به گزارش سرویس جامعه و تمدن اسلامی پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم، شنبه 95/10/25، در جلسه بیست و سوم با مطالعه تمرینی روی یک آیه؛ جهت بررسی فرض سوم در زمینه ی معروض اصلی منزلت اجتماعی اظهار داشت: برای ارائه ی دلیلی قرآنی نسبت به فرض سوم که می گوید: منزلت اصلی ممکن است برای فرد باشد و ممکن است برای گروه باشد و به حسب موارد مختلف است به آیه ی شریفه ی قُلْ إِنَّما أَعِظُکُمْ بِواحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنى وَ فُرادى استناد شده است.
پیش فرض اصلی در این آیه این است که قیام لله یک کارکرد و عمل اجتماعی است؛ زیرا در صحنه ی اجتماع رخ می دهد. آن نظری که قائل است مراد از قیام لله یک عمل و جهاد نفسی است و به عمل عرفانی و شهودی و اخلاقی مربوط است مخدوش است به دلیل این که اولا ً واژه ی قیام برای جهاد با نفس به کار نمی رود و غالبا ً در حرکت محسوس فردی مثل بلند شدن برای نماز یا حرکت محسوس اجتماعی مثل امر به معروف و برقراری حکومت و غیره به کار می رود و ثانیا ً کلمه ی مثنی قرینه ای دقیق و وثیق است برای عمل اجتماعی زیرا جهاد با نفس عملی فردی است و مثنی در باره ی آن معنادار نیست.
در بررسی این آیه نسبت به معروض منزلت اجتماعی، سه احتمال وجود دارد
احتمال اول: خطاب آیه به مجموعه ای از مؤمنان است که الف: نسبت اجتماعی بین آنها برقرار است یعنی همدیگر را می شناسند، اهداف واحد دارند و با هم مرتبط هستند و لذا یک گروه هستند و ب: دارای منزلت و شأن اجتماعی هستند و لذا یک گروه اجتماعی هست.
هدف آیه: آیه آمده است که به این مجموعه کارکرد اجتماعی و جهت خاص بدهد که عبارت است از قیام برای خدا در صحنه ی جامعه.
تبیین مثنی و فرادی: مثنی و فرادی که در آیه آمده است بیانگر شیوه و اسلوب کار است. یعنی حالا که می خواهید فعل اجتماعی یعنی قیام برای خدا را محقق سازید عمل شما عملی هوشمندانی، مخاطب شناسانه و هماهنگ با حساسیت های راه الهی و سنن اجتماعی حاکم بر فعالیت های اجتماعی باشد؛ پس نباید قیام برای خدا به صورت شلوغ کاری و بی نظم و پر سرو صدا و چالش آفرین باشد تا اینکه عمل شما موثر و مفید واقع گردد و منزلت شما منزلتی مفید برای جامعه باشد.
نتیجه: طبق این احتمال، منزلت اصلی برای گروه است چون خطاب آیه به گروه است، یعنی به گروه های اجتماعی که دارای منزلت هستند روش و کارکردی را آموزش می دهد که قیامشان بهترین نتیجه را در بر داشته باشد.
احتمال دوم: خطاب آیه به گروه است اما گروهی که الف: نسبت اجتماعی بین آنها برقرار است یعنی همدیگر را می شناسند، اهداف واحد دارند و با هم مرتبط هستند و لذا یک گروه هستند و ب: فاقد شأن و منزلت اجتماعی هستند. پیش فرض این احتمال این عبارت است از اینکه گروهی اجتماعی ممکن است باشد در حالی که منزلت اجتماعی نداشته باشد یا ملحق به عدم باشد.
هدف آیه: خدا می خواهد به این گروه اجتماعی، شأن و منزلت اجتماعی بدهد.
تبیین مثنی و فرادی: می خواهد روشی را به این گروه آموزش دهد که بوسیله ی آن از بی منزلتی و غیر مؤثر بودن بیرون آیند و آنها را در مسیر صحیح و اصولی قرار دهد تا قیام لله بکنند و از این طریق دارای منزلت و جایگاه اجتماعی برجسته ای بشوند؛ چون جایگاه و منزلت اجتماعی صحیح، متوقف بر عمل روشمند و اصولی است. از این رو به آنان میگوید قیام کنید و دست به عمل بزنید به گونه ای که همراه با شلوغ کاری و غوغا ایجاد کردن نباشد و لذا یکی یکی یا دو تا دو تا عمل اجتماعی را انجام دهید کما اینکه در آیه برادران حضرت یوسف بنا بر این شد که با هم وارد نشوند و جداجدا به شهر وارد شوند تا چالشی و مانعی برای شکل گیری منزلت یابی بعدی آن ها صورت نگیرد.
