به گزارش خبرنگار سرویس اقتصاد پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل حجت الاسلام محسن ملکی ابرده در جلسات شصت و نهم و هفتادم درس گفتار فقه بیمه که در تاریخ هفدهم و هجدهم اسفندماه 1395 برگزار شد به بررسی احتمالات صیغه جعاله و همچنین تقدم عقدبودن جعاله بر ایقاع بودن آن پرداخت.
مدرس حوزه علمیه مشهد در ابتدا صیغه جعاله را به نقل از مرحوم علامه در قواعد مطرح نمود و ثمرات قید "بشرط عوض" یا "بعوض" را تفصیلا مورد بررسی قرار داد.
وی در ادامه به بررسی وجوه عقد یا ایقاع بودن جعاله پرداخت و تصریح کرد:" اگر التزامی بین این که عقد باشد یا ایقاع مردد شود، اصاله العقدیه بر ایقاع مقدم است.
وی در پایان انصراف های موجود در التزامات عرفیه بین مردم را موید این تقدم دانست.
تقریر این دروس در ادامه می آید:
صیغه جعاله در کلام علامه در قواعد مشخص شد اما در مفتاح الکرامه به نقل از تحریر و دروس صیغه جعاله را به صورت زیر ذکر می کند.
صیغه جعاله صیغه ای است که دلالت دارد بر اذن در فعل به شرط عوض کما فی التحریر و بعوض کما فی الدورس
مرحوم صاحب مفتاح می گوید فرق بین "بشرط عوض" و "بعوض" شاید این باشد که تعبیر علامه در تحریر به شرط عوض ظهور در ایقاع دارد ولی بعوض در کلام شهید ظهور در عقد دارد.
توضیح فرمایش ایشان به این صورت است که بگوییم اذن در فعل به شرط عوض توسط جاعل صورت می گیرد و کار تمام می شود به جهت این که کلمه "بشرط عوض" از عملیات جاعل است و عامل هیچ شأنی در باره اجراء صیغه ندارد لذا تعین در ایقاع پیدا می کند اما کلمه "بعوض" بدون قید شرط کلمه ای است آزاد و اختیارش به دست عامل است و بیان عوض و متعهد شدن به عوض از شؤون عامل می باشد لذا تعریف شهید در دروس حکایت گر تحقق صیغه جعاله از طرفین یعنی جاعل و عامل قابل تصور است و در این صورت جعاله عقد می نماید.
اشکال برخی از دوستان
برای وجه فرقی که صاحب مفتاح الکرامه بیان کرد باید وجه علمی داشته باشد و حال آن که هیچ پشتوانه علمی برای آن ذکر نکرده است علاوه بر این که هم در دروس و هم در تحریر وقتی می خواهند برای صیغه مثال بزنند به یک گونه مثال را می آورند پس از این کلام معلوم می شود که تفاوت تنها در تعبیر است ولی ماهیت و واقعیت یکی است.
احتمال عقد بودن جعاله
حق آن است که اگر التزامی مردد شود بین این که عقد باشد یا ایقاع ظاهر اصاله العقدیه مقدم است بر ایقاع و الوجه فی ذلک این است که هر التزامی که در مقابلش التزامی نباشد و فقط با انشاء یک طرفی قابل بیان تفسیر باشد اثر بر او مترتب می شود و یقینا ایقاع است مثل طلاق و عتق ولی هر التزامی که در مقابلش التزام یا انفعالی تصور شود که تحقق آن التزام به نوعی وابسته به التزام یا انفعال در قبال آن باشد یقینا عقد است مثل بیع و اجاره اما اگر التزامی مشکوک جلوه کرد به طوری که شک کنیم آیا تحققش به مجرد انشاء می باشد یا وابسته است به انفعال و التزامی در مقابل آن که اگر التزام یا انفعال در مقابل در آن تصور نشود التزام بدوی تحقق پیدا نمی کند خصوصا در فرضی که ساختار التزام بدوی و ابتدایی در مقام تصور و اجراء نقطه مقابلش به شکل خاصی قابل رویت می باشد مثلا در ما نحن فیه که جاعل قرار جُعل را بیان می کند و می گوید هر کسی وسیله نقلیه مرا پیدا نماید به او مبلغی را اعطاء می کنم در درون اجراء این صیغه غیر از جاعل فرد نامشخصی دخالت عملیاتی دارد تا قرار جاعل تحقق پیدا نماید در چنین فرضی اصاله العقدیه می گوید انشاء ابتدایی یا التزام ابتدایی به عنوان جعاله تحقق خارجی پیدا نمی کند مگر این که آن فرد غیر معین نقطه مقابل ایجاب لفظا یا عملا التزام ابتدایی را قبول نماید و این معنای هر عقدی است که در شریعت حکمش بیان گردیده است و موضوع آن هم به دست عرف تحقق یافته است بر اساس این بیان جعاله در هنگام اجراء صیغه جاعل با فرض شک به این که عقد است یا ایقاع حمل بر عقدیت می شود به جهت این که در جعاله عامل نقش عملی دارد برای تحقق التزام جاعل گر چه لفظا بیانی از طرف عامل در مقام اجراء صیغه لازم نیست به طوری که اگر عامل بعد از اجراء صیغه بگوید قبلت این التزام دیگر از موضوع جعاله خارج می شود و عنوان اجاره را پیدا می کند ولی عملا وقتی که فردی از افراد مجهول حین الایجاب پید اشد و کار را انجام داد التزام جاعل تکمیل شده و بر او لازم است بر اساس قراردادی را که ابتداءا بین خود و فرد مجهول بسته است عمل نماید که در نتیجه عقدیت جعاله با عمل عامل تحقق پیدا می کند.
موید این بیان انصرافی است که در التزامات عرفیه بین مردم جاری است.
اشکال برخی از دوستان:
این که ما بگوییم اصل بر عقد بودن است این نیاز به دلیل دارد و تا وقتی که چنین چیزی را اثبات نکنیم می شود تمسک به عام در شبهه مصداقیه.
323/907/ع