به گزارش خبرنگار سرویس اقتصاد پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل حجت الاسلام محسن ملکی ابرده در جلسات هشتادم و هشتاد و یکم درس گفتار فقه بیمه که در تاریخ 20 و 21 فروردین ماه 1396 برگزار شد نوع بیان جعاله را مبین عقد یا ایقاع بودن آن دانست .
مدرس حوزه علمیه مشهد در ابتدا با بررسی حکم انجام مستقل عمل توسط عاملین، شواهد دیگری بر عقد بودن جعاله افزود.
وی در ادامه شکل عمل عامل در ایجاب جاعل را نشان دهنده ساختار عقد در جعاله دانست و افزود: "جعاله عامه، ایقاع ولی جعاله خاصه، عقد است"!
تفسیر جعاله عامه به "تحقق ایجاب جعاله با قطع نظر از عامل" و جعاله خاصه به " ایجاب همراه با تعیین عامل" پایان بخش این جلسه بود.
تقریر این دروس در ادامه می آید:
حکم هفتم:
لو صدر عن کل منهم فعل تام فلکل جعل کامل
اگر از هر یک از عاملین کار کاملی اتفاق بیافتد برای هر نفر از آنها یک جعل کامل است بنابراین اگر بگوید هر کسی وارد خانه من شود و یک آجر بردارد فله دینار پس اگر عده ای وارد شوند هر یک مستحق دیناری هستند.
از این حکم استفاده می شود که جعاله به حسب عامل که طرف قرارداد جعل است در فرض تعدد نسبت به ایجاب جاعل حق مطالبه دارد و از این حق مطالبه کشف می شود که صرف ایجاب حقیقت جعاله را تشکیل نمی دهد بلکه قبول عامل با فرض تعدد تعامل را در قالب عقد جعاله تعریف می کند.
حکم هشتم:
اگر برای هر یک از سه نفر بر برگرداندن حیوانی جعلی قرار دهد و این جعل متفاوت باشد مثلا برای یک نفر دو دینار و برای یک نفر چهار و برای نفر دیگر شش دیناری قرار دهد هر یک از این سه نفر کار را انجام دهد نصیب خود را دریافت می کند لکن اگر این کار را دو نفر از این سه نفر انجام دهند برای هر یک ازاین دو نفر نصف نصیب اختصاص پیدا می کند و اگر سه نفر انجام دهند ثلث سهم خود را دریافت می کنند صاحب مفتاح می گوید این حکم مشهور است و یقینا در جایی است که فعل قبول اختلاف در تحقق نکند مثل برگرداندن دابه
ایشان می گوید این بر حسب موارد متفاوت است و حرف علامه با اطلاقی که دارد قابل اجرا نیست مثلا اگر جاعل بگوید ای زید اگر تو دابه مرا برگردانی ده دینار می دهم و به عمر بگوید بیست دینار و به سومی بگوید سی دینار در چنین فرضی تعیین جاعل همان مطلب قواعد را که در فوق ذکر شد دلالت دارد و نتیجه آن این است که اگر دو نفر کار فوق انجام دادند سهم هر یک نصف مجعول مسمی است اما اگر در همین فرض یکی از این دو نفر بگوید من دوستم را یاری کردم در اینجا شخص کمک کننده مستحق جعل نمی باشد به جهت این که جعاله نسبت به معین ایجاب نگردیده است بلکه از طرف جاعل ایجاب فعل مستقل نسبت به عمال تحقق پیدا کرده است بنابراین هر یک از قسمت های مساله فوق با تصور احتمالاتی از این قبیل دارای حکم جدیدی می باشد این در فرضی بود که اختلاف در فعل تصور نمی شود ولی اگر اختلاف در فعل هم تصور شود مثل خیاطت ثوب که جاعل می گوید هر کس لباس مرا بدوزد ده درهم دریافت می کند در صورتی که سه نفر کار را انجام دهند به اندازه عمل خود اجرت دریافت می کنند
از این حکم هشتم به خوبی استظهار می شود که عامل شکل عملش در قرارداد جاعل موثر می باشد و این تاثیر شکل عمل در ایجاب جاعل نشان دهنده ساختار عقد در جعاله می باشد.
فتلخص مما ذکرنا این است که جعاله بر دو قسم جعاله عامه و جعاله خاصه
جعاله عامه ایقاع است ولی خاصه عقد است.
مختار فی المقام
جلسه قبل گفته شد جعاله با دو شکل قابل تصور است جعاله عامه و جعاله خاصه
جعاله عامه آن است که ایجاب جعاله با قطع نظر از عامل تحقق پیدا کند مثل این که موجب بگوید هر کسی دابه من را پیدا کند فله دینار در اینجا جعاله نسبت به عامل عمومیت دارد یعنی شخص معینی در صیغه جعاله لحاظ نشده است و معنایش این است که تعامل بین دو شخص معین نیست فکانه قابل، در اجراء صیغه جایگاهی ندارد. بر این مدار و اساس جعاله عامه تعین در ایقاع پیدا می کند زیرا ظاهر عقد بر اساس عرف عبارت است از ایجاد تعهد بین دو طرف معین به طوری که یکی موجب باشد و دیگری قابل باشد اما در جعاله عامه چنین چیزی که عرفی می باشد مشهود نمی باشد پس باید گفت این جعاله عبارت است از التزام جاعل علی نفسه با قطع نظر از شخص معین یعنی چه شخصی این ایجاب را قبول کند یا قبول نکند و به تعبیر دیگر انشاء امری است در وجود جاعل و ملتزم شدن آن جاعل به لوازم آن امر بدون انتظار نسبت به قبول قابل معینی و این جعاله عامه می تواند مبین فتوای تمام کسانی باشد که قائل هستند جعاله ایقاع است نه عقد.
اما جعاله خاصه عبارت است از ایجاب همراه با تعیین عامل به این که بگوید ایها الرجل ان عملت هذا العمل فلک دینار که تعامل بین موجب و قابل معین شکل می گیرد البته ممکن است در اجراء ایجاب، قابل معینی حاضر نباشد مثلا گفته شود اگر زید این کار را انجام دهد برای او دیناری است لکن در هر دو موردی که ذکر شد قابل از باب این که معین است موضوعیت و جایگاه ویژه دارد و بر این اساس تعامل بین دو شخص صورت می گیرد و به عبارت دیگر در جعاله خاصه جاعل ملتزم به شیئی در نفس خود شده است به شرط قبول آن عمل از طرف زید و در این فرض حقیقت عقد مشهود می باشد.
323/907/ع