نتیجه: پس در این مورد هم میتوان گفت که منزلت اصلی برای گروه است چون خطاب آن به گروه است و می خواهد با ارائه یک عمل اصولی و صحیح آنها را دارای منزلت اجتماعی کند.
مقایسه این دو احتمال:
در هر دو احتمال، منزلت اصلی برای گروه است چون خطاب آیه به گروه است، با این تفاوت که در احتمال اول: منزلت برای گروه بالفعل وجود دارد و آیه می خواهد به آنان جهت دهد و کارکرد و عمل خاصی را از آنها طلب کند و لذا روشی که باعث تحقق این کارکرد شود را نیز آموزش می دهد ولی در احتمال دوم: منزلت برای گروه بالفعل وجود ندارد و آیه می خواهد با درخواست عمل و روش خاصی آنها را در مسیر کسب منزلت اجتماعی قرار دهد.
از طرفی بین افراد هر دو گروه نسبت اجتماعی وجود دارد، ولی چون در گروه اول منزلت اجتماعی بالفعل وجود دارد پس قطعا با افراد و گروه های دیگر اجتماعی نسبت و ارتباط مؤثری دارند ولی گروه دوم چون فاقد منزلت اجتماعی بالفعل هستند طبیعتا با گروه های دیگر ارتباط مؤثری ندارند.
احتمال سوم: خطاب آیه به مجموعه ای از مؤمنان است که الف: نسبت اجتماعی بین آنها برقرار نیست یعنی یا همدیگر را نمی شناسند و اگر همدیگر را می شناسند مهم این است که با هم ارتباط ندارند و لذا یک گروه نیستند و ب: به تبع اولی، دارای منزلت و شأن اجتماعی نیز نیستند و لذا یک گروه اجتماعی نیز نیستند .
آنچه در این جا وجود دارد تعدادی مومن در یک جامعه است که دینشان واحد است و مکلف به تکالیف الهی هستند.
هدف آیه: آیه نظر دارد به نقطه ی صفر که هنوز بین افراد مومن ارتباطی برقرار نشده است و گروه نیستند و لذا می خواهد از طریق عمل به آیه بین آنها نسبت اجتماعی برقرار کند تا گروه شوند.
تبیین مثنی و فرادی: در این احتمال، روش مثنی و فرادی ارتباطی با دو صورت قبلی ندارد بلکه به عنوان سازوکاری برای برقراری نسبت اجتماعی و گروه شدن است.
در قسمت فرادی به این صورت است که فرد نباید به خاطر تنها بودن و نداشتن نسبت اجتماعی با دیگر مومنان بترسد؛ بلکه باید وارد جامعه شود و قیام برای خدا را محقق سازد و این بستری می شود برای این که همفکران و همدلان او به یاری اش بشتابند و شروعی شود برای همیاری و همکاری و شکل گیری نسبت اجتماعی و پدیدار شدن گروه.
در قسمت مثنی به این صورت است که فرد باید برود با فرد دیگر ضمیمه و جمع شود، تا مجموعه و گروه به وجود آید و همین طور تداوم یابد تا گروهی قوی و گسترده گردد.
نتیجه: در صورتی که فرد قیام می کند و برآیند آن شکل‌گیری گروه می‌شود روشن است که منزلت اصلی برای فرد است و به تبع برای گروه شکل می گیرد.
در صورتی که فرد وارد فضای ارتباط گیری و برقراری نسبت اجتماعی با دیگر مؤمنان شود؛ در این صورت اصلا بحث در منزلت اجتماعی نیست، زیرا عمل اجتماعی صورت نگرفته است، بعد از اینکه گروه تشکیل شد و گروه اقدام به عمل اجتماعی می کند در این صورت است که منزلت اصلی برای گروه می شود./102/م
مقرر: مهدی طالعی اردکانی