به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه پنجاه و چهارم درس خارج فقه رسانه که در روز یکشنبه مورخه 27 فروردین سال 96 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، به بررسی دو تنبیه در مورد استتثنائات حرمت غنا پرداخت و گفت: ممکن است برخی مساله اسماع را با اصاله الطهاره یا اصاله الحلیه در ابواب طهارت و نجاست خلط کنند و به گمان این که شخص نمی داند حکم حلیت بر مساله بار کنند که این اشتباه فاحشی است و بدان پاسخ می دهیم که این مساله شبیه خوراندن غذای متنجس به دیگران است و برای میزبان امر حرامی است که باید دقت فراوانی در مساله داشت و بین خوردن و خوراندن غذای نجس تفاوت قائل شد.
وی در ادامه گفت: متاسفانه آن گونه که در مورد پخش فیلم یا مسائل سیاسی ممیزی می شود که به چه اخباری بیشتر پرداخته شود و به چه اخباری کمتر پرداخته شود، در مورد موسیقی این چنین نیست و قدرت در دست تهیه کننده و افرادی است که آنتن در اختیار دارند.
ایشان در پایان به بررسی تنبیه دیگری در مساله پرداخت و گفت: پول بیت المال و یا افراد خیری که به رسانه دینی مانند شبکه ماهواره ای مذهبی کمک می کنند باید صرف برنامه های خوب شود و نباید در راه حرام مصرف شود مثلاً پرداخت این پول برای غنای محرم برای دهنده و گیرنده آن حرام است و گیرنده مالک آن نمی شود و مصداق بارز سحت است.
تقریر کامل درس استاد رفعتی نائینی به شرح ذیل است:
خلاصه ای از درس گذشته
مرحوم امام تحت عنوان« ما یکن أن یستثنی من افراد الغناء» ذکر کرده است. ممکن است از افراد غنا استثنا شود که در عین غنا بودن حرام نیست. و به تعبیر ایشان ممکن است این چنین گفته شود: «باستثنا ایام الفرح کعید الفطر و الاضحی و سایر اعیاد المذهبیه و الملیة» ممکن است قائل شویم که غنا همواره حرام است به جز عید فطر، قربان، غدیر و مبعث و البته ایشان عیدهای ملی را نیز اضافه می کند.
دو روایت در این زمینه داریم یا بگوییم روایتی است به دو گونه نقل شده است.
روایت علی بن جعفر از برادرش امام موسی کاظم علیه السلام که می فرماید: عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْغِنَاءِ هَلْ یَصْلُحُ فِی الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَى وَ الْفَرَحِ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ مَا لَمْ یُزمر بِهِ.
از امام کاظم درباره غنا سوال کردم که آیا در عید فطر و قربان جایز است؟ حضرت فرمودند: اشکالی ندارد اگر به همراه مزمار و موسیقی نباشد. «ما لم یومر به» نیز در نسخه ای آمده اما نمی شود آن را معنا کرد. احتمالی نیز بیان شده است. احتمال دارد که این نیز اشتباه شده باشد و ناسخ درست ننوشته باشد و « ما لم یؤزر به» باشد یعنی تا زمانی که موجب وزر نشود.
روایت دیگر از علی بن جعفر است و مانند همین سوال است. در این روایت یک کلمه پاسخ امام تغییر کرده است. قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْغِنَاءِ هَلْ یَصْلُحُ فِی الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَى وَ الْفَرَحِ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ مَا لَمْ یُعص بِهِ.
از نظر سند مرحوم امام و بسیاری از فقها می فرمایند سند درست است که ما بخواهیم اشکال سندی نسبت به این روایت داشته باشیم. ایشان تعبیر به صحیحه می فرمایند. مشکل از ناحیه دلالت است. به چند صورت «ما لم یعص به» یا «ما لم یزمر به» را معنا کرده اند. شاید روایت امام صادق علیه السلام که صحیحه ابابصیر بود موجب شبهه برای ایشان شده است که در زف العرائس اشکالی ندارد و شاید توهم شده است که در این اعیاد نیز اشکال نداشته باشد.
