به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل امروزه تحریم اقتصادی به ابزاری متعارف برای اعمال نظرات سیاسی و اقتصادی در روابط کشورها و حتی شرکت‌ها تبدیل شده است. تحریمهای یک جانبه، چند جانبه و بعضا جهانی پوششی است برای اعمال زور کشورهای مختلف که پس از گذر از دوران جنگ‌های جهانی و جنگ سرد در دوره ظهور جنگ نرم کارکردی مهم‌تر و گسترده‌تر یافته است. کتاب «جستارهایی در اقتصاد مقاومتی» نگاهی است که مولفان آن به موضوع تحریم‌ها در جمهوری اسلامی ایران داشته‌اند از این جهت که این سیاست امروزه با توجه به حجم اقتصاد جهانی و گسترده شدن روابط تجاری کشورها کارکردی اساسی‌تر یافته است. کتاب حاضر به دنبال بیان و بررسی دانش و تجارب بشری و شرایط و اقتضائات زمانی در حوزه اقتصادی می‌باشد.
عنوان فصل اول این کتاب 412صفحه‌ای چیستی تحریم است. معمولا تحریم‌ها را ابزار اقتصادی برای رسیدن به اهداف سیاسی معرفی می‌شوند، در ادامه این واژه از دیدگاه آقای عابدینی، کیم ریچارد و هافبائر تعریف شده که آقای هافبائر چنین بیان نموده" تحریم اقتصادی ابزاری از پیش تعیین شده به منظور عقب نشینی حکومت مورد هدف یا تهدید وی برای قطع تجارت مرسوم و یا روابط مالی می‌باشد."[1] واژه تحریم سپس در چارچوب روابط بین الملل، تهدیدهای امنیت ملی و جنگ اقتصادی بررسی می‌گردد. جنگ اقتصادی در بیانات مقام معظم رهبری عنوان بعدی است که ایشان این واژه را اولین بار در سال 1386 مطرح نمودند و ضمن پیش بینی این امر، به ضرورت مقابله با جنگ اقتصادی، از طریق برنامه ریزی دولت جهت تحقق سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی و نیز ورود افراد به میدان تحرک و فعالیت اقتصادی اشاره کردند."[2] سپس جنگ اقتصادی تعریف و پیشینه آن بیان می‌گردد و سپس درباره اثربخشی آن چنین توضیح داده می‌شود" اثر بخشی جنگ اقتصادی، به واسطه‌ی توانایی دولت دشمن در توزیع مجدد و کافی ثروت داخلی در بین موسسات نظامی یا سایر موسسات و یا جبران کاهش توانمندی ناشی از فقدان دسترسی به کالاهای محدود شده، محدود خواهد شد."[3]
سپس مفهوم ممنوعیت و بایکوت در جنگ اقتصادی بررسی می‌گردد. فصل اول در نهایت با جمع بندی مولفان به پایان می‌رسد.
فصل دوم این اثر به بررسی اهداف تحریم‌ها می‌پردازد. تحریم‌هایی که در طول تاریخ توسط کشورهای مختلف علیه یکدیگر اعمال شده است، دارای اهداف متعددی هستند، که برخی اهداف غایی و برخی اهداف میانی هستند که راه رسیدن به اهداف غایی را هموار می‌کنند. بنابراین در قسمت ابتدایی اهداف غایی تحریم‌ها مورد بررسی قرار گرفته که مباحث این قسمت عبارت است از نمایش قدرت، مقاصد سیاسی داخلی، بازدارندگی، تغییر در رفتار، مجازات و تنبیه کشور هدف ، بی ثباتی حکومت هدف و یا براندازی نظام و آخرین مبحث مانع عملیات نظامی است که در این قسمت خواننده کتاب با پیشنهاد عضو کابینه نخست وزیر بریتانیا مواجه شده که مسلما کاربرد تحریم باید از شروع فاجعه‌ای کم تعارض‌تر از جنگ جهانی اول جلوگیری کرده باشد.[4]
در ادامه اهداف میانی نیز توضیح داده می‌شود. و در انتها این فصل با جمع‌بندی به پایان می‌رسد.
بخش دوم کتاب حاضر به موضوع نهادشناسی و تاریخچه تحریمهای اقتصادی می‌پردازد. عنوان فصل اول تاریخچه بین المللی تحریم‌ها چنین بیان شده" تحریمهای اقتصادی در سطح بین الملل یکی از ابزار عمده سیاست خارجی کشورها بوده است. کشورهای مختلف در طول تاریخ با اهداف متفاوتی که در طول تاریخ تکامل پیدا کرده است، تحریمهای اقتصادی را علیه یکدیگر اعمال می‌کرده اند."[5]
تاریخچه تحریم‌ها پیش از جنگ جهانی دوم، تحریمهای اعمال شده پس از جنگ جهانی دوم، اهداف سیاست خارجی تحریم‌ها و تحولات تاریخ تحریمهای اقتصادی پس از جنگ سرد از جمله مباحث این فصل است.
