به گزارش سرویس مکتب دفاعی پایگاه اطلاع رسانی وسائل؛ آیت الله عباس کعبی، صبح دوشنبه ، هفدهم آبان ماه 1395 در جلسه بیست و چهارم درس خارج فقه جهاد در موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ، به بررسی رابطه اقامه احکام اسلامی و ضرورت تشکیل دولت دینی و اقوال دال بر عدم ملازمه پرداخت.
استاد عالی حوزه علمیه قم ابتدا به بررسی ادله دال بر منع از قیام در عصر غیبت پرداخت و روایات موجود در این زمینه را نقد و بررسی نمود:
یکی از این ادله، روایات موهومه نهی از قیام در عصر غیبت است. این روایات را عمدتا در کتاب جهاد العدو باب 13 (باب حکم الخروج بالسیف قبل قیام القائم) کتاب شریف وسایل الشیعه می توان دید. در این جلسه این روایات را بررسی می کنیم.
مستحضرید که عناوین باب توسط حر عاملی، فتوای اوست. مثلا در باب 14 می گوید «البَابُ اسْتِحْبَابِ مُتَارَکَةِ التُّرْکِ وَ الْحَبَشَةِ مَا دَامَ یُمْکِنُ التَّرْکُ » یعنی فتوای بر استحباب دارد. اما در باب 13 حکم و فتوایی ندارد که حرام است یا مستحب یا ...
نماینده مردم خوزستان در مجلس خبرگان با بیان نکاتی پیرامون این روایات خارج بودن جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی از شمول روایات علی فرض صحت روایات را اثبات نمود.
بسم الله الرحمن الرحیم
1- روایات منع از قیام در عصر غیبت
قاعده ای بیان شد تحت عنوان قاعده ملازمه بین اقامه دولت و ریاست و سعی اقامه حکم اسلامی. بیان شد ادعا شده که طبق این موارد و ادله، اقامه دولت عمومیت ندارد هم در عصر حضور و هم در عصر غیبت.
یکی از این ادله، روایات موهومه نهی از قیام در عصر غیبت است. این روایات را عمدتا در کتاب جهاد العدو باب 13 (باب حکم الخروج بالسیف قبل قیام القائم) کتاب شریف وسایل الشیعه می توان دید. در این جلسه این روایات را بررسی می کنیم.
مستحضرید که عناوین باب توسط حر عاملی، فتوای اوست. مثلا در باب 14 می گوید «البَابُ اسْتِحْبَابِ مُتَارَکَةِ التُّرْکِ وَ الْحَبَشَةِ مَا دَامَ یُمْکِنُ التَّرْکُ » یعنی فتوای بر استحباب دارد. اما در باب 13 حکم و فتوایی ندارد که حرام است یا مستحب یا ...
نکاتی درباره روایات نهی از قیام قبل از ظهور
نکته اول: درباره این روایات اینکه انقلاب اسلامی و استقرار نظام مقدس جمهوری اسلامی تخصصا از بحث ما خارج است چون این روایات ارتباطی به این قیام ندارد. به چه دلیل؟ چون این روایات حتی اگر ثابت هم بشود، از قیام و نبرد مسلحانه نهی می کند در حالی که انقلاب با حضور مردم در صحنه آنهم مسالمت آمیز محقق شد. نه جنگ و نبرد مسلحانه. این روایات «خروج بالسیف» را مطرح می کند.
نکته دوم که انقلاب اسلامی از این روایات خارج است، چون انقلاب بر پایه دفاع از اسلام و کیان مسلمین صورت گرفته است. در بحث دفاع هم مخالفی نیست که «بلغ ما بلغ» دفاع ساقط نمی شود. چون اگر دفاع نشود در جایی که دفاع واجب است، آن موقع اسلام از بین می رود. همچنانکه در روایت آمده است: «یُقَاتِلُ عَنْ بَیْضَةِ الْإِسْلَامِ فَإِنَّ فِی ذَهَابِ بَیْضَةِ الْإِسْلَامِ دُرُوسَ ذِکْرِ مُحَمَّدٍ ص»[1]
رژیم شاه ژاندارم امریکا و رژیم صهیونیستی در منطقه شده بود، و اگر می ماند اسلام و تشیع به خطر می افتاد، انقلای اسلامی دفاع در مقابل چنین خطری بود.
نکته سوم درباره انقلاب اسلامی که حضرت امام(ره) هم به آن تصریح می کند، که حتی اگر دویست روایت صحیح السند هم داشته باشیم که از قیام نهی کند، چون این روایات مخالف نص قرآن و سنت است، به دیوار می زنیم. چون اطلاقات و عمومات امر به جهاد و امر به معروف و نهی از منکر، قیام بر علیه طاغوت و بر علیه ظالمین به جهت انقاذ و نجات مستضعفین، قیام برای عمل به و دعوت به اسلام ، قیام برای احیای امر اهل بیت(ع) به قدری فراوان است که جزء مسلمات اسلام و فقه است و این روایات نهی از قیام در مقابل اینها مقاومت نمی کند.