فقهایی مانند شیخ انصاری و دیگران زمانی که با این روایت مواجه شده اند، دیده اند که به ظاهر این ها نمی توان حمل کرد که بگوییم به ظاهر نمی شود حمل کرد که غنا در ایام عید و فرح بی اشکال باشد تا زمانی که مقرون به معصیت نباشد، لذا مرحم شیخ به گونه ای دیگر معنا کرده است و گفته که مراد از سوال علی بن جعفر غنای به معنای لغوی است و مقصود صوت زیباست. پس حرام نیست تا زمانی که آن صوت حرام اتفاق نیفتاده باشد. در ایام عیدهای مذهبی آوازخوانی با ترجیع اشکال ندارد «و بالجواب تجویز قسم منه» و نوعی از غنا جایز است و مراد آن است که موضوع غنای محرم نیست و همان غنای لغوی مراد است.
مرحوم امام می فرماید که مرحوم شیخ این روایت را از لحاظ سندی بی اشکال یافته است و نمی تواند آن را کنار بگذارد و لذا بدین صورت معنا کرده است. روایت را بر معنایی حمل کرده است که خیلی بعید است و ابعد الاحتمالات است و خیلی تفاوتی با طرح روایت ندارد. انصاف این است که همان طرح روایت انجام شده است.
غنا جایز است تا زمانی که سبب بر معصیت خاصی نشود. «او ما لم یقترن بها» مثلاً اختلاط سبب است. مثلاً در برخی آوازه خوانی ها زن گرایش جنسی به مرد پیدا می کند. ما لم یعص به یعنی « ما لم یتحد بالمعصیه» مثلاً اشعاری که می خواند مقترن به فحش و جفنگیات است. پس مرحوم امام می فرماید ظهور و متفاهم عرفی این روایت همین است و در واقع از روایاتی که مطلق بوده استثنا می زند.
نقل دوم که در ابتدا آوردیم «ما لم یزمر به» است. مرحوم شیخ این را نیز مانند قبلی معنا کرده است که تا زمانی که ریتم مزماری و طرب انگیز نداشته باشد و در واقع استثنا نشده است. مرحوم امام می فرمایند که «ما لم یزمر به» یعنی «ما لم یتغن فی المزمار» یعنی اگر با موسیقی باشد اشکال ندارد اما اگر با صدای انسان باشد اشکال ندارد. غنا و آواز خوانی بدون مزمار اشکالی ندارد. این احتمال هست که «ما لم یزمر به» نباشد و در واقع «ما لم یوزر به» باشد که مانند روایت قبلی معنا می شود.
ما اشکال سندی به این روایت نمی کنیم اما خود امام فرمودند که دو گونه روایت شده است. ما نمی دانیم منقول از امام معصوم علیه السلام کدام است و هر یک معنای متفاوتی دارد که بررسی شد. پس اولاً این روایت به صورت متقن برای ما نرسیده است و نمی دانیم کدام یک از این موارد از امام معصوم علیه السلام صادر شده است. ثانیاً بر هر یک از این عبارت ها در معنا کردن فقها احتمالاتی داده اند. شما می فرمایید این احتمال اقوی است که ما لم یعص به یعنی «ما لم یکن قریناً بالمعصیة» و در « ما لم یزمر به» می گویید تا وقتی که همراه با موسیقی نباشد. مرحوم شیخ به گونه دیگری معنا کرده است. پس هر یک از اینها باشد معنای ظاهر به گونه ای نیست که بگوییم همین است که شما معنا کرده اید «و اذا جاء الاحتمال بطل استدلال.»
ثالثاً اشکال سوم چیزی است که خود امام بیان کرده است و سبب شده است که امام به عدم حرمت غنا در اعیاد حکم ندهند و فرموده اند قائلی در این زمینه وجود ندارد که حرمت غنا را در اعیاد فطرو قربان استثنا کرده باشد. حتی احتمال حلیت نیز در این باره وجود ندارد. اصلاً نقل نشده است که کسی احتمال حلیت این مساله را بیان کرده باشد. علاوه براین بعید است که روایت بخواهد غنا را در این مساله حلال کند.
علاوه بر آن تمام اعمال عید فطر و قربان زیارت و دعاست و اصلاً اعیاد مذهبی ما اعیاد کنسرت و غیره نیست. واژه عید را به گونه دیگری در ذهن جامعه تبیین می کنیم. تصور این است که عید روز خوشگذرانی و تلهی است در حالی که روز انقطاع به خداست. همان طور که در کتب اخلاقی می توانید مراجعه کنید.
