به گزارش خبرنگار سرویس مبانی پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، نشست هم اندیشی فقه حکومتی از اول شهریور ماه به مدت 3 روز با حضور مراکز، موسسات و فعالین علمی عرصه فقه حکومتی در هتل پاسداران مشهد برگزار شد که بخش سوم گزارش ارائه می شود.
گزارش حجت الاسلام کاظمی مقدم از نظریه استاد واسطی
بعد از شناخت چیستی فقه حکومتی میبایست تمرکز اصلی بر بحث چگونگی فقه حکومتی باشد. فقه تمدنی فقهی است در مقیاس اجتماعی که بر اساس منطق فرآیندها برای کشف حکم مکلف کلان حرکت می کند. فقه حکومتی، بخشی از فقه تمدنی است که پاسخگو به مسائل و نیازهای کلان در حوزه حکومت داری، ازطریق ارائه مدل و الگو است.
آسیب های فقه موجود
1. در حیطه موضوعات، مقیاس فقه موجود، فردی است و فقیه وارد حیطه موضوع شناسی نمی شود ولی برای فهم حکم جمعی نیاز به موضوع شناسی فقیه داریم.
2. در حیطه استنباط؛ فقه موجود در استنباط های حقوقی فردی محدود شده است درحالیکه می بایست فقیه به حیطه حقوق و فرهنگ و اخلاق جمعی ورود پیدا کند.
3. در حیطه نتایج؛ فقه به تک گزاره های فقهی که لزوماً قابلیت اجرایی در فضای جمعی را ندارد محدود شده است. هرگاه نیازهای بشر از مقیاس خرد وارد مقیاس کلان می شوند، فقه پاسخگو به این نیازها، فقه تمدنی خواهد بود.
برای دستیابی به نقشه تمدن اسلامی این گام ها نیاز است: ابتدا پارادایم شبکه دین را تولید کنیم. مبانی علم دینی را بدست آوریم و پارادایم علم دینی را ارائه دهیم. سپس به سیستم ها و نظام هایی برسیم که پاسخگوی نیازهای جدید بشر باشند. کار اصلی فقیه در فقه تمدنی این است که مدل های پاسخگوی نیازهای بشر را از منظر دین ارائه دهد، سپس به سوی الگوی تولید پیشرفت حرکت کنیم.
پارادایم شبکه ای؛ برای تولید علم دینی یک پارادایم در موسسه مطالعات راهبردی اسلام، تولید شد؛ در این راستا در محورهای «هستی شناسی، معرفت شناسی، علم شناسی، روش شناسی، انسان شناسی، جامعه شناسی، تاریخ شناسی، دین شناسی، آینده شناسی» از طریق ارائه فلسفه فقه حکومتی و اتصال آن به فلسفه محض و ارائه گزاره های توصیفی مبنایی برای گزاره های تکلیفی ارائه شده است.
ویژگی های فقه بایسته
در محور موضوع شناسی می بایست به سمت تولید شبکه دین حداکثری برویم و موضوع را تبدیل به شبکه مسائل کنیم. فقه تمدنی کاملاً وفادار به فقه جواهری است. اسلوب فقه اجتهاد جواهری کاملا جاری می شود؛ لکن یک سری لواحقی را به فقه رایج اضافه می کند؛ از جمله الزامات آن به دانش اصول این است که منطق «نظریه پردازی»، «مدل سازی»، «موضوع شناسی» به علم اصول اضافه می شود.
مکلف را از مکلف فردی به مکلف جمعی ارتقاء دهیم. در اینصورت نظریه روح المعنا را در علم اصول تبیین و تئوریزه کنیم. همچنین از منطق سیستم سازی برای جمع ادله استفاده کنیم. موضوع فقه تمدنی مکلف کلان است که حکم آن را در قالب نظریه و مدل عملیاتی ارائه می دهد. فقه تمدنی، فقه پاسخگو به این مکلف است.
