به گزارش سرویس مکتب دفاعی پایگاه اطلاع رسانی وسائل؛ حجت‌الاسلام و المسلمین الهی خراسانی در جلسه بیست و هفتم سلسله دروس فقه با موضوع «امر به معروف و نهی از منکر با رویکرد تربیتی ـ حکومتی» به جمع بندی معنای معروف و منکر در آیات و روایات پرداختند.
بسم‌الله الرحمن الرحیم
1-شمول معروف و منکر نسبت به افعال و عقاید:
آنچه از مجموع آیات و روایات به دست آمد؛ شمول آن نسبت به افعال است نه عقاید، البته التزام به عقیده داخل در افعال هست، و مراد از تطبیق معروف به دین در برخی روایات، تدین و دیانت عملی بوده است.
2-معنای کلی معروف و منکر:
معنای کلی و مرادف با فارسی معروف «شایسته» و منکر «ناشایست» هست، البته در این شایستگی و ناشایستگی قید متعارف بودن در معروف و غیرمتعارف بودن در منکر نیز معتبر است، لذا با حسن یا قبیح بودن تفاوت دارد چراکه رایج بودن و موردتوافق بودن و معمول بودن عند العرف در معروف به خلاف حسن معتبر است و همچنین عدم معمول یا موردتوافق نبودن علاوه بر قبیح بودن در معنای منکر دخالت دارند.
لذا معروف و منکر امور شایسته یا ناشایستی هستند که شایستگی یا ناشایستگی آن‌ها نزد عموم واضح است یا باید واضح باشد.
3-شایستگی عقلی یا شرعی:
شایستگی شامل هردو است، یعنی امری که عقل یا شرع به‌وضوح حکم به شایسته بودن آن نموده است معروف است، وامری که عقل یا شرع به‌وضوح حکم به ناشایستگی آن نموده‌اند منکر است.
4-معروف و منکر مطلق یا نسبی:
مقصود این است که آیا معروف و منکر وابسته به این است که معروفیت یا منکرت نزد مخاطب یا مامور داشته باشد یا نه؟
بررسی روایات و آیات بیان‌گر عدم وابستگی بود اما ممکن است امربه‌معروف و نهی از منکر درجایی لازم باشد که شخص اطلاع از معروفیت معروف یا منکریت منکر داشته باشد.
5-رابطه معروف و منکر و نظر عرف و جامعه:
به علت اینکه گفته شد در معروف و منکر باید وضوح وجود داشته باشد، لذا سؤال این است که آیا معرف یا منکر بودن به قضاوت جامعه نیز ارتباط پیدا می‌کند یا نه؟
مثلاً اگر جامعه کاری را معروف نداند (اعم از اینکه خود را ملتزم نداند یا اینکه آن را شرعی نداند) آیا در این فرض نیز معروف، معروف است و منکر هم منکر شمرده می‌شود یا نه؟
پاسخ، بیان شد که معروفیت ومنکریت وابسته به یک دوره یاعرف مشخصی نیست بلکه امری عقلایی و عقلی و شرعی است، اگرچه که قضاوت جامعه در معروف یا منکر بودن امری ممکن است در وظیفه امر به معروف و نهی از منکر تأثیر بگذارد، مثل‌اینکه گفته شود در چنین فرضی نمی‌توان آحاد افراد را به معروف یا منکر امرونهی نمود لذا باید اقدام مناسبی صورت بگیرد که در پرتوی آن معروف به معروفیت و منکر به منکریت خود در جامعه برگردد.
درنتیجه در چنین جامعه‌ای بازهم معروف از معروف بودن و منکر از منکر بودن خود خارج نمی‌شوند فقط نکته‌ای که باید به آن دقت شود واضح بودن معروفیت ومنکریت عمل است نه صرفاً استنباط شخصی، بلکه حتی افراد سلیم و مطلع از نصوص نیز باید به این نتیجه برسند، و لذا اموری که در آن‌ها اختلاف فتوا وجود دارد و هیچ طرفی غلبه ندارد را نمی‌توان معروف یا منکر دانست.
ضروریات احکام و مذهب و مسلمات احکام و فقه (چه اسلامی و چه غیرمذهبی) قطعاً داخل در دایره معروفات و منکرات هستند، اما غیر مسلمات دو بخش هستند؛1-مشهورات ولو به نحو غلبه مانند شهرت جزئیه،2-موارد اختلافی مانند اختلاف در باب نماز جمعه، این دو فرض داخل در دایره امربه‌معروف و نهی از منکر نمی‌باشند.
البته در مواردی که اختلاف کمتر است مثل حکم تراشیدن صورت، که نسبت به حرمت غلبه فتوایی دارد ولی از مسلمات نیست، و داخل در مشکوکات است و همان‌گونه که گفتیم مصادیق معروف و منکر باید از مسلمات باشد و وضوح در حد تسالم باید باشد، لذا این موارد از محدوده امرونهی خارج می‌شوند مگر اینکه از باب ارشاد جاهل یا دعوت به خیر که دعوت به احتیاط است، اقدام نمود.
و اشکال دیگر نسبت به مشکوکات عدم احراز موضوع است؛ یعنی کما اینکه احراز موضوع در تمامی احکام لازم است، در باب امربه‌معروف و نهی از منکر نیز احتیاج به احراز معروف بودن یا منکر بودن عمل است و اگر شک کنیم که آیا این عمل از مصادیق معروف یا منکر است یعنی موضوع حکم احراز نشده است و درنتیجه حکم هم قابل احراز نیست.
6- الزامی یا غیر الزامی بودن معروف و منکر:
با توجه به مجموع آیات و روایات؛ معروف منحصر در واجبات نیست ولی منکر منحصر به محرمات است.
اما قبل از پاسخ به این سؤال باید به این پرسش پاسخ داده شود که آیا معروف و منکر جنبه اجتماعی دارند یا فردی؟ و آیا جزء امور اهم هستند یا شامل غیر اهم هم می‌شوند؟ آیا از حیث شدت حدی در آن وجود دارد یا نه؟
پاسخ این سؤال‌ها و پرسش در جلسه بعد طرح خواهد شد.
پایان
120/907/د