پس ما نمی توانیم بر اساس روایت علی بن جعفر فتوا دهیم که غنای در ایام اعیاد فطرو قربان استثنا شده است و جایز می باشد و کسی چنین فتوایی بیان نکرده است.
بررسی دو مطلب در تکمیل بحث
دو مطلب و دو تنبیه در بحث ما باقی مانده است. پس از آن که عرض کردیم یکی از چیزهایی که برای رسانه حرام است که همراه با پیام حلال یا واجب قرین شود و کار را حرام کند غنای محرم است. موسیقی حرام است. موضوع و حکم غنا را توضیح دادیم.
مورد استثنایی را که بعضاً در کتب فقهی مطرح بود متعرض شدیم که بر اساس تعریفی که ما از غنا کردیم اینها اصلا در غنا داخل نیست تا بخواهد تخصیص بخورد.
آخرین بحثی که داشتیم این که آیا روزهای اعیاد و شادی ها حرمت غنا استثنا شده است یا خیر؟ نتیجه گرفتیم که استثنا نشده است و اگر غنا حرام باشد در روزهای اعیاد مذهبی و ملی استثنا ندارد گرچه مرحوم امام فرمودند که روایت صحیحه است و دلالت آن نیز تمام است اما ایشان فرمودند به دلیل این که احدی بدان عمل نکرده است ما نیز نمی توانیم به استثنا فتوا دهیم.
اشکالات دیگری نیز نسبت به استدلال به روایت مذکور وجود داشت که متعرض شدیم و تمام شد.
تنبیه اول
حال که موسیقی حلال و حرام را شناختیم و دانستیم غنا چیست، مساله اول این است که استفاده از غنای حرام در رسانه دینی و رسانه ملی حرمت بیشتری نسبت به استفاده افراد خاص از غنای محرم دارد.
دلیل مساله این است که زمانی که رسانه ملی و دینی، غنای حرام را پخش کند، استماع غنای محرم برای افراد که مشتبه هستند و تصور می کنند چون رسانه قابلیت دینی دارد و این موسیقی را پخش می کند پس حرام نیست.
زمانی که می گوییم غنا حرام است شامل خواندن، نوازندگی و استماع می شود و برخی از روایات تاکید بر سماع دارد.
اگر رسانه اسماع کند یعنی برای شنوندگان پخش کند تا بشنوند اینجا چون افراد نمی دانند چه غنایی است، تصورشان این است که حلال است زیرا از رسانه دینی و حکومت اسلامی پخش می شود، این سبب می شود که دیگران را بدون توجه به شنیدن غنای محرم بیندازد.
شنیدن خودشان در مجالس غنای محرم اختیاراً حرام بود، اما این افراد ناخواسته و به علت پخش رسانه می شنوند. این مساله حرمت شدیدتری دارد زیرا هم تغنی کرده است و هم دیگران را ناخواسته وادار به شنیدن صدای حرام کرده است.
اشکال
این سخن که حرمت بیشتری دارد درست نیست. حرام است آوازه خوان آواز محرم بخواند و نوازنده موسیقی طرب انگیز بنوازد و پخش این موارد نیز برای رسانه حرام است. من شنونده نیز که اطلاع از حرمت این موارد دارم نباید بشنوم. اما کسی که نمی داند حرام است یا حرام نیست، زمانی که از رسانه پخش می شود و او می شنود و به تصور این که رسانه دینی و رسانه حکومت اسلامی است و صداهای حرام را پخش نمی کند و به تصور حلال می شنود برای چنین شخصی حرام نیست.
زمانی که شنیدن این موارد برای او حرام نشد، رساندن غیر اختیاری به گوش چنین شخصی نیز حرمت نخواهد داشت. تصور شخص این نیست که حرام است. او تصور می کند که حلال است و چیزی که تصور می کنیم حلال است و علم به حرمت آن نداریم، برای ما حلال است و لازم نیست رسانه ملی به شنوندگان بگوید ما بنا داریم ترانه حرامی را پخش کنیم و افرادی که نمی خواهند استماع نکنند و ولوم گیرنده را قطع کنند.