معرفی موسسه حلقه رسانه‌ای گفتمان انقلاب اسلامی
داود صلاحی، نماینده حلقه رسانه‌ای گفتمان انقلاب اسلامی با اشاره به دیدگاه موسسه حلقه رسانه‌ای گفتمان انقلاب اسلامی در موضوع فقه جامعه و حکومت اظهار داشت: فقه مطلوب دستگاه استنباطی است و در واقع منظومه به هم مرتبط و در هم تنیده که همه اجزای آن متوازن روش بوده و این فقه پاسخگوی تمام نیازهای حال و آینده فردی و اجتماعی در مقیاس دسته‌های کوچک، گروه‌ها، اجتماع و سایر دسته‌بندی‌ها باشد.
وی بابیان اینکه فقه مطلوب باید همه اعمال و رفتارها را پوشش دهد، افزود: ورود به موضوع شناسی و جزئیات و مبانی فقه باید توجه شود و تحول و پیشرفتی که در آنها متناسب با فقه انجام‌شده یا باید بشود، باید موردتوجه باشد؛ چراکه بخشی از مدیریت جامعه اسلامی بر اراده فقه و بخشی دیگر بر عهده ایمان اخلاق و معرفت دینی است که فقه بدون رشد آنها کارکرد مطلوبی نخواهد داشت.
نماینده حلقه رسانه‌ای گفتمان انقلاب اسلامی در توضیح آسیب‌های فقه موجود ابراز کرد: حکومت پیش از آنکه مسئله فقهی باشد مسئله‌ای کلامی، حکمی و متعلق به فضای فلسفه سیاسی است و نگاه فقهی صفر به حکومت تبعات زیاد علمی و عملی به دنبال دارد؛ چراکه در محافل علمی به مسئله حکومت اسلامی کمتر نگاه گفتمانی و فرهنگی وجود دارد.
وی با تأکید بر اینکه ادبیات عمومی و نخبگانی برای پشتیبانی از مباحث فقه حکومتی ایجاد نشده و اغلب مباحث تخصصی و دارای مخاطب خاص علمی است، عنوان کرد: متخصصان علمی و فقهی در این حوزه اغلب تخصص رسانه‌ای و فرهنگی ندارند و فعالان حوزه فرهنگ و رسانه نیز عموماً تخصص علمی و فقهی لازم را ندارند، و نهادهای علمی و تخصصی به فعالیت‌های رسانه‌ای و فرهنگی مرتبط با فقه حکومتی ورود نکرده و در این شرایط پشتیبانی و سرمایه‌گذاری لازم را انجام نمی‌دهند.
صلاحی آسیب‌شناسی از فضای فکری و فرهنگی جامعه و وضعیت عملکرد نهادهای علمی و اجرایی کشور در ارتباط با مباحث حکومت اسلامی را از راهکارهای رسیدن به فقه حکومتی دانست و گفت: ایجاد پیوند میان حوزه علمی و فقهی با حوزه فرهنگی و گفتمانی به‌منظور ایجاد ادبیات و محتوای علمی و نخبگانی برای مباحث فقه حکومتی، اقدامات کوتاه‌مدت و بلندمدت از طریق ایجاد و تقویت نهادهای غیر بروکراتیک و غیر اداری با ماهیت انقلابی و جهادی از دیگر راهکارهای رسیدن به فقه حکومتی است.
وی تقویت جبهه فکری و فرهنگی را هدف این موسسه برشمرد و تصریح کرد: موسسه حلقه رسانه‌ای گفتمان انقلاب اسلامی تمرکز خود را بر مباحث مبتلابه و موردنیاز روز جامعه گذاشته و متناسب با نیازهای انقلاب اسلامی در حوزه فکری و گفتمانی به تولید ادبیات و محتوای علمی و فنی با زبانی عمومی و قابل‌فهم برای نخبگان جامع در سطوح مختلف پرداخته است.
نماینده حلقه رسانه‌ای گفتمان انقلاب اسلامی ادامه داد: مخاطب هدف این مجموعه به‌طور خاص نخبگان، دانشگاهیان، حوزویان و کسانی می باشند که در جامعه فکری و فرهنگی اثرگذار بوده هستند، که متأسفانه مبانی فکری و نظری آنان و نیز تحلیل و بینش فکری آنان در رابطه با گفتمان انقلاب اسلامی به‌طور کامل و مطلوب سامان نگرفته است.