در فصل بعدی تاریخچه تحریمهای اقتصادی در تمدن اسلامی در چهار دوره مورد بررسی قرار می‌گیرد. در دوره اول یعنی دوره نبی مکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به دو نمونه از تحریم‌ها و فشار اقتصادی و اجتماعی که کفار، یهودیان و مشرکان قریش علیه مسلمانان در دوران مکی و مدنی اعمال می‌کردند، بررسی و تنها به این مورد اکتفا نشده و راهبردهای پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در هر مورد بیان شده است. در دوره دوم و سوم دولت صفوی و قاجاریه مورد بررسی قرار گرفته و دوره چهارم یعنی پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و قطع شدن دست غارتگران بین المللی، دشمنی گسترده با نظام نوپای جمهوری اسلامی آغاز می‌شود و انواع تهدیدات نظامی، امنیتی، فرهنگی و در نهایت اقتصادی برای تضعیف و براندازی نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران اعمال می‌شود.
در بخش سوم کتاب آقایان پیغامی، سمیعی، سلیمانی و حسین زاده مباحث اقتصادی- سیاسی تحریم‌ها تبیین می‌شود. ابتدا متغیرهای سیاسی- اقتصادی تحریم بررسی شده که در ابتدا ساختار رویداد تحریم چه کشورهای اعمال کننده و چه کشورهای هدف بررسی و سپس انواع تحریم های اقتصادی بیان می‌گردد که خواننده اثر در این قسمت چنین می‌خواند" کشور اعمال کننده سعی دارد هزینه‌های اضافی را به سه روش مهم و اساسی بر کشور هدف تحمیل کند. این روش‌ها عبارتند از : محدود کردن صادرات، محدود و منحصر کردن واردات و جلوگیری از جریان سرمایه که شامل مسدود کردن یا تسخیر اموال کشور هدف نیز می‌شود".[6]
در فصل بعدی تحریمهای اقتصادی علیه ایران به تفکیک بخشهای اقتصادی تحلیل می‌گردد. تحریمهای اقتصادی وضع شده توسط کشورهای غربی علیه جمهوری اسلامی ایران، در سال‌های اخیر با سرعت بالایی تشدید و توسعه یافته است. یقینا لازمه پیش بینی تحریمهای آتی، مقابله فعال با تحریم‌ها و طراحی راهکار به منظور تبدیل تهدید تحریم به فرصت، اشراف مفهومی بر این تحریم‌هاست. در این فصل تحریمهای تجاری، تحریمهای مالی و بانکی، تحریمهای حوزه نفت و گاز، تحریمهای حوزه حمل و نقل از جمله تحریم‌هایی است که مولفان در این فصل ان را بررسی می‌کند. این فصل با نتیجه مولفان به پایان می‌رسد که یکی از نتایج این است" در مجموع، در حوزه‌های مالی و بانکی، نفت و گاز، حمل و نقل، می‌توان گفت کلیه مراحل متصور برای تحریم ایران توسط اروپا یا آمریکا طی شده است، لذا گام‌های بعدی در این بخش‌ها محدود به افزایش نظارت بر اجرای تحریمهای وضع شده و همچنین افزایش جریمه‌های تخلف از این تحریم‌ها خواهد بود." [7]
بخش آخر کتاب جستارهایی در اقتصاد مقاومتی که انتشارات دانشگاه امام صادق(علیه السلام) در سال 1394 چاپ اول آن را در تیراژ 1000نسخه بر عهده داشته؛ راهکارهای کلان و خرد اجرایی جهت مدیریت تحریم‌ها است. از جمله راهکارهایی که در این کتاب با آن مواجه می‌شویم: توسعه همکاری با کشورهای همسایه، راهکارهای مقابله با ممنوعیت انتقال دلار و یورو و صندوق بین المللی بر پایه مواد معدنی است. این اثر در نهایت با این پیشنهاد تمام می‌شود" سوابق استفاده از راهکارها در پایگاه داده‌ای ثبت شده و راهکارهای جدید به آن اضافه شود. سوابق هر راهکار از کارایی آن حکایت می‌کند. نکته مهم در مدیریت تحریم‌ها عمل سریع و هوشمندانه است و در صورتی می‌توان به استمرار این امر امیدوار بود که راهکارها به صورت دوره‌ای استفاده شده و پس از گذشت مدت مشخصی شکل و نحوه عمل به گونه ای تغییر یابد که امکان درگیری آن وجود نداشته باشد."[8]
پی‌نوشت
[1] کتاب جستارهایی در اقتصاد مقاومتی: تحریمهای اقتصادی ایران؛ مبانی، ابعاد و راهکارها، پیغامی، سمیعی، سلیمانی و حسین زاده، ص37
[2] همان، ص 42
[3] همان، ص45
[4] همان، ص65
[5] همان، ص 87
[6] همان، ص 205
[7] همان، ص 270
[8] همان، ص 388
323/601/ع