همان طور که در بحث طهارت و نجاست این چنین گفته می شود. اگر فرش خانه و یا لباس شما نجس است، آیا لازم است به مهمان بگویید دست تر به این فرش نزنید زیرا نجس می شود و دیگر نمی توانید با آن نماز بخوانید.
زیرا وقتی شخص نمی داند نجس است برای او محکوم به طهارت است و اگر شک و تردید در نجاست و عدم آن داشته باشد با اصالة الطهاره محکوم به طهارت می شود.
سوال: این مساله سبب عسر و حرج می شود؟
پاسخ: خیر من وظیفه دارم از وسائل پاک و تمیز برای مهمان استفاده کنم.
اگر من در خانه ای مهمان هستم و می بینم غذای صاحب خانه نجس است مثلاً فضله موشی در آن افتاده است و یا گربه ای روی غذا بول کرد و دیگران نیز این مساله را متوجه نشدند، من نمی توانم از این غذای نجس تناول کنم اما آیا لازم است به دیگران نیز بگویم که از این غذا استفاده نکنند؟ خیر، لازم به بیان کردن نیست زیرا وقتی نمی دانند برای آنان اصالة الطهاره جاری می شود و پاک است.
در مساله نیز همین طور است وشما می گویید افراد نمی دانند و به تصور این که رسانه حاکمیت اسلامی است و آن چه را پخش می کند حلال است گوش می کنند. مثلاً در پخش برنامه خندوانه نمی گوید این موارد که پخش می شود شما جلوی شنیدن خود را بگیرید.
غالب مردم از برنامه های رسانه ملی استفاده می کنند و تصورشان این است که برنامه های آن حلال است.
در این اشکال همین مطلب را بررسی کردیم که شدت حرمتی برای رسانه نیست و الان درصدد تقویت این «إن قلت» هستیم.
پاسخ اشکال
پاسخ این است اولاً باب طهارت و نجاست با باب اسماع متفاوت است. ما در باب الطهاره، اصاله الطهاره داریم که به نظر قاطع فقها برای ما طهارت ظاهریه درست می کند؛ یعنی به ما می گوید شما مکلف به طهارت واقعیه نیستی زیرا اگر قائل به طهارت واقعیه باشی عسر و حرج می شود. طهارت ظاهریه حتی در نماز و وضو برای ما کافی است. اما در ما نحن فیه چنین چیزی نیست که بگوییم غنای حرام واقعی از ما برداشته می شود و امر حلالی درست می شود. در واقع اصالة الحلیه ای اینجا نداریم که برای ما حلیت آور باشد مانند این که بگوییم از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش می شود.
ثانیاً در خود طهارت و نجاست، خوراندن با خوردن حکم متفاوتی دارد. مثال هایی که در این قول زدیم خوراندن نبود و خوردن بود که گفتیم اشکال ندارد و پاک است. بیان شد که خودم نمی توانم بخورم و لازم نیست که به دیگران نیز بگویم اما اگر خوراندن باشد جایز نیست. مثلاً اگر انسان ببیند غذایی که پخته است نجس شده است حق ندارد جلوی مهمان بگذارد. زمانی که میزبان به نجاست غذا علم پیدا کرد حق ندارد آن را در سفره برای مهمانان قرار دهد زیرا خوراندن می شود و مشهور فقها فرموده اند که حق چنین کاری ندارد؛ زیرا اعتماد مهمان به میزبان مومن و مسلمان است که متشرع و متدین می باشد و می داند غذایی که جلوی او قرار می دهد متجنس نیست. مانند اعتمادی که بیننده و شنونده رسانه ملی به جمهوری اسلامی دارند.
در طهارت و نجاست نیز فتوا این است که خوراندن مشکل دارد و حرام است و در مانحن فیه نیز شنواندن کار حرامی است علاوه بر این که خواندن و پخش غنای محرم حرام است، شنواندن به افرادی که اعتماد به تدین و اسلامیت این رسانه دینی دارند حرام است و مانند خوراندن غذای حرام است.
این بحث مطرح شد تا بدانند که مجاز به پخش هر نوع موسیقی از رسانه ملی نیستند و هیچ فقیهی مطلقا موسیقی را حلال نشمرده است.
