنعت نفت را ملی کرده است. با این حال دولت توانست متجاوز از دو سال بدون کمک خارجی و عواید نفت و پرداخت بودجه شرکت ملی نفت که آن هم سربار بودجه دولت شده بود مملکت را اداره کند و سازمان برنامه هم تمام وظایف خود را انجام دهد و روزی هم که دولت سقوط نمود وجهی معادل ۸۰۰ میلیون ریال نقد و در حدود ۱۲۰۰ میلیون ریال مطالبات و جنسی موجود داشت که از آن دولت بعد استفاده نمود.
متاسفانه سیاسی و غیر مذهبی شدن نهضت ملی شدن نفت و قطع رابطه مصدق با علما باعث تضعیف پشتوانه مردمی آن و در نهایت شکست این نهضت شد.
نمونه‌های عملی متعددی از اقتصاد مقاومتی پیش از انقلاب اسلامی ایران و پس از آن در تاریخ ثبت شده است. مشارکت عمومی مردم در تامین ارزاق مردم در روزهای سخت مبازرات انقلاب، مشارکت جهادی در جنگ تحمیلی و همچنین شکل‌گیری نهادهایی همچون جهاد سازندگی، سپاه پاسداران و کمیته امداد امام را میتوان در این راستا قلمداد نمود.
منابع
ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول عن آل الرسول(ص)،چ2، قم، جامعه مدرسین، 1404 / 1363ق.
رجبی محمد حسن (1382)، علمای مجاهد؛ تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران،.
نجفی، موسی (1391)؛ اندیشه تحریم و خود باوری؛ تهران: موسسه مطالعات تاریخ ایران معاصر، 1391.
مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى (1403ق)، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار؛ 111جلد، چ2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
پیمان رهبری؛ شرکت اسلامیه: نماد اقتصاد مقاومتی؛ http://www.iichs.org/index.asp?id=1660&doc_cat=1
مصدق،محمد؛ خاطرات و تألمات دکتر محمد مصدق؛ تهران، انتشارات علمی، 1365.
روزنامه حبل المتین
امید ایزانلو
دانشجوی دکترای اقتصاد موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
323/702/ع