وی در خصوص فعالیت حلقه رسانه‌ای گفتمان انقلاب اسلامی نیز اظهار داشت: علم دینی، علوم انسانی اسلامی، حوزه زنان و فمینیسم، سبک زندگی ایرانی اسلامی، الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت، هنر دینی، مهندسی فرهنگی حقوق بشر اسلامی، جریان شناسی گروه‌ها و موضوعات مرتبط با انقلاب اسلامی ازجمله فعالیت‌های این مجموعه است.
معرفی پژوهشگاه فقه نظام
حجت الاسلام مهدی جعفرزاده، نماینده پژوهشگاه فقه نظام به معرفی این مرکز پرداخت و گفت: اگر ما بخواهیم از موسسات و مراکز تعریف عملیاتی خودشان را از فقه حکومتی بیان کنند ، بهتر می توانیم تحلیل کنیم، آن چیزی که در بحث اجرا و در پژوهشگاه ها و مراکز به آن نیاز داریم تعریف عملیاتی است.
وی افزود: تعریف مفهومی از فقه مطلوب اگر بخواهد به مرحله عملیاتی برسد به چه مولفه ای نیاز دارد، به نظر می رسد اساتید باید در این زمینه ورود پیدا کنند.
نماینده پژوهشگاه فقه نظام گفت: تمام مولفه ها را انتظار نداریم استخراج کنند، ولی آن مقداری که بتوان کار را شروع کرد هم می توان تعریف عملیاتی حساب کرد و ضعفی که در ارائه برخی از مراکز بود تعریف عملیاتی بود.
حجت الاسلام جعفرزاده افزود: تعریف عملیاتی هم مشکلی را حل نمی کند، در بحث اجرا برای اینکه سازمان ها و ارگان ها بتوانیم مدل های فقه حکومتی را پیاده کنیم یک سازگار دیگری باید داشته باشیم.
وی تصریح کرد: برخی از مدل هایی که مطرح می شود در رفت و برگشت باید تکمیل شوند، مثلا ما نمی توانیم بانک تعطیل کنیم و بریم بانک اسلامی درست کنیم برویم سراغ بقیه اش. همین وضعیت موجود باید اصلاح شود و این نیاز به تعریف عملیاتی دارد.
نماینده پژوهشگاه فقه نظام افزود: ساز و کار اجرایی و الگوهای اجرایی برایش ببینیم و لذا بحث هایی که در پژوهشگاه مطرح می شود و با جدیت دنبال می کنیم ، ارتباط با مراکز و نهادهاست و وقتی این مراکز می خواهند با حوزه علمیه ارتباط برقرار کنند مشکل دارند و بیان می کنند که زبان همدیگر را نمی فهمیم.
حجت الاسلام جعفرزاده تصریح کرد: نه آنها سؤال ما را متوجه می شوند و نه جوابی که آنها به ما می دهند، ما متوجه نمی شویم.
وی افزود: ما در اینجا دو حلقه گمشده داریم یکی تعریف عملیاتی و یکی تبیین سازو کار اجرایی است.
نماینده پژوهشگاه فقه نظام افزود: در بحث فقه نظام تعریف عملیاتی که ارائه شد و بر اساس آن پژوهشگاه شکل گرفت، تعریف به اجزا بود، در واقع مطرح شد که فقه نظام متشکل از فقه نظام هنر، اجتماعی،فرهنگ، اقتصاد، سیاسی، سبک زندگی و این تعریف عملیاتی در سال 85 زمینه تاسیس مرکز جامع علوم اسلامی شد.
حجت الاسلام جعفرزاده افزود: مرکز تحت اشرافیت ایت الله اراکی با رویکرد فقه نظام تاسیس شد. با محورهای که مطرح شد و اساتید برای بحث های مختلف در این زمینه ورود پیدا کردند.
وی ادامه داد: شعار پژوهشگاه برای فعالیت تا دوسال بحث گفتمان سازی فقه نظام است و قرار است فقه نظام را با این تعریف عملیاتی که عرض کردم، آن را در حوزه و مراکز علمی مطرح کنیم، برای آن یازده سازو کار تعریف کردیم.