نکته چهارم: در بررسی این روایات، شناخت فضای تاریخی روایات که در چه فضا و زمانی و موقعیتی صادر شده است. در آن فضای تاریخی اهل بیت(ع) بین هم جریان های افراطی و تفریطی، باید جامعه را هدایت می کردند. جرایانتی وجود داشت در دوران بنی عباس تحت عنوان خونخواهی. بلافاصله می خواستند قیام کنند و آشفتگی ایجاد کنند و کل اسلام و مکتب اهل بیت(ع) را به مخاطره اندازند. اینها افراطی بودند. این روایات درمورد آرام کردن این عده بود.
از سوی دیگر جریانات تفریطی هم وجود داشت که به نام تقیه، همراهی با حکومت جائر را تجویز می کردند و دنیاطلبی خود را توجیه می کردند. ائمه(ع) به صورت هوشمندانه قصد هدایت این جریانات را داشتند. به عبارت دیگر مجموعه روایات ائمه(ع) در نهی از قیام، چند نوع هدف دارد:
بخشی از این روایات، قضیه فی واقعه است. مربوط به داستان خارجی است. عده ای که خیلی افراطی هستند، ائمه (ع) تلاش در ساکت کردن آنها می کردند.
بخشی دیگر از روایات، در مقابل جریان مدعی مهدویت است. جریان محمد بن عبد الله بن حسن(نفس زکیه می گفتند) که پدرش طراحی کرده او امام زمان است. و ائمه(ع) می گفتند این قیام ها درست نیست. یعنی قیامی با عنوان مهدویت.
بخش دیگری از روایات درمورد کسانی است که دعوت به جهود می کنند، نه دعوت به خدا و اهل بیت(ع) . به اصطلاح طاغوت اند و در چارچوب شرع عمل نمی کنند. قدرت طلبند و روایات اهل بیت ناظر به این گروه است.
بخش دیگری از روایات ناهیه، برای تقیه و حفظ شیعه است. حکومت ها بفهمند که امام خواهان قیام نیست. البته در لا به لای این روایات، خواهیم دید که ائمه(ع) قیام هایی که شرایط قیام حق را داشته باشند، تایید می کنند. مانند قیام زید بن علی، یا حسین شهید فخ و امثال اینها.
بخشی دیگری از روایات نیز اشاره به قیام های خام و ناپخته است که شرایط پیروزی را ندارند. اگرچه نیت درست است، اما وقت قیام نیست و شما شکست می خورید.
بنابراین روایات ناهیه با توضیحاتی که دادیم، در واقع تدبیر سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ائمه(ع) در مورد عصر خودشان است. ماموریتی که داشتند و پیروانی که آن زمان باید پیروی می کردند و این قابل تعمیم برای همه مکان ها و زمان ها نیست.
ائمه(ع) در فرمایشات خود سه نوع بیان دارند. یک بیان بما انهم مبینون لاحکام الله الواقعیه. رسول اکرم(ص) مبین شریعت است، امام(ع) هم بعلم من الله او بتحدیث عن رسول الله(ص) حکم شرعی را بیان می کنند.
بیان دومی هم دارند که بما انهم قضات، فصل خصومت می کنند. وکالت می دهند.
بیان سومی هم دارند بما انهم ائمه و زعما و روساء. که دو گونه است: مربوط به دوران خودشان و مربوط به دوران دیگر.
مثلا در مورد تصرف در خمس به عده ای اجازه می دهند و تحلیل می کنند. عده ای را هم مواخذه می کنند که چرا خمس را نمی دهید. به عبارت دیگر تدابیر شرعیه در مورد خمس است. اینها اگر قرینه داشته باشد، قابل تعمیم به زمانهای دیگر نیست. اما گاه تدبیر امام مربوط به همه زمانهاست. مربوط به امت و شیعیان است. اگر خالی از قرینه باشد، عمومی حکم می شود.
در روایات ناهیه از قیام، در باره مدیریت شیعه در دوران ائمه(ع) است که فضای سیاسی اجتماعی خاصی حاکم بود. مگر اینکه گفته شود در برخی روایات از علائم ظهور و خروج سفیانی بحث می کند. یعنی حکم این روایات تا آخر دوران و تا ظهور امام زمان(ع) هست و اختصاصی به زمان خودشان نیست. پاسخ این است که حتی در آن روایات، برای نفی مدعیان مهدویت در دوران خودشان است. مانند ادعای محمد بن عبد الله بن حسن(ع)(نفس زکیه) که در دوران امام صادق(ع) ادعای مهدویت کرد.