متاسفانه آن گونه که در مورد پخش فیلم یا مسائل سیاسی ممیزی می شود که به چه اخباری بیشتر پرداخته شود و به چه اخباری کمتر پرداخته شود، در مورد موسیقی این چنین نیست و قدرت به دست تهیه کننده و افرادی است که آنتن در اختیار دارند. در واقع هرم قدرت معکوس است و مسئولین به این مجموعه افراد تهیه کننده و کارگردانان خدمتگزاری می کنند.
در بحث خبر شورا و نظارت شدیدی وجود دارد و به همین خاطر در موضع گیری های سیاسی رسانه ملی بسیار خوب عمل می کند تا با سیاست کلان هماهنگ باشد. اخیراً نیز مقام معظم رهبری از صدا و سیما در مورد موسیقی گلایه کردند.
بحث ما باید فقهی باشد و در مورد جزئیات نمی توانیم وارد شویم اما در مورد رسانه دینی می خواهیم این موارد را بررسی کنیم که نمی توانند موسیقی حرام پخش کنند زیرا مانند خوراندن متنجس به دیگری است.
در این شنیدن و شنواندن غنا روایاتی داریم. امام صادق علیه السلام با فردی ملاقات می کنند که حضرت را نمی شناسد و توجهی ندارد.
این شخص از مریدان خود جدا شد و به سراغ نانوا رفت و دو قرص نان از خباز سرقت کرد و رفت. بعد به مغازه میوه فروشی رفت و دو عدد انار درشت دزدید و رفت. این شخص به فقیر بینوایی رسید و کیسه را باز کرد و نانها و انارها را به مستمند داد و رفت.
امام صادق علیه السلام بعد از آن که شخص از فقیر فاصله گرفت به سمت او رفتند و فرمودند: من تعریف شما را زیاد شنیده بودم ولی امروز چیز عجیبی از شما دیدم که هم دزدی کردی و هم به فقیر صدقه دادی! این مساله چگونه ممکن است؟
این شخص چون از در خانه اهلبیت علیهم السلام دور شده بود با تعجب گفت: مگر کار بدی انجام دادم؟! در راه خدا انفاق کردم.
حضرت می فرمایند این شخص نگاهی به من کرد و شناخت و گفت: شما جعفر بن محمد نیستی؟
حضرت می فرمایند گفتم: آری.
ایشان گفت: تعجب است شیعیان شما را فقیه می دانند، شما متوجه نشدی که من چه کاری انجام دادم؟
حضرت فرمود: بگو تا بدانم چه کردی.
گفت: دو قرص نان و دو انار دزدیم که در مجموع چهار گناه انجام دادم. در قرآن می فرماید: «من جاء بالحسنه فله عشر أمثالها و من جاء بالسیئة فلا یجزی الا مثلها»! من چهار گناه کرده ام و چهل ثواب برده ام و از چهل ثواب چهار عدد کم می شود و من سی و شش ثواب برده ام!
امام صادق علیه السلام فرمودند: نه تنها ثوابی نبرده ای بلکه سراسر گناه انجام داده ای. زیرا قبول داری که چهار چیزی را دزدیده ای و دزدی گناه است. این چیزی که به فقیر داده ای احسان نبوده که ثواب داشته باشد زیرا مال حرام را به خورد این بیچاره داده ای!
پس این کار تو ثوابی نداشته است و تمام کار تو گناه است. دزدی تو سبب خروج از تقوا است. قرآن می فرماید:
« انما یتقبل الله من المتقین»
اگر کار تو حسنه بود نیز قبول نبود و گناه تو خوراندن مال حرام به دیگری است.
بحث ما در این است که آوازه خوانی و شنیدن غنا حرام است. اما پخش آن از رسانه دینی و ملی حرمت شدیدتری دارد زیرا اسماع صدای حرام به افرادی است که نمی دانند. اسماع مانند خوراندن شی حرام است و نمی توان گفت چون طرف نمی داند پس خوراندن برای ایشان حلال است. ممکن است خوردن در صورت جهل حلال باشد اما خوراندن جایز نیست و غیر از خوردن است.
من که نمی دانم این آب حلال است یا خیر، می توانم بخورم اما شمای میزبان که میدانی آب نجس است، خوراندن آن به دیگران جایز نیست. خوراندن فعل است و شما فعل حرامی مرتکب می شوید.
پس باید بدانیم که بین خوردن و خوراندن، بین شنیدن و شنواندن فرق است.