نماینده پژوهشگاه فقه نظام افزود: اولین ساز و کار آن تهیه درس نامه های فقه نظام است. یعنی وقتی گروه های علمی با رویکرد فقه نظام در پژوهشکده شکل گرفت، اولین ماموریتی که به دوستان محول شد، این بود که درس نامه های هر گروه را با رویکرد فقه نظام استخراج کنند.
حجت الاسلام جعفرزاده گفت: ما وقتی به این درس نامه ها برسیم، مراحلی را تدوین کردیم، اول استخراج نظام مسائل بود، ما خواستیم که نظام مسائل به ما بدهند، یعنی سوالات را به شکل دسته بندی شده در اختیار ما قرار دهند و بعد این سوالات، تبدیل به طرح های پژوهشی می شوند.
وی افزود: درس نامه ها در سه سطح تدوین می شود و این دو حسن دارد؛ وقتی این نظام فقه را پیش طلبه ها مطرح می کنیم درس نامه ها است و متون هست، ما می توانیم این درس نامه ها را با اساتید مطرح کنیم؛ لذا بیشترین هدف پژوهشگاه ها در طول دوسال بحث درس نامه هاست.
حجت الاسلام جعفرزاده افزود: یکی دیگر از کارهایی که پژوهشگاه برای گفتمان سازی انجام می دهد، بحث کرسی های ترویجی است. ما در این یکسال توانستیم 14 کرسی در موضوعات مختلف، با رویکرد فقه نظام داشته باشیم.بعضی از این کرسی سطح بالا و بازخورد خوبی در مراکز مربوطه داشت.
وی گفت: دیگر فعالیت پژوهشگاه، حمایت از تالیفات علمی و پایان نامه های دکتری است و پژوهشگاه این ظرفیت را دارد، تالیفاتی که در راستای فقه نظام است، حمایت کرده و انها را به چاپ برساند.
نماینده پژوهشگاه فقه نظام تصریح کرد: یکی دیگر از اقداماتی که انجام می دهیم نشریه رصد فقه نظام است. ما یک نشریه ای را پیش بینی کردیم و موضوعات فقه نظام و نظرات اندیشمندان مختلف را در آن مطرح می کنیم، و پایش و رصد همایش و نشست هایی است که درباره فقه حکومتی برگزار می شود یکی دیگر از کارها است.
وی افزود: معاونت ارتباطات داریم که کار آن شناسایی مراکزی است که می توانیم این مدل ها و درس نامه ها پیاده کنیم و با مراکز زیادی در این دو سال جلسه داشتیم و در بعضی موضوعات خواستار همکاری بودند، از جمله دانشگاه جامع امام حسین، شورای انقلاب فرهنگی، دانشگاه شریف، دانشگاه شاهد ، مجمع تشخیص مصلحت نظام، بنیاد ملی نخبگان، مرکز مدیریت حوزه علمیه برادران، مرکز تحقیقات صدا و سیما، دبیر خانه مجمع خبرگان، جامعه المصطفی داشتیم.
حجت الاسلام حعفرزاده گفت: پژوهشگاه فقه نظام، پشتیبان آموزشی و پژوهشی فقه نظام است، این پژوهشگاه برای اساتید و نظرات فرصت کافی دارد که در غالب نشست ها، میاحث را مطرح کنیم و پیشنهاد می کینم که دوستانی که در فقه نظام حکومتی کار می کنند، اگر بخواهند، کارشان بهنر نمود داشته باشد، نیاز به یک مرکز هماهنگی داریم . پژوهشکده این امادگی را دارد که این وظیفه را انجام دهد.
معرفی موسسه فقاهت و تمدن سازی اسلامی:
حجت‌الاسلام محمدتقی اکبر نژاد، مدیر موسسه فقاهت و تمدن سازی اسلامی زمان تأسیس موسسه فقاهت را سال 89 بعد از سفر مقام معظم رهبری به قم دانست و اظهار داشت: برای پیاده‌سازی تمدن اسلامی باید تولید نقشه تمدن اسلامی و ارائه نظام‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی حکومت اسلامی در کنار تربیت نیروی انسانی توانمند در حوزه اندیشه و اجرا برای تحقق تمدن اسلامی و تزریق آن به جامعه و حاکمیت اتفاق بیفتد.
وی با بیان اینکه تولید نقشه و تربیت نیروهای کارآمد ابتدا مبتنی بر اصلاح روش فهم دین است، افزود: رشد جامع طلاب برای حرکت در جهت مأموریت تمدن سازی اسلامی در کنار تحول علمی در روش فهم دین و تحقق تحول مطلوب در حوزه و برنامه‌ریزی برای رشد معنوی طلاب از برنامه‌های موسسه فقاهت به شمار می‌رود.
مدیر موسسه فقاهت و تمدن سازی اسلامی خاطرنشان کرد: آموزش و پژوهش محوری بر پایه کلام فقاهی، نظام معرفتی، منطق تفسیر متن، ادبیات دین، تاریخ تحول مکاتب فقهی اصولی، مبانی رجالی و... از برنامه‌های این موسسه است.
وی با اشاره به برگزاری سطوح آموزشی در موسسه فقاهت و تمدن سازی اسلامی ابراز کرد: در سطح یک که دوره فراگیری بوده یک بسته اجتهادی در یک دوره، برای طلاب پس از پایه ششم ارائه می‌شود که در سال اول کتاب کلام فقاهی و کتب و جزوات کوتاه‌تر و در سال دوم نیز طلاب نظام معرفتی فقاهت و مبانی علم رجال را آموزش می‌بینند.
اکبرنژاد در توضیح سطح دوم آموزشی توسط موسسه فقاهت نیز عنوان کرد: دوره‌ای 3 الی 4 ساله که طلبه را به قدرت تفسیر متون دینی و جمع‌بندی آنها در کنار ادله عقلی می‌رساند تا از تقلید مستغنی گردند، این دوره معادل درس خارج است اما استاد راهنمای روش تحقیق و ناظر بر تلاش علمی طلبه است.
وی با تأکید بر اینکه در سال اول سطح دوم بیشتر تمرکز موسسه بر موضوعات عبادی و تقویت تفسیر متن طلاب است، یادآور شد: در سال دوم این سطح کار بر روی معاملات(بدون ورود به مباحث نظام سازی) با نقش محوری قرآن و عقل برجسته می‌شود تا مهارت طلاب در به‌کارگیری عقل عملی تکمیل شود.
مدیر موسسه فقاهت و تمدن سازی اسلامی در توضیح سال سوم سطح دوم خاطرنشان کرد: در این سال تمرکز موسسه بیشتر کار بر روی مسائل مستحدثه با پرداختن به مسائل نوپدید مهارت طلاب در نحوه موضوع شناسی فقهی و ارجاع آنها به عناوین فقهی است.
وی سطح سه آموزشی در موسسه فقاهت و تمدن اسلامی را دوره تمدن ذکر کرد و گفت: این سطح، دوره‌ای 3 الی 4 ساله تحت اشراف استاد و همیاری اساتید دانشگاه در موضوع خاص بحث‌های تمدنی مانند فرهنگ، اقتصاد، سیاست و هنر و ... می‌باشد.
بازدید اساتید برجسته حوزه و دانشگاه از نمایشگاه نشست فقه حکومتی
در روز سوم نشست هم اندیشی فقه حکومتی، آیت الله سید محمد مهدی میرباقری عضو مجلس خبرگان رهبری، حجت الاسلام و المسلمین علیرضا پناهیان استاد حوزه و دانشگاه، حجت الاسلام و المسلمین علی ذوعلم عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و استاد اصغر طاهرزاده از فعالان فرهنگی و برخی دیگر از اساتید حوزه علمیه از نمایشگاه آثار فعالان علمی و موسسات شرکت کننده در نشست هم اندیشی فقه حکومتی بازدید کردند.
در این بازدید حجت الاسلام علی محمدی دبیر نشست هم اندیشی فقه حکومتی به ارائه گزارشی از این نشست سه روزه و چگونگی ارائه گزارشات موسسات و مقررین شخصیت های برجسته حوزوی در این نشست پرداخت./502/629