اما متاسفانه این روایات دستاویز عده ای شده برای تحریف و توجیه سکوت و بی تفاوتی نسبت به اوضاع سیاسی و اجتماعی. می گویند باید دست روی دست بگذاریم تا وقتی آقا بیاید. این قطعا خلاف روایات است. کما اینکه برخی روایات، لسانش به گونه ای است که می توان فهمید در عصر غیبت قیام جواز و بلکه وجوب دارد.
اگردر نهایت به این برسیم که دلالت برخی روایات تام است،؛ به دلیل احاکم مسلم در مورد جهاد و امر به معروف و نهی از منکر و جواز وجوب قیام در مقابل ظالم در عصر غیبت و ولایت مطلقه فقیه و اختیارات ولی فقیه مانند روایت امام صادق(ع) « الرَّادُّ عَلَیْنَا الرَّادُّ عَلَى اللَّهِ وَ هُوَ عَلَى حَدِّ الشِّرْکِ بِاللَّه»[2]
بررسی روایات ناهیه
روایت اول:
روایت اول معروف به صحیحه عیص بن قاسم که اسناد آن صحیح است و اجلا و ثقات هم هستند. «مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ عِیصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ عَلَیْکُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ انْظُرُوا لِأَنْفُسِکُمْ فَوَ اللَّهِ إِنَّ الرَّجُلَ لَیَکُونُ لَهُ الْغَنَمُ فِیهَا الرَّاعِی فَإِذَا وَجَدَ رَجُلًا هُوَ أَعْلَمُ بِغَنَمِهِ مِنَ الَّذِی هُوَ فِیهَا یُخْرِجُهُ وَ یَجِیءُ بِذَلِکَ الرَّجُلِ الَّذِی هُوَ أَعْلَمُ بِغَنَمِهِ مِنَ الَّذِی کَانَ فِیهَا وَ اللَّهِ لَوْ کَانَتْ لِأَحَدِکُمْ نَفْسَانِ یُقَاتِلُ بِوَاحِدَةٍ یُجَرِّبُ بِهَا ثُمَّ کَانَتِ الْأُخْرَى بَاقِیَةً تَعْمَلُ عَلَى مَا قَدِ اسْتَبَانَ لَهَا وَ لَکِنْ لَهُ نَفْسٌ وَاحِدَةٌ إِذَا ذَهَبَتْ فَقَدْ وَ اللَّهِ ذَهَبَتِ التَّوْبَةُ فَأَنْتُمْ أَحَقُّ أَنْ تَخْتَارُوا لِأَنْفُسِکُمْ إِنْ أَتَاکُمْ آتٍ مِنَّا فَانْظُرُوا عَلَى أَیِّ شَیْءٍ تَخْرُجُونَ وَ لَا تَقُولُوا خَرَجَ زَیْدٌ فَإِنَّ زَیْداً کَانَ عَالِماً وَ کَانَ صَدُوقاً وَ لَمْ یَدْعُکُمْ إِلَى نَفْسِهِ وَ إِنَّمَا دَعَاکُمْ إِلَى الرِّضَا مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ ص وَ لَوْ ظَهَرَ لَوَفَى بِمَا دَعَاکُمْ إِلَیْهِ إِنَّمَا خَرَجَ إِلَى سُلْطَانٍ مُجْتَمِعٍ لَیَنْقُضَهُ فَالْخَارِجُ مِنَّا الْیَوْمَ إِلَى أَیِّ شَیْءٍ یَدْعُوکُمْ إِلَى الرِّضَا مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ ع فَنَحْنُ نُشْهِدُکُمْ أَنَّا لَسْنَا نَرْضَى بِهِ وَ هُوَ یَعْصِینَا الْیَوْمَ وَ لَیْسَ مَعَهُ أَحَدٌ وَ هُوَ إِذَا کَانَتِ الرَّایَاتُ وَ الْأَلْوِیَةُ أَجْدَرُ أَنْ لَا یُسْمَعَ مِنَّا إِلَّا مَنِ اجْتَمَعَتْ بَنُو فَاطِمَةَ مَعَهُ فَوَ اللَّهِ مَا صَاحِبُکُمْ إِلَّا مَنِ اجْتَمَعُوا عَلَیْهِ إِذَا کَانَ رَجَبٌ فَأَقْبِلُوا عَلَى اسْمِ اللَّهِ وَ إِنْ أَحْبَبْتُمْ أَنْ تَتَأَخَّرُوا إِلَى شَعْبَانَ فَلَا ضَیْرَ وَ إِنْ أَحْبَبْتُمْ أَنْ تَصُومُوا فِی أَهَالِیکُمْ فَلَعَلَّ ذَلِکَ یَکُونُ أَقْوَى لَکُمْ وَ کَفَاکُمْ بِالسُّفْیَانِیِّ عَلَامَةً». [3]
قیص می گوید شنیدم که امام صادق(ع) خطاب به اصحابش می فرمود: بر شما باد به تقوای خدا که واحد است و شریکی ندارد. در مورد جان هایتان دقت کنید(حفظ کنید)، به خدا قسم مرد اگر گوسفندانی داشته باشد که به چوپان بدهد، بعد چوپانی بیابد که بهتر از چوپان اولی باشد و بتواند از گوسفندانش محافظت کند، آنها را می گیرد به دومی می دهد که بیشتر حافظ باشد. به خدا قسم خداوند به شما دو جان نداده است که با یک جان بجنگید و با جان دوم بررسی کنید که درست اقدام کردید یا نه؟ خدا یک جان داده و اگر اشتباه کنید، توبه ای در کار نیست. پس شما بهتر از هر کسی می توانید انتخاب کنید که چکار کنید.