رسانه دینی که فقه رسانه را فهمید این مساله قطعا برای او بالاتفاق حرام است. کسانی که غنای لغوی را حرام می دانستند به این مساله قائل نیستند. غنایی که متناسب با مجالس اهل فسق و فجور بود و طرب انگیز باشد قائل به حلیت ندارد و زمانی که رسانه دینی پخش می کند حرمت اشد می شود.
سوال: من مخاطب نیز موظفم که تحقیق کنم و از عالمی این مساله را بپرسم؟
پاسخ: چه زمانی شما در مهمانی از میزبان سوال کرده ای که غذا پاک یا نجس است؟ زیرا اعتماد دارید.
سوال: در این مورد استفتاء وجود دارد.
پاسخ: ملاحظه بفرمایید که استفتاء بدین صورت است. اگر موسیقی حرام از صدا و سیما پخش شود حلال است؟ زیرا چنین شبهه ای برای برخی پیش آمده بود که اگر موسیقی حرام از صدا و سیمای جمهوری اسلامی پخش شود اشکالی ندارد. این شبهه ای است که در ذهن برخی به وجود آمده است. این مساله تصویب است و نباید بیان شود.
اگر چیزی حرام بود و مجتهد بر اساس استنباطش گفت این حلال است واقعیت عوض نمی شود و کسی تصویب را قبول ندارد. شما چون به حکم واقعی علم نداری خداوند مواخذه نمی کند. اماره ای که قائل به حلیت شد در خطا معذر است یعنی حکم واقعی به صوت خود باقی است اما خداوند عذاب نمی کند.
ما می دانیم این موسیقی حرام است و از صدا و سیما پخش کنیم و بگوییم چون از رسانه جمهوری اسلامی پخش شد حلال می شود.
بحث این است که اگر اعتماد کنید -که نباید اعتماد کرد- پخش موسیقی از رسانه دینی حرمت شدیدتری دارد. زیرا علاوه بر حرمت، اسماع افراد متشرع و متدین به شنیدن صدای حرام واقع می شود.
علاوه بر این هر چه برد این فرستنده بیشتر باشد یعنی هر چه کاربران و مخاطبان این رسانه بیشتر باشد، صدای حرام بیشتری می شنوند چه بدانند و چه ندانند.
تنبیه دوم
در بحث معاملات بحث می شود و شاید به نحوی با فقه رسانه نیز ارتباط داشته باشد، زیرا بحث اداره فقه رسانه نیز از مباحث فقه رسانه است.
مساله این است که پول کلانی که برای خوانندگی رد و بدل می شود، اگر غنای حرامی خوانده شود، پول دادن و پول گرفتن در این رابطه نیز حرام است.
تا کنون در مورد حرمت و عقاب اخروی این مساله سخن گفتیم. در این مطلب دوم به حرمت وضعی مساله اشاره داریم.
پول بیت المال و افراد خیری که به رسانه دینی شبکه ماهواره ای کمک می کنند تا کارهای خوب انجام دهد، نباید در راه حرام مصرف شود. پرداخت این پول برای غنای محرم برای دهنده و گیرنده آن حرام است و گیرنده مالک آن نمی شود زیرا در بحث فقه مکاسب روایاتی خواندیم که می فرماید: « إن الله اذا حرم شیئا حرّم ثمنه»
زمانی که این غنا حرام شد ثمنی که بابت این غنا می گیرد حرام است.
اصحاب رسانه می توانند اگر خواننده را برای خوانندگی دعوت کردند تا سرود زیبا و قشنگ بخواند اما شخص تغنی حرام کرد و موسیقی او طرب انگیز بود می توانند به او پول ندهند.
شخص نمی تواند ادعا کند که به خاطر غنای محرم وجهی دریافت کند. مسمای اجرة المثل در این مساله جایز نیست و این حکم وضعی است و پول این کار سحت است و مالک آن نمی شود.
نکته: گرفتن پول برای ایاب و ذهاب و مقدمات کار برای عمل واجب عینی است. مثلاً شخص بابت نماز خواندن نمی تواند پول بگیرد اما بابت ایاب و ذهاب می تواند پول بگیرد اما این کار حرام است و مقدماتی ندارد و پول آن نیز سحت است. والحمدلله رب العالمین./926/ص
تقریر: محسن جوادی صدر