این مقدمه امام(ع) توصیه به احتیاط در حفظ جان است و اینکه بدون تحقیق و بدون دقت وارد میدان های شورش های اجتماعی و جنگ ها نشوید. بلکه دقت کنید و همانطور که از گوسفندانتان محافظت می کنید و به چوپان اعلم می سپارید، نسبت به اوضاع سیاسی و اجتماعی همی همینطور. زیر پرچم هر کسی نباشید. با این مقدمه می فرماید:
اگر یک نفر از طرف ما اهل بیت(ع) بیاید و به شما بگوید بیایید برای دفاع از اهل بیت(ع) قیام کنیم، ببینید فلسفه قیامتان چیست؟
(امام می خواهند قیام محمد بن عبد الله بن حسن(ع) را هشدار بدهند. که پدرش می گفت اسمه اسم پیامبر(ع) و از نسل پیامبر(ص) است و بزرگ علویون هم بود. مردم هم می بینند. لابد امام زمان است. امام صادق(ع) می فرماید اشتباه نکنید. اگر جانتان گرفته شود توبه ای در کار نیست.)
امام می فرماید: نگویید زید بن علی قیام کرد پس قیام مطلقا جایز است. همانا زید عالم بود و صادق (در قیام برای اهل بیت(ع)) بود و به خود دعوت نمی کرد. به دنبال رضایت اهل بیت(ع) است. و اگر زید پیروز می شد، حکومت را تحویل امام باقر(ع) می داد. وفا می کرد و برای خود نمی خواست.
بنابراین اگر کسی این شرایط را داشته باشد، قیامش صحیح است. عالم و صادق و دعوت به اهل بیت(ع) کند.
زید قیام کرد بر علیه قدرتی که جمع شده بود تا آن را بشکند. این نوعی تایید برای قیام زید است و نوعی بیان اینکه چرا قیام زید شکست خورد. چون زمینه برای قیام نبود نه اینکه قیامش مشروع نبود.
با این مقدمه امام صادق(ع) می فرماید: دقت کنید کسی که خارجی است و قیام کرده علیه بنی عباس(محمد بن عبد الله بن حسن) چه می خواهد؟ آیا به رضای اهل بیت(ع) دعوت می کند؟ من شهادت می دهم که راضی به قیام او نیستیم.
در نسخه دیگر به جای «نشهدکم» آمده «ننشدکم و هو یعصین الیوم و لیس معه احد» یعنی به شما می گوییم. امروز که تمرد می کند و در مقابل امام جریانی درست کرد و طرفدارانی هم ندارد، اگر پرچم هعا برافراشته شد و طرفدارانی بیابد، معلوم است که به سخن ما گوش نمی کند. مگر اینکه فرزندان فاطمه با او اجتماع کند.
سپس به نحو استثنای منقطع می فرماید: قیامی درست است که همه بنو فاطمه با او متحد شوند اما ما اهل بیت(ع) با او نیستیم. صاحب شما کسی است که همه اهل بیت(ع) با او متحدند. اگر رجب شد بیایید و اگر می خواهید تا شعبان بمانید صبر کنید. و اگر می خواهید در خانه ها روزه بگیرید، روزه بگیرید. یعنی این سه ماه حرکت نکنید. پس چه موقعی صاحب می آید؟ علامت آن خروج سفیانی است.
این آقایی که ادعای مهدویت می کند، امام زمان نیست.
با این توضیح و ترجمه، معلوم می شود این صحیحه عیص بن قاسم، خارج از بحث از هر قیامی در عصر غیبت است.
پایان جلسه بیست و